Səlahəddin Xəlilov
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və onun təşkilati formaları
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 26 - Əlbəttə, elm ilə istehsal arasındakı münasibət- lərin düzgün tənzimləndiyi cəmiyyətlərdə elmə qo- yulan vəsaitin artması olduqca səmərəli olur. İnkişaf etmiş ölkələrdə elm ən çox gəlir gətirən sahələrdən biridir. Elmə qoyulan hər manatın gətirdiyi gəlir faizlərlə deyil, misillərlə ölçülür. Lakin bunun üçün əvvəlcə elmi potensialın səfərbər olunması və məqsədli surətdə yönