SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 qabiliyyətsizlik fəaliyyətləri Ə.Əliyevin (Elçibəy) prezidentliyi dövründə də müşahidə olunur. Meydanlarda azadlıq uğrunda mübarizə başa çatır, hakimiyyətə gələn demokratik qüvvələrin dövlət idarəçiliyindəki səriştəsizliyi üzə çıxır. Ə.Əliyev azadlıq və demokratiya carçısı kimi hakimiyyətə gələn və öz dövrü və yaşadığı şərait üçün bir qədər utopist fikirlərlə yaşayan siyasi fəaliyyət subyekti idi. Belə ki, Ə.Əliyev də yaşadığı dövrü və öz hakimiyyətinin səlahiyyətlərini düzgün dərk edib fəaliyyət göstərməkdə aciz idi. Bu, idarəçilik təcrübəsinin olmamasından irəli gəlirdi və onun hakimiyyəti dövründə baş verən faciələrin də səbəbi məhz idarəçilik təcrübəsinin çatışmazlığı olmuşdu. M.Veberin qeyd etdiyi kimi, xarizmatik liderin hakimiyyətə gətirilməsi dövründə “əvvəlcə özünənəzarət ilahiləşdirilməyə gətirib çıxarır, sonra isə bütün arzu və məqsədlərin itirilməsi qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmağa mane olur. Nəticədə xarizmanın fəaliyyətinin rasionallaşması baş verir. O, hakimiyyətini saxlamaq üçün ona inanan və hakimiyyətə gətirən davamçılarına güzəştə getməli olur”. Yaşadığımız dövrdə Ə.Əliyevin (Elçibəy) öz hakimiyyətini saxlaması üçün onu hakimiyyətə gətirənlərə etdiyi güzəştlərin hansı faciələrlə nəticələndiyinin şahidiyik. Ə.Əliyevin (Elçibəy) hakimiyyətə gəlişini Azərbaycan dövlətçiliyinin tənəzzülü kimi qimətləndirən A.Rzayev qeyd edir ki, “öz yanılmalarını başa düşmək qabiliyyətinin olmaması liderin şəxsi faciəsinə çevrilir, bu da öz növbəsində bütöv cəmiyyətin faciəsi ola bilər”. Ə.Əliyevin (Elçibəy) idarəçilik dövrü özündə ənənəvi dövlət formasının təzahürlərini daha çox daşıyır. Belə ki, Ə.Əliyev (Elçibəy) Azərbaycan dövlətçiliyinin əsas istiqamətlərinin türkçülük, islamçılıq və demokratiya olduğunu vurğulayırdı. Bu isə ADR ənənələrinin bərpasına cəhd kimi qiymətləndirilə bilər. Çünki Azərbaycanın respublikaçılıq tarixində ilk dəfə bu şüarla M.Ə.Rəsulzadə tarix səhnəsinə gəlmişdi. Beləliklə, apardığımız qısa təhlildən əldə etdiyimiz nəticə belədir: Ə.Əliyevin (Elçibəy) siyasi fəaliyyət təcrübəsinin olmaması Azərbaycanda keçid dövrünün birinci mərhələsinin uzanmasına və yenidən daha faciəli yaşanmasına səbəb oldu. Nəhayət, öz siyasi fəaliyyət imkanlarının məhdudluğunu dərk edən Ə.Əliyev (Elçibəy) hakimiyyətdən könüllü uzaqlaşdı. A.Rzayev bu hadisəni belə izah edir: «1993-cü il 4 iyun Gəncə qiyamı, ermənilərin mövcud vəziyyətdən istifadə edərək yeni əraziləri işğal etmələri məhz bu dövrə təsadüf edir. 1993-cü il iyun-iyul ayları respublikada dövlət böhranının ən yüksək nöqtəsi oldu. Buraxdıqları dövlət cinayətlərinin ağırlığı altında Ali Şuranın sədri və respublikanın baş naziri istefa verdilər. 1993-cü il 17-18 iyun gecəsi Ə.