Seçilmiş əsərləri

 
93
Zübeydə ayağa qalxıb otağa girdi, işığı yandırıb, azı,  əlli-altmış yaşlı, amma 
yaxşı qalmış, qoz ağacından düzəldilmiş  və vaxtilə  yəqin ki, evlər yaraşığı olmuş 
hündür, enli və ağır dolabın (bu dolabı hələ müharibə vaxtı Qızıldiş Adil hansı bir 
əsgər ailəsindənsə çox ucuz qiymətə Zübeydə üçün hədiyyə almışdı və Zübeydə də 
bu dolabı  gətirib qoymuşdu kənddəki bu evinə) lap alt gözünün açarını ayağının 
altına kətil qoyub lap yuxarı gözdən tapdı, aşağı düşüb alt gözü açdı və yeşiyi irəli 
çəkib köhnə şəkillər, cürbəcür köhnə «otkrıtka»lar (ürəkşəkilli güzgünün içində bir 
qızla bir oğlan fotoobyektivə baxıb gülürdü; ürəyin hər tərəfinə güllər düzülmüşdü, 
güzgünün  ətrafındakı güllər də, qızın paltarı  və dodaqları da qırmızı boyayla 
boyanmışdı, aşağı  tərəfdə bir bülbül dimdiyində  çələng tutmuşdu və  çələngdə bu 
sözlər yazılmışdı: 
 
Lyublyu vas i vı poverte 
Koqda mne serdse qovorit. 
Lyubit budu do samoy smerti  
Poka oqon v qrudi qorit. 
 
Bu sözlərdən sonra yenə kiçik bir ürək və kamanda tarım dartılmış bir ox şəkli 
çəkilmişdi), kino artistlərinin, cavan Rəşid Behbudovun cürbəcür şəkilləri bükülmüş 
və uzun illərdən bəri açılmayan bağlamanı açdı. 
Bu bağlamadan, sapsarı saralmış köhnə qəzetə bükülü bağlamadan bir çürüntü 
iyi gəlirdi və bütün qışı qarın altında qalıb yaza çıxmış, təzədən yarpaq açan, 
çiçəkləyən ağacların dibindəki xəzəl, nədənsə, Zübeydənin yadına düşdü və birdən-
birə onun ağzına da bir cür təm gəldi, elə bil, çürük meyvə yeyirdi. 
Bu çürüntü iyi, bu təm arvadı lap kövrəltdi və ümumiyyətlə, çox az-az 
kövrələn Zübeydənin gözləri doldu.  
Üçkünc əsgər məktubu burada idi, bu bağlamanın içində, Zakirin məktubu. 
Zübeydə  məktubu götürüb açdı  və illərdən bəri saralıb-solmuş, tələsik 
yazılmış o qısa məktubu oxumağa başladı; birnəfəsə oxudu, elə bil, illərin acı idi, 
çörək tapmışdı birdən-birə, təpişdirirdi gözünə.  
«Zübeydə! 
Bu məktubu sənə ön cəbhədən yazıram. Atışma kəsib indi, bir azdan yenə 
başlayacaq. Düzünü deyim ki, yazmaq istəmirdim sənə bu məktubu, amma yarım 
saat bundan qabaq güllə yağış kimi üstümüzə yağanda, bildim ki, gərək yazam sənə 
bu məktubu. Adam bu güllə yağışının altında olanda hər şeyi yaddan çıxarır, bütün 
pisliklər yaddan çıxır, ancaq yaxşısı yadda qalır. Sən məni istəyə  də bilərsən, 
istəməyə  də bilərsən, ancaq özünü istə. Mən müəllim deyiləm, sən də  şagird 
deyilsən. Nəsihət eləməyəcəyəm sənə, ancaq o evə gedib-gəlmə. Işə gir. Özünü 
hayıf eləmə. Sən də bir kişinin qızısan. Həmin kişinin papağını yerə soxma. Yenə 
başladı atışma. Xudahafiz. Sağ qalsam, yenə yazaram sənə. Sən də bir söz yaz. 
Zakir. 12 yanvar 1942-ci il.» 
Zakir birini də yazmışdı  məktubun, ikisini bir yerdə almışdı Zübeydə; cavab 
yazmadı Zakirə və bir də gedib mərkəzi poçta dəymədi ki, görsün təzə məktub var 
ona, yoxsa yox? Bəlkə çox məktub yazmışdı Zakir və bu məktublar da Zübeydəni 
gözləyib, gözləyib axırda qayıtmışdı Zakirin özünə? Bəlkə heç çatmamışdı Zakirə. 
Qırx üçdə ölüm xəbəri gəlmişdi Zakirin... Yox, deyəsən, qırx dörd idi... Nə isə... 

