293
– Ya Şərəfbəxş! – dedi. – Günah işləməkdən özümü güclə saxladım! Əlim qana
batacaqdı, xəncəri yerə atıb, sənin hüzuruna qaçdım. Mən qonşuma, yeri düşəndə,
yaxşılıqdan başqa heç nə etməmişəm. Amma o, mənə pislik edir. Neyləyim mən, ya
Şərəfbəxş? Xisləti xanəbərəndazdı*, mən nə edim?
Şeyx Mustafa Şərəfbəxş diqqətlə o adamın gözlərinin içinə baxdı və o dəm o
adama elə gəldi ki, Şeyx həzrətləri onun gözlərinin içindən arxanı da görür, yəni
Şeyx həzrətlərinin baxışı onun gözlərinin içindən başını dəlib o tərəfə keçir və yəqin
elə bu hissə görə Şərəfbəxşin dediyi sözlər cismani bir yazı kimi o adamın beyninə
həkk olundu.
Şeyx Mustafa Şərəfbəxş dedi:
– Get, o qonşuya yaxşılıq elə.
Və o adam başa düşdü ki, indicə bu həyətdən çıxacaq və bundan sonra həmin
xanəbərəndaza əlindən gələn yaxşılığı edəcək; fürsət axtaracaq ki, o xanəbərəndaza
yaxşılıq eləsin.
Və həmin aylı-ulduzlu yay gecəsi də sona yetdi, sonra yay da tamam bitdi,
günlər keçdi, payız sarısı o həyəti bürüdü və hər dəfə də axşam düşüb gecənin
qaranlığı bu ətrafa yayılmağa başlayanda o qoca armudun altına yığılmış xəzəl təkcə
keçib getmiş o yazın, yayın yox, bu yer üzündə yaşanmış uzun-uzun illərin həmin
yay gecəsindəki o ulduzlar qədər bir uzaqlıqda qaldığından və Əvvəldən başlayıb
doxsan ildən sonra Axıra yetişməkdə olan bir ömür yolunun əslində gedər-gəlməz
yolu olmasından xəbər verirdi, Axır yaxınlaşdıqca Əvvəl uzaqlaşırdı, amma qəribə
idi, o mülayim payız gecəsi, payızın sapsarı rəngi gecənin içində əriyib görünməz
olmuş o həyətdə, adda-budda yarpaqları (sarısı qaranlıqda əriyib itmiş yarpaqları)
çılpaq budaqlarının arasından süzülüb gələn ay işığında qaralan o qoca armud
ağacının altında, qalın döşəklərin üstündə oturub, əyninə kürk salmış və gözlərini
qarşısında yanan manqalın qıpqırmızı qızarmış közlərinə dikmiş Şeyx Mustafa
Şərəfbəxş o uzaq Əvvəli bu köz qızartısı kimi aydın görürdü, o uzaq (və əbədi!)
Əvvəlin bütün görümləri – hətta iki-üç yaşlı uşaqlıq çağları belə bütün dəqiqliyi ilə
gözlərinin qabağından keçirdi, amma o doğma, mehriban görümlər Şərəfbəxşin
ürəyinə ilıqlıq, hərarət gətirmirdi, əksinə, uzun-uzun illərin ayrılığına (əbədi
ayrılığına!) bürünmüş o görümlərdə bir payız sazağı, payız sarısı var idi, çünki o
görümlər Axıra çataçatda olan o uzun ömür yolunun get-gedə qalınlaşan bir lay kimi
yaratdığı soyuq və qalın şüşənin arxasında idi.
Və yenə də həyətdəki xəzəl sükutunun qəfildən pozulmasına, elə bil ki, ilkin
təəccüb edən o qoca armud ağacı oldu, daha doğrusu, o anlarda xəfif bir meh ötdü
və xəzəlin qurumaqda olan üz qatındakı ən yüngül yarpaqlar o xəfif mehin səmtiylə
kiçicik yerini dəyişib, lap yavaşdan xışıldadı və Şeyx Mustafa Şərəfbəxş gözlərini
manqalın qızarmış gözündən çəkib, əvvəlcə o quru və yüngül yarpaqlara baxdı – bu
xəzəl də, əlbəttə, Axır idi, amma Axırın beləcə yüngüllüyü o payız gecəsi birdən-
birə yenə də kəpənəyi Şərəfbəxşin yadına saldı...
... Amma o bir günlük ömrü kəpənəyə kifayət edir...
... Sonra evə tərəf baxdı və kimliyini duydusa da...
... Kimdi? – soruşdu və: – Qoyun gəlsin, – dedi.
