Seçilmiş əsərləri

 

270

yazıblar!..»), təkcə özü, yəni Fatma arvad yox, bütün dünya bu cürə bağlı qapı 

arxasında idi. 

 

* * * 

 

O soyuq mart səhəri poçtalyon Müzəffər belində içi dolu poçt çantası Bakının dağlıq 

məhəllələrindəki küçələri dolaşdıqca, illərdən bəri tanış qapıları açdıqca, qəzet-

jurnalları, məktubları payladıqca, elə bil, Sarı hamamın qabağında oxuduğu o qara 

məlumatın sözlərini, hərflərini həmin qəzet-jurnalları, həmin məktubları verdiyi 

adamların – kişilərin və qadınların, qocaların, cavanların və  uşaqların sifətində, 

baxışlarında hər dəfə təzədən oxuyurdu. Asfalt səkilərlə, qənbər döşənmiş küçələrlə 

addımladıqca poçtalyon Müzəffərə qəribə gəlirdi ki, belə bir xəbərdən sonra, həyat 

yenə əvvəlki kimi davam edir; düzdü, hər tərəfi dərd basıb, dərd divarlara, daşlara 

hopub, amma həyat yenə əvvəlki kimi davam edir, yəni o yenə əvvəlki kimi qəzet-

jurnal paylayır, məktub paylayır, yoldan maşınlar keçir, kimsə dükandan nəsə alır, 

kimsə hara gedir. Bayaqkı o «Kommunist» qəzetində o qara məlumatdan sonra, 

bülleten çap eləmişdilər: «1953-cü il martın 4-də saat 2-də I.V. STALININ səhhəti 

haqqında bülleten. 1953-cü il martın 2-sinə keçən gecə I. V. STALININ beyninə 

birdən-birə qan sızmış, qan beynin həyat üçün mühüm sahələrini bürümüş, nəticədə 

sağ  qıçı  və sol qolu iflic olmuş, huşunu itirmiş  və dili tutulmuşdur. Pozulmuş 

tənəffüsü və qan dövranını yaxşılaşdırmaq məqsədilə martın 2-də və 3-də müvafiq 

müalicə  tədbirləri görülmüş, lakin bu tədbirlər xəstəliyin gedişində  hələ mühüm 

dönüş  əmələ  gətirməmişdir. Martın 4-də gecə saat 2-dək I. V. STALININ səhhəti 

ağır vəziyyətdə qalmaqda davam etmişdir. Tənəffüsün xeyli pozulduğu müşahidə 

edilir: tənəffüs tezliyi dəqiqədə 36-ya çatır, xəstə düzgün nəfəs almır və arabir uzun 

fasilələr olur. Nəbzi tez-tez, dəqiqədə 120-yə qədər vurur və müntəzəm işləmir; qan 

təzyiqi maksimum 220 və minimum 120-dir. Temperaturu 38,2 dərəcədir. 

Tənəffüsün və qan dövranının pozulması ilə əlaqədar oksigen çatışmazlığı müşahidə 

edilir. Beyin funksiyalarının pozulması  dərəcəsi bir qədər artmışdır. Orqanizmin 

həyat üçün mühüm funksiyalarını bərpa etmək məqsədilə hazırda bir sıra terapevtik 

tədbirlər görülür». Aşağıda da o böyük həkimlərin hamısının bir-bir adını 

yazmışdılar, nazirin adını yazmışdılar və poçtalyon Müzəffər bu bülletendəki bir çox 

sözləri, ifadələri başa düşmürdü, amma buradakı «beyninə qan sızmışdı», «qıçı, qolu 

iflic olmuşdu», «huşunu itirmişdi», «dili tutulmuşdu», «nəbzi tez-tez vururdu» kimi 

sözlər poçtalyon Müzəffərin öz ev-eşiyini yadına salırdı, özünün, arvadının, 

uşaqlarının xəstələnməsini, xəstəliklərdən ölüb getmiş  məhəllə adamlarının – hər 

gün rastlaşdığı, dərdləşdiyi, xeyirdə-şərdə oturub bir qismət çörək yediyi, bir stəkan 

çay içdiyi o rəhmətliklərin yas məclislərindəki söhbətləri yadına salırdı və poçtalyon 