---

 
94
Görəsən yenə  məktub yazmışdı Zakir? Niyə yazaydı axı, niyə yazaydı, ona 
görə ki, həmin yaz günü aldatmışdı Zakiri ki, gələcəyəm görüşünə, getməmişdi? 
Ona görə ki, Zakir gecə-gündüz çəkmə fabrikində  işləyib, bacılarıyçün çörəkpulu 
qazanırdı, Zübeydə də Qızıldiş Adil kimilərinin haram puluna qarnıtox, damağı da 
ki, çağ, kef eləyirdi? Ona görə ki, o uzaq yaz axşamı Zakir Zübeydə ilə  Qızıldiş 
Adilin qabağına çıxıb ona hücum eləmək istəyən Qızıldişi bir yumruq ilə yerə 
uzadanda, Zübeydə «Ay aman!..» eləyib Qızıldişin üstünə cummuşdu. Qızıldişi 
yerdən qaldırmışdı. Qızıldişlə birgə getmişdi? 
«Zübeydə! («Ay can!...») 
Bu məktubu sənə ön cəbhədən yazıram. («Yazan barmaqlarına qurban olum 
sənin!..») Atışma kəsib indi («O atışma gətirənin ciyəri yansın, necə ki, yandı da, 
qara yerə girəydi o, necə ki, girdi də...»), bir azdan yenə başlayacaq. Düzünü deyim 
ki, yazmaq istəmirdim sənə bu məktubu («Əcəb eləyirdin, lap əlinin içindən gəlirdi, 
yazmayaydın heç gərək... Niyə yazırdın mənim kimi ləçərə? Mən taydım sənə? Sən 
təmizin, gözəlin, kişinin biriydin, mən vələdüznanın cövhəri, özü də çirkab içində, 
xirtdəyə kimi... yazmayaydın gərək...»), amma yarım saat bundan qabaq güllə yağış 
kimi üstümüzə yağanda («O güllə gərək mənim başıma yağaydı...») bildim ki, gərək 
yazam sənə bu məktubu («Nahaq yerə, lap nahaq yerə...»). Adam bu güllə yağışının 
altında olanda («Can-can...») hər şeyi yaddan çıxarır, bütün pisliklər, yaddan çıxır 
(«Çünki özün təmiz idin, yaxşı idin...»), ancaq yaxşısı yadda qalır. Sən məni istəyə 
də bilərsən, istəməyə də bilərsən (« Səni istəməyənin gözü çıxaydı, necə ki, işıqlı 
dünya qaranlıq zülmət olub onunçun...»), ancaq özünü istə («Nəyimi istəyim 
özümün, nəyimi?..»). Mən müəllim deyiləm («Müəllimdən də artıqsan...»), sən də 
şagird deyilsən («Şagird professoruydu mənim yanımda...»). Nəsihət eləməyəcəyəm 
sənə («Nə təsir eləyəcəkdi mənə nəsihət? Adamın gərək qanında olaydı, Zakir...»). 
Ancaq o evə gedib-gəlmə («O evin nə təqsiri, təqsir özündədi adamın, ev 
neyləsin?»). Işə gir («Ay işlədim mən, ha!..»). Özünü hayıf eləmə. («Elədim, ay 
Zakir, ay qadası, yaman hayıf elədim özümü, iki qəpikdi mənim qiymətim, kül olub 
mənim başıma, ay Zakir, ay qadası, ay canım, sənə qurban... zay elədim özümü. Zay 
oldum getdim, ay Zakir...»). Sən də bir kişinin qızısan, həmin kişinin papağını yerə 
soxma («Soxdum yerə o rəhmətliyin papağını, Zakir, lap quyunun dibinə soxdum. 
Doğrayardı məni sağ olsaydı, öz əliylə doğrayardı...»). Yenə başladı atışma 
(«Muğayat ol ay bala!..»)». 
Zübeydə daha məktubun ardını oxuya bilmədi, saralıb-solmuş hərflər 
gözlərinin qabağında yayıldı və elə bil ki, həmin bürkülü yay gecəsində bütün bu 
otaq basma kağıza düşmüş mürəkkəb damcısı kimi ətrafa yayıldı, qaranlıqlaşdı, 
havasızlaşdı; bütün bu otağa, bu otağın əşyalarına, divarlarına, döşəməsinə, 
tavanına, elə bil, tünd bir örpək salındı və bu örpəyin o biri üzündə bir dumanlıq 
arxasında on yeddi yaşlı cavan bir qız, gözəl bir qız kəndin camaatıyla bərabər 
atasının cəsədi qoyulmuş mafənin ardınca gedirdi; günəşli bir gün idi və günəşli 
ləpələr sahilə qaçışırdı, elə bil, dənizdə bir günəş sevinci var idi və on yeddi yaşlı 
qız, meyitinin dalınca getdiyi atasının ölümünə yanmaqdan daha çox, dənizin 
sevincinə sevinirdi; elə bil, bu saat bütün kənd camaatının dərdi-qəmi bu on yeddi 
yaşlı qız üçün tamam yad bir şey idi, çünki o on yeddi yaşlı qız nə ölümü dərk 
edirdi, nə də dərk etmək istəyirdi; o on yeddi yaşlı qız özü də bu günəşin bir 
parçasıydı, bu dənizin bir parçasıydı və illər keçdikdən sonra da o qız, bax, eləcə, 

---