294
O adamın həmin həyətə ilk dəfə ayaq basdığı o yay gecəsindən sonrakı müddət
ərzində özünün özü ilə mübarizə aparması, özünün özünü məcbur etməsi, özünün
özünə qalib gəlməsi indi o qoca armud ağacı, o xəzəl kimi aşkar bir həqiqət idi və
bunu o adamın baxışı deyirdi, yerişi, duruşu söyləyirdi və yenə də Şeyx həzrətlərinin
hüzurunda dayandığı zaman o adamın gözləri Şərəfbəxşin əllərinə sataşdı: hər iki
əlini dizlərinin üstünə qoymuşdu, uzun kəhrəba təsbehi sol biləyindən asılı qalmışdı
və manqalda qızaran közün işığında qırışları oxunan o əllərlə – o uzun, quru
barmaqlarla, ləkələr düşmüş və boşalmış dəri ilə həmin həyəti başına götürmüş
xəzəl, elə bil ki, bir-birini tamamlayırdı, amma bu ilk baxışda belə idi və o adam
ocağın istisində qızınan o əllərin özünün istisini hiss etdi və başa düşdü ki, onu
həmin sazaq payız gecəsi ahənrüba kimi çəkib o həyətə, o hüzura gətirən elə həmin
istilikdi.
O adam:
– Ya Şərəfbəxş! – dedi. – Mən əlimdən gələn yaxşılığı əsirgəmirəm. Imkan
düşəndə də, düşməyəndə də o qonşuya yaxşılıq edirəm. Amma bunun əvəzində o
yenə də mənə pislik edir. O qədər pislik edir ki, mən günaha batmaqdan qorxuram.
Xisləti, ya Şərəfbəxş, xisləti xanəbərəndazdı. Mənə bir yol göstər! Nə eləyim mən?
Şeyx Mustafa Şərəfbəxş kiçik maşanı götürüb manqaldakı közü yerbəyer elədi
(və o adam o əllərin hərəkətindən diksindi, elə bil ki, o əllər həmişə eləcə diz
üstündə donub qalmalı imiş...), araya sükut çökdü və həmin kiçik sükut o adam üçün
az qala bir fəsil çəkdi; sonra Şərəfbəxş göy gözlərini manqaldan ayırmadan:
– Get, – dedi, – o qonşuya yenə yaxşılıq elə.
Həmin payız gecəsi o adam üçün gündüzün gün işığı kimi aydın idi ki, əgər
Şərəfbəxş belə deyirdisə, deməli, belə olmalıdı, düzdü, bu – o adamı sıxırdı, ona
əzab verirdi, amma, bir halda ki, həqiqət axtarırdı, ədalət axtarırdı, günah
işləməkdən qorxurdu, deməli, Şərəfbəxşin dediyini eləməli idi, çünki Şərəfbəxşin
dili ilə həqiqətin, ədalətin danışdığına o adamın zərrə qədər də şübhəsi yox idi.
Və o payız da keçdi, soyuq bir qış gəldi o həyətin xəzəli qalın qarın altında
qaldı, o uzun qış günlərinin birində də hava müsaidə etmədi ki, Şərəfbəxş həyətə
çıxsın, bütün fəsil boyu evdə oturub, yalnız pəncərə şüşəsinin arxasından dünyaya
tamaşa eləyə bildi, o qoca armud ağacının çılpaq budaqları qarda, çovğunda üşüyə-
üşüyə, nəhayət, yenə yaza çıxdı, yüz il əvvəl olduğu kimi, o budaqlar yenə təzə-tər
çiçəklədi, yarpaqladı, o çiçəklər yavaş-yavaş bəhərə çevrilməyə başladı, yay gəldi və
o yay gecələrindən birində Şeyx Mustafa Şərəfbəxş həzrətləri yenə də o armud
ağacının altında oturub, belini mütəkkənin üstündən ağacın yoğun gövdəsinə
söykəmişdi və ötüb keçmiş doxsan bir ilin mane ola bilmədiyi bir uşaq marağı ilə
göyə baxırdı və tərtəmiz göy üzü yenə də ulduzlarla dolu idi və Şeyxin o təbəssümü
yenə dodaqlarında idi, o təbəssümdə yenə də bir heyrət əlaməti var idi, eyni
zamanda, o heyrətlə bərabər, bir vəcd də var idi, hətta o təbəssümdə bir minnətdarlıq
da oxumaq mümkün idi: qoca kimə minnətdər idi? Nəyə minnətdar idi? O aya,
ulduzlara? O aydınlıq yay gecəsinə? O ağaclara, gül-çiçəyə? Nəyə? Kimə? Nə üçün?
... Amma o bir günlük ömrü kəpənəyə kifayət edir...
Və bu dəfə ilkin olaraq qoca özü başını çevirib evə tərəf baxdı (gəlişi heç bir səs
eşitmədən duydu) və gələnin kim olduğunu soruşmadan:
– Buraxın, gəlsin, – dedi.