Müzəffər bu sözləri heç cürə Stalinə uyğunlaşdıra bilmirdi, bu – adamın ağlına 

sığmayan bir iş idi. Bülletendəki o «xəstə» sözü... O söz dünyanın yazıqlığından, 

acizliyindən, köməksizliyindən,  əlacsızlığından xəbər verirdi, o sözün özündə bir 

zəiflik var idi və o söz indi Stalini əvəz edirdi? Elə həmin «Kommunist» qəzetində 

Bolqarıstan Elmlər Akademiyasının Moskva universitetinə hədiyyəsi barədə, Imişli 

rayonundakı L. M. Kaqanoviç adına kolxozun üzvlərinin kənd təsərrüfatı 

məhsullarının tədarükü planlarını 1 May bayramınadək yerinə yetirməyə söz 

vermələri, Azərbaycan neft sənayesi işçilərinin orden və medallarla təltif olunması, 

Çan Kayşinin Birmadakı quldur dəstələrinə Birma qoşunlarının hücumu, Iranda 

Müsəddiq hökumətinə etimad məsələsinin səsə qoyulacağı barədə yazılar var idi və 

---

 

271

elə bil ki, bütün bu əhvalatlar yer kürəsində yox, hardasa başqa bir aləmdə, başqa bir 

dünyada Ayda, Marsda, başqa bir ulduzda baş verirdi, çünki... Çünki bu dünyada 

Stalin xəstələnmişdi və bu dünyada ki, Stalin xəstələnmişdi, daha başqa nə ola 

bilərdi? Dünyada nə vardısa, Stalinin xəstələnməyi bunun son həddi idi, başqa nə ola 

bilərdi? Və birdən-birə poçtalyon Müzəffərin ağlına gəldi ki, bundan sonra yaxşı bir 

iş ola bilər, misal üçün, amnistiya ola bilər, gözü yollarda qalan qaragünlərin bir az 

bəxti açılar və poçtalyon Müzəffər bu fikirlərin gözlənilməzliyindən özünü itirdi, 

çünki bu o demək idi ki, bu xəstəlik Stalini... Poçtalyon Müzəffər daha dalını 

fikirləşmədi, təkcə ürəyindən bu keçdi ki, Allah mənim ömrümdən kəsib (nə qalıbsa, 

bundan sonra – ondan kəssin!) Stalinin ömrünə calasın, o böyük insanın ömrünü 

uzatsın və poçtalyon Müzəffər qalan bütün bəd fikirləri başından çıxarmaq üçün 

belinə  şəllədiyi poçt çantasının yerini rahatladı  və sürətini artırdı ki, yükünü tez 

boşaldıb qurtarsın, amma o mart səhəri poçtalyon Müzəffərin yükü, əslində, belinə 

şəllədiyi o içi dolu poçt çantasının ağırlığı deyildi, rəhbərin xəstələnməyi xəbəri ilə 

soyuq xəncər kimi ürəyinin içinə girmiş dərd idi. 

 

* * * 

---

 

272

Elə ki, 1951-ci ilin sentyabrında Balaniyazı gəlib bu köşkdən götürüb apardılar, 

Balaniyaza  şagirdlik eləyən Ağagül qoymadı ki, köşkün qapısı bağlı qalsın, 

Balaniyazın yerində oturdu, Balaniyazın çəkicini-bıçağını əlinə aldı, göy ətəkliyini 

əyninə taxdı  və  səhərdən-axşamacan burada çəkmə yamadı, hər gün Fatma arvada 

baş  çəkdi; yeməyə-içməyə öz evlərinə  nə aldısa, Fatma arvadçun da aldı, nə 

qazandısa, yarısını bir qırağa qoydu ki, Balaniyaz qayıtsa, versin ona, bu köşkdən 

ötrü hökumətin qoyduğu və adamın belini sındıran verginin hamısını öz payından 

çıxdı, hərçənd Balaniyazın qayıtmağı, əlbəttə, çətin bir məsələ idi və məhəllədə də 

elə savadlı bir adam yox idi ki, qanunları bilə, gedib o yazığın başına gələni öyrənə 

