Kərkinin qədim əhalisi əkinçilik və maldarlıqla yanaşı, müxtəlif
sənətkarlıq
sahələri
ilə
də
məşğul
olmuşlar.
Sənətkarlıq
emalatxanalarmdan birinin qalıqları bu günə qədər saxlanmışdır.
Kərki kəndindən 2 km şimal-qərbdə yerləşən bu emalatxananı yerli
əhali Bəzirxana adlandırırdı. Həmin emalatxanada müxtəlif bitki
yağları istehsal edilirdi. Bəzirxanada böyük həcmli, yaxşı yonulmuş
yastı dairəvi daş tapılmışdır. Daşın mərkəzində dördkünc şaquli deşik
açılmışdır. Eynilə belə bir bəzir daşı Sədərək kəndində aşkar
edilmişdir. Onun hündürlüyü 70 sm, diametıi 1,8 m, mərkəzində
qazılmış kvadratın tərəflərinin uzunluğu 55
sm ,
həmin kvadratın
mərkəzindən açılmış şaquli deşiyin diametri 30 sm-dir. Hal-hazırda
bu daş Şərur rayon Tarix Diyarşünaslıq muzeyinin qarşısındadır. Çox
güman ki, bu daşlar bitki yağlarının alınması prosesində istifadə
edilərkən qoşqu qüw ələri vasitəsilə öz oxu ətrafında hərəkət
etdirilirmiş (3, s. 26).
ƏDƏBIYYAT:
1,
Əliyev V.H. 1977-ci ildə Şərur ərazisindo aparılan arxeoloji
kəşfıyyat haqqın- da hesabat. AMEA Arxeologiya və
Etnoqrafiya İnstitutunun ÇTŞ-nin Elmi arxivi. H-222.
2,AnHeB
B.
KynbTypa ən o x n cpeAHen öp onjbi A3ep6an^5KaHa.
BaKy, 1991.
3,Müseyibli N.Ə. Qədim Sədərək. Bakı, 2003.
Bəhlul Ibrahimli
ibrahimlib@mail.ru
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu
GILAN ÇAY VADISININ ARXEOLOJI ABIDƏLƏRI
Kiçik Qafqazın Zəngəzur silsiləsinin cənub ətəklərini əhatə edən
Naxçıvan bölgəsi arxeoloji abidələrlə zəngindir. Arxeoloji abidələr
ən çox, suyunu Kiçik Qafqaz dağlarının daim qarla örtülü
zirvələrindən alan və Araza tokülən dağ çayları vadilərində, xüsusən
də dağətəyi və düzənlik ərazilərdə aşkar edilir. Naxçıvan ərazisində
aşkar edilmiş ilk və orta tunc dövrlərinə aid yaşayış yerlərinin böyük
əksəriyyəti çaylara yaxın dağ ətəklərində və ya çox da hündür
olmayan təpələrin
Birinci Plovdağ nekropolu. Birinci Plovdağ nekropolueyniadlı
dağın cənub ətəklərində, yaşayış yerindən şərq tərəfdə 1,5 ha-
yaqədərəraziniəhatəedir.
Nekropolu
kurqan
tipli
qəbirlərdən
ibarətdir. Onların çoxu bir neçə dəfə dağıntıya məruz qalmışdır.
Xüsusən nekropolun cənub tərəfi həm təbii qüvvələrin təsirindən,
həm də təsərrüfat işləri nəticəsində demək olar ki, tamamilə
dağıdıImışdır. Plovdağın zirvəsinə tərəf bir neçə toxunulmamış və bir
neçə qismən salamat qalmış kurqan tədqiq edilmişdir (1, s. 154-163).
Birinci Plovdağ nekropolunda rast gəlinən dəfn adətində bircəhət
diqqəti cəlb edir.
Alttəbəqəyəməxsusbirneçəqəbirdədəfnolunanlarınsağəlinə piyalə
və ya kiçik həcmli çanaq qoyulmuşdur. Qeyd ctmək lazımdır ki, dəfn
adətinin bu mühüırı xüsusiyyətinə hələlik yalmz alt təbəqəyə məxsus
kurqanaltı torpaq qəbirlərdə rast gəlinmişdir. Mesopotamiya, Altay
və Qazağıstanda yayılmış bu dəfn adətinin Naxçıvan bölgəsində
qədiırı kökləri vardır. Bclə ki, analoji dəfn adətinə I Kültəpə
abidəsinin eneolit təbəqəsində də rast gəlinınişdir (2, s. 48, N24).
Ümuıniyyətlo, Birinci PIov dağ nekropo! undakı III minilliyin
sonundan II ıninilliyin sonunadək olan dövrdəki dəfn adətinin diqqət
çəkən xarakterik cəhətləri vardır. Qəbirlərin tipi - kurqanaltı daşqutu
və torpaq qəbirlərdir, bəzilərinin şərqtərəfdən qurbangahı vardırki.
burada yalnız 2-3 ədəd gil qab aşkarolunur. Öliilər solyanı üstdə,
bükülü vəziyyətdə dəfn olunmuşlar, bəzi qəbirbrdə ölülərin yanına
bir neçə gil qab və bəzi hallarda xırda buynuzlu heyvanın kəlləsi və
ayaqları qoyulmuşdur. İstisna olaraq bir qəbirdə iri buynuzlu
heyvanın bimeçə qabırğası və onurğasının bir hissəsinə rast
gəlinmişdir. Yuxarıda qeyd olunanlardan belə aydın olurki, Birinci
Plov dağ nekropolunda uzunmüddət sabit davamedən dəfnadəti
mövcud olmuşdur.