Əliyev (Elçibəy) öz səlahiyyətlərindən imtina edərək, paytaxtı tərk etdi». Göründyüy kimi, müstəqil və bütöv Azərbaycan haqqında xəyalpərvər fikirlərlə yaşayan xarizmatik lider məhz idarəçilik 102 qabiliyyətinin olmadığını başa düşüb hakimiyyətdən uzaqlaşdı. Əslində bu addım siyasi xadim kimi Ə.Əliyevin (Elçibəy) xarizmasının saxlanmasına yardım etdi. (Çünki, zənnimizcə, dövlət idarəçiliyində törədilmə ehtimalı olan yeni səhvlərin qarşısı alındı). Beləliklə, qeyd edə bilərik ki, Azərbaycanda keçid dövrünün birinci mərhələsi oxşar sosial və siyasi hadisələrlə müşayiət olunub. 1993-cü ildə H.Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi ilə keçid dövrünün ikinci mərhələsi başlandı. Qeyd edə bilərik ki, müəyyənləşdirməyə çalışdığımız hər bir mərhələnin özündə də pilləli inkişafı izləmək mümkündür. Belə ki, həm birinci mərəhələdə, həm də ikinci mərhələdə bir neçə pilləli keçidləri müşahidə etmək olar. Buna nümunə olaraq birinci mərhələdə üç hakimiyyət subyektinin bir-birini əvəz etmə dövrləri altmərhələlər kimi qəbul edilə bilər. Çünki bu zaman siyasi proseslərin gedişində nəzərəçarpan dəyişəikliklər baş verir. Bununla yanaşı, ayrı-ayrı mərhələlərdə baş vermiş siyasi proseslərdə oxşar cəhətlər nəzərə çarpır. Belə ki, keçid dövrünün ikinci mərhələsi kimi qəbul etdiyimiz 1993-1995-ci illər arasında keçid dövrünün birinci mərhələsinə bənzər proseslərin bir qədər yeni formada yenidən yaşandığını müşahidə etmək mümkündür. Bunu aşağıdakılar sübüt edir: 1) H.Əliyev xarizmatik lider kimi hakimiyyətə gətirildi; 2) H.Əliyev də ilk dövrlərdə öz ətrafına və ya onu hakimiyyətə gətirən qrupa müəyyən güzəştlərə getdi; 3) Xarizmatik hakimiyyətə xas olan əlamətlərdən biri kimi, hakimiyyətin geniş təbliğinə başlandı və s. Bu siyasi təzahürlər Azərbaycanda keçid prosesinin ikinci mərhələsinin erkən dövrünə xas təzahürlər kimi də qəbul edilə bilər. Bolqarstanın keçmiş prezidenti Jelyo Jelevin qeyd etdiyi kimi: “İkinci mərhələnin sözü demokratiyadır. Azadlıq küçələrdə və ictimai yerlərdə, demokratiya isə institutların köməyi ilə əldə olunur. Demokratiya qanunlarda və institutlarda təcəssüm olunan azadlıqdan başqa bir şey deyil”. Bu deyilənləri nəzərə alaraq deyə bilərik ki, əgər Ə.Əliyevin (Elçibəy) dövründə demokratik qanunların verilməsi istiqamətində bəzi addımlar atılmışdısa, H.Əliyevin hakimiyyətdə olduğu 1993\1995-ci illərdə demokratik qanunların qəbul edilməsi yönümündə əsaslı işlər görüldü. Radikal islahatların keçirilməsi, sosial institutların formalaşdırılması fəaliyyəti onun hakimiyyətinin rasional-leqal hakimiyyətə çevrilməsinə səbəb oldu. H.Əliyevin xarizmatik-rasional-leqal siyasi xadim idi. H.Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə islahatlar keçirilməsi haqqında qanunlar qəbul edilməyə başlandı. Keçid dövrünün üçüncü mərhələsiə islahatlar haqqında qəbul edilən qanunların tədrici həyata keçirilməsi dövrüdür. Bolqarıstan prezidenti Jelyo Jelevin keçid dövrünün Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|