Səlahəddin Xəlilov
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və onun təşkilati formaları
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 14 - dirilməsi və ya lokal bir sahədə yeni elmi ideya əsa- sında daha optimal texnoloji prinsipin həyata keçi- rilməsi sayəsində elm qısa müddətdə fayda verə bi- lər, gəlir gətirə bilər. Bu halda elmi biliyin tətbiqinə çəkilən xərclərlə tətbiqdən alınan gəlir arasında müsbət balans yaranır ki, bu da xalis gəliri müəyyən edir. Burada çəkilən xərclər ona görə az ola bilər ki, söhbət yeni elmi biliyin kəşfindən deyil, başqaları (başqa ölkələrdəki tədqiqatlar) tərəfindən əldə edil- miş hazır biliklərin sadəcə tətbiq yollarının araş- dırılıb tapılmasından və tətbiq prosesinin texniki ic- rasından gedir. Daha doğrusu, deyilənlər elmin özündən daha çox, elm ilə istehsal arasındakı əlaqə proseslərinə aiddir. “Elm” anlayışına daxil olan tətbiqi elmlər isə, istehsalın cari tələblərinə cavab olmayıb, daha çox dərəcədə ümumi səciyyə daşıyır. Tətbiqi elmlər fun- damental elmlər sahəsində əldə olunmuş biliklərin üzərində qurulur. Burada söhbət bu və ya digər kon- kret istehsal müəssisəsinin rekonstruksiyasından de- yil, bütövlükdə müəyyən tip istehsal müəssisələrinin ümumi ehtiyaclarının yeni tələblər əsasında ödənil- məsinə yönəldilmiş fəaliyyətdən gedir. Bu fəaliyyət istehsal sahəsində yox, elmin öz hüdudları çərçivə- sində aparılır. Ona görə də, burada alınan yeni bilik- lərin haradasa mütləq tətbiq olunacağına və gəlir gə- tirəcəyinə qarantiya yoxdur. Tətbiqi elm öz bəhrəsi- ni verir, lakin bundan faydalanmaq, istifadə etmək Elm və onun təşkilati formaları - 15 - vəzifəsi istehsalçıların üzərinə düşür. Sənaye mü- əssisələrinin tərkibində bu məqsədlərə xidmət edən layihə-konstruktor büroları və hətta xüsusi “elm” bölmələri fəaliyyət göstərir ki, bunlar da bir qayda olaraq “sahə elmləri” adı altında əhatə olunur. Tətbiqi elmlər sahəsində fəaliyyət bilavasitə konkret müqavilələr, sifarişlər əsasında aparılmasa da, onların hansı istehsal sahəsində, hansı təsərrüfat forması üçün istifadə olunacağı irəlicədən məlum- dur. Bu baxımdan, tətbiqi elmlərin yerli iqtisadiy- yatın istiqamətlərinə və tələblərinə uyğun yönəldil- məsi prinsipcə mümkündür. Dünyanın bütün öl- kələrində tətbiqi elmlərin əsas hərəkətverici qüvvəsi yerli iqtisadiyyatın ehtiyaclarıdır. Heç bir ölkədə bütün tətbiqi elm sahələrində fəaliyyət göstərilmir və bu mümkün də deyil. Əlbəttə, dünya hökmranlığı iddiasında olan super ölkələr öz məhsulları üçün bü- tün dünya bazarlarını açıq saxlayırlar. Amma bunun üçün təkcə elmi-texnoloji rəqabət və iqtisadi me- xanizmlər kifayət deyil; bu məqsəd üçün siyasi və hətta hərbi-siyasi vasitələr də işə salınır. Azərbaycanda da tətbiqi elm həmişə sənaye ilə, kənd təsərrüfatı ilə, mədəniyyətin müxtəlif sahə- ləri ilə qarşılıqlı əlaqə şəraitində inkişaf etmişdir. İkinci dünya müharibəsində yüksək oktanlı benzinə böyük ehtiyac yarandığı bir vaxtda məhz neft şəhəri Bakıda professor Yusif Məmmədəliyev bu sahədə bir sıra yeni kəşflərin və ixtiraların müəllifi oldu. Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 16 - Sonralar da neft kimyası sahəsində praktik əhəmiy- yətli elmi axtarışlar uğurla davam etdirildi və Azər- baycan Elmlər Akademiyası sistemində akademik Yusif Məmmədəliyevin yaratdığı elmi məktəbin nü- mayəndələri akademik Əli Quliyev, akademik Mur- tuza Nağıyev və s. bu sahədəki elmi axtarışları uğurla davam etdirdilər. Azərbaycan elmi bu gün də neft-kimya sahəsindəki ənənələri qoruyub saxlama- ğa çalışır. Azərbaycan kənd təsərrüfatının inkişafı, xüsu- sən, 70-ci illərdən başlayaraq, Heydər Əliyevin rəh- bərliyi dövründə o vaxtın tələbləri səviyyəsində aq- rosənaye kompleksinin qurulması bu sahədəki tət- biqi elmlərin inkişafına böyük təkan vermişdir. La- kin təsərrüfatın inkişafı ilə yanaşı torpaqşünaslıq məsələləri, təbiətin qorunması və ekoloji böhrandan çıxış yolları da dövrün aktual praktik problemləri sırasına daxil olmuşdur. Bu sahədə akademik Həsən Əliyevin yaratdığı elmi məktəb bu gün də uğurla davam etdirilir. Neft geologiyası və neft quyularının qazılması ilə əlaqədar olaraq tətbiqi mexanikanın, ümumiy- yətlə mexanika-riyaziyyat elmlərinin inkişafı da əlamətdar haldır. Bu sahədə aparılan tədqiqatların milli iqtisadiyyatımız, xüsusilə, neft sənayesinin in- kişafı ilə bağlı mühüm tətbiqləri vardır. Bu gün Azərbaycanda neft sənayesinin yeni bir impulsla in- kişafı həmin tədqiqatların aktuallıq dərəcəsini daha Elm və onun təşkilati formaları - 17 - da artırır. Belə misalları, əlbəttə, yenə davam etdirmək olar. Amma əsas qənaət bundan ibarətdir ki, yerli iqtisadiyyatın ehtiyaclarına uyğun olan tətbiqi elm sahələrinin inkişafına diqqət daha da artırılmalı, bu sahələrdəki işlər həm maddi, həm də mənəvi aspekt- lərdə stimullaşdırılmalıdır. Fundamental elmlərdə isə nəinki konkret tət- biqi sahələr, hətta tətbiq istiqamətləri də irəlicədən müəyyənləşdirilə bilmir. Burada elmi axtarışların si- farişçisi elmin özüdür. Başqa sözlə, “elm elm üçün- dür” prinsipi əsas tutulur. Əlbəttə, burada əldə olu- nan biliklər də istifadəsiz qalmır. Hər hansı yeni el- mi bilik nə vaxtsa, hansı ölkədə isə, hansı istehsal sahəsində isə istifadə olunacaqdır. Lakin ünvan və zaman qeyri-müəyyəndir. Beləliklə, fundamental elmlər milli ideallar- dan daha çox, ümumbəşəri ideallara xidmət edir. Bu sahələrdə də Azərbaycanın böyük elm adamlarının, xüsusilə Elmlər Akademiyasında çalışmış və riya- ziyyatda və təbiətşünaslıqda yeni istiqamətlərin əsa- sını qoymuş görkəmli şəxsiyyətlərin, məsələn, aka- demik Zahid Xəlilovun, akademik Əşrəf Hüseyno- vun və s. böyük xidmətləri qeyd edilə bilər. Əlbəttə, bəşər övladı olaraq bizim hər birimiz ümumbəşəri tərəqqidə iştirakçı olduğumuz üçün fəxr etməliyik; lakin şüurlu surətdə, yaxın və uzaq məqsədləri anlamaqla. Belə ki, müasir fizikanın, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|