İkinci Plovdağ nekropoiu. Ikinci Plovdağ nekropolu çoxtəbəqəli
abidədir. Burada üst qatda Son və Orta tunc dövrlərinin qəbir
abidələri, alt qatda isə İlk tunc dövrünün yaşayış yerinin mədəni
təbəqəsi aşkar edilmişdir. Orta tunc dövrünün kurqanları nisbətən
daha geniş tədqiq edilmişdir (3, s. 86-89).
İkinci Plovdağ kurqanlarında cəmi iki ağ inkrustasiyalı qab
tapılmışdır ki, onlardan da biri 16N-H kurqanda aşkar edilmişdir (4,
s. 251-252).
Q abınaşağıhissəsisınm ışdırvəqazıntızam am qəbriniçərisindəntapıl
madı.
Boğazhissəsindəngövdəsinədoğruikivəyaüçparallelxətlərboyuncayerl
əşənnöqtəformalıbasmanaxışlarıniçərisiağpastailədoldurulmuşdur(in
krustasiya). Ağ inkrustasiyalı qablar Cənubi Qafqazda geniş
yayılmışdı və bu haqda arxeoloji ədəbiyyatda kifayət qədər məlumat
vardır (5, s. 64-76).
Plovdağ kurqanlarında əldə edilmiş muncuqlar içərisində əqiq və
ağ pastadan hazırlanmış muncuqlar çoxluq təşkil edir. Pastadan
hazırlanmış muncuqlara qəbirlərin demək olar ki, hamısında rast
gəlinir. Pasta muncuqların təsnifatı və mənşəyi məsələsi arxeoloji
ədəbiyyatda kifayət qədər araşdırılmışdır (6, s. 49-55).
Plovdağ kurqanlarında dəfn adətinin diqqət çəkən bir cəhəti də
xırda buynuzlu heyvanların qəbrə qoyulmasıdır. Məsələ ondadır ki.
onlar qəbrə müxtəlif vəziyyətdə qoyulmuşdur. Bəzi qəbirlərə qoyun
bütiinlüklə, bəzi qəbirlərə isə yalnız başı və ətraf sümiikləri
qoyulmuşdıır. Bir çox hallarda bu ölünün sosial vəziyyətindən asılı
olmuşdur. 16N-İİ kurqanaltı daş qutu qəbirdə qoyunun qanun-qayda
ilə yanıüstə yarımbükülü vəziyyətdə insanla üzbəüz dəfnolunması
onun təkçə qidaəhəıniyyətli olduğunu deyil, daha miihüm əhəmiyyət
kəsb etdiyini göstərir. Əgər ilktunc dövriinün gilqabları iizərində
rastgəlinən qoç siınvollarım, gil qoyun və qoç fiqurlarını da nəzərə
alsaq qoyunun təkcə miihiim təsərrüfat əhəmiyyətli bir heyvan deyil,
həmdə kultolduğunu görərik (7, s. 90-96).
Plovdağ kurqanlarında silah çox az əldə edilmişdir. Əldə edilən
silshlar isə dəvəgözii və çaxmaq daşlarından hazırlanmış 30-a qədər
ox ucundan, bir tunc xəncərdən və bir ədəd tuncdan hazırlanınış ox
ucundan ibarətdir. 18N-Ü qəbirdə öliiniin iizünə yaxın, dəstəyi qəbrin
cənub-şərq, tiyəsi isə şimal-qərb kiincii istiqamətində qoyulınıış bir
xəncər aşkar edildi.
Xəncər tuncdan bütövtökmə iisulıı ilə
hazırlanmışdır. Dəstəyi boru formasında olub üçbucaq kəsmələrlə
şəbəkələnınişdir, ortasmda dcşiyi vardır. Baş tərəfi üstəgəl işarəsi
tormasındadır, içərisində bu qəbirdən çıxan toppuzun deşiyində rast
gəldiyimiz yumşaq ağac çüriintüsiinə bənzəyən qalıqlar vardır.
Xəncərin dəstəyindən tiyəsinə kcçid 0,7-0,8 ınm enində diiz relyefik
formadadır. Tiyəsi orta hissədə qalınlaşır. Bu tip xəncərlərə Kolanı
nekropolunda (8, s. şək. 20, 2;) və Gədəbəy kurqanlarında rast gəlinir
(9, şək. 59,60,66).
Üınuıniyyətlə,
Plovdağ nckropolu
üçiin o qədər də
xarakterik olmayan göbələkvari qulpu və ya bəzəyi olan qab da I8N-
li qəbirdə aşkar edilmişdir. Cənubi Qafqazın digər abidələrindən (10,
s. 65) fərqli olaraq I8N-Iİ qəbirdəki qabın göbələyə oxşar bəzəyi
qabın birbaşa ağız hissəsinə yapışdırılınışdır.
Plovdağda
olduğu
kiıni
qablarm
ağ/ma
yaxın
ycrləşıniş
göbələkvari qulplara əıı çox (iəncə çay rayonunda ycıiəşəıı Kilikdağ
kıırqanlarında rast gəlinir (5, s. 30). Bıı tip qıılpları və ya bə/əkləıi
olan tutıımlu qablar Şərqi (iiircüstan ınateriallarına əsasəıı e. ə. XIV-
XIII əsrlərə aid edilir.
Dostları ilə paylaş: |