– Ağagülü kim idi enkevedidə adam hesab eləyən və yaxına buraxan? Bir həftə 

getmişdi, Balaniyazın təzə tutulan vaxtları idi, bulvarın yanında böyük bir binaya 

girmişdi, soruşdular ki, sən kimsən? Dostusan? Bəlkə elə o köşkdəki söhbətlərdə 

iştirak edənlərdən birisən. Bundan sonra Ağagül nə qədər özünü məcbur elədisə də, 

qorxusundan bir daha o həndəvərlərdə dolanmadı  və  əlbəttə, Ağagül özü öz 

qorxaqlığının xəcalətini çəkirdi, amma başını aşağı salıb çəkmə yamamaqdan savayı 

əlacı yox idi, çünki Sarı hamamın yanındakı, o qoşa tut ağacının arxasındakı 

evlərində hər axşam Ağagülün yolunu özündən kiçik altı bacısı gözləyirdi...Ağagül 

yüz faiz bilirdi ki, Balaniyaza şər atıblar, çünki Balaniyazın yanında heç kim 

Stalinin əleyhinə danışmaz. Çünki Balaniyaz hələ müharibə vaxtı iynəylə sinəsinə, 

ürəyinin üstünə Stalinin şəklini döydürmüşdü və Stalinin bu cürə tuşla döymə 

şəkilləri, məhəllənin bütün cavanlarının qolunda, sinəsində var idi, çünki dünyada 

Stalindən böyük heç bir adam olmamışdı. Balaniyazı satmışdılar, gözü 

götürməyənlər satmışdılar, çünki Balaniyazın hörməti var idi, yaraşığı var idi, 

mərifəti var idi, ömründə dilinə  nəşə vurmamışdı, bir adamı nahaq yerə 

incitməmişdi və  Ağagül də  məhəllənin başqa adamları kimi, bu işdə Pravadnik 

Əbdülkərimdən şübhələnirdi. Pravadnik Əbdülkərim bu məhəlləyə gəlmə adam idi, 

müharibədən sonra burda ev almışdı, bir cavan da rus arvadı var idi; onunla tək 

yaşayırdılar, uşaqları yox idi. Düzdü, məhəllədə deyirdilər ki, guya, Pravadnik 

Əbdülkərimin Rusiyanın  şəhərlərində çoxlu uşaqları var (o cavan arvadını da elə 

Rusiyadan gətirmişdi), amma heç uşağı olan adama oxşamırdı, yəni bu mənada ki, 

adam Pravadnik Əbdülkərimi uşaq atası kimi təsəvvür eləmirdi və Ağagül istəmişdi 

ki, bu çəkməçi bıçağını götürüb gecə küçədə Pravadnik Əbdülkərimin qabağını 

kəssin, Balaniyazı soruşsun, amma buna da ürək eləməmişdi, çünki Pravadnik 

Əbdülkərim adi adam deyildi, həmişə hökumətdən danışırdı, həmişə düşmən 

axtarırdı  və Pravadnik Əbdülkərimin qabağını  kəsmək, Ağagül üçün Sovet 

hökumətinin qabağını kəsmək kimi bir şey idi. Əgər çəkməçi Ağagülün başına bir iş 

gəlsəydi, bacıları yiyəsiz qalardı (ata da, ana da haqq dünyasında idi...), bu, öz 

yerində, amma o yazıq Fatma arvadın da işi lap Allaha qalardı, çünki kömək eləyəni, 

əlindən tutanı elə  təkcə  Ağagül idi və Fatma arvad da gün-gündən dala gedirdi, 

səhərdən-axşama kimi otururdu həyətdəki o taxta pilləkənin başında, ağzını açıb bir 

kəlmə söz demirdi, yazıq daha ağlaya da bilmirdi. Nə  qədər ağlamaq olardı? Illər 

boyu o arvad ağlayırdı, daha yaş qalmamışdı gözündən gələ... Bəs, innən sonra necə 

olacaqdı? Təkcə Fatma arvad yox, təkcə Ağagül və bacıları yox, bütün bu məhəllə 

necə yaşayacaqdı, onları  nə gözləyirdi? Stalin xəstələnib... Stalin!.. Necə olacaqdı 

bundan sonra?.. Ağagül, düzdü, yüz faiz əmin idi ki, Stalin sağalacaq, amma 

ürəyində bir nigarançılıq da var idi, çünki etibarsız dünya idi... Dünyadakı əməllər 

də dünyadakı insanlar kimi etibarsız idi... Və o anda o balaca köşkün içində Ağagül 

bütün içindən axıb gələn bir diləklə dilədi ki, bundan sonra ki, nə qədər yaşayacaqdı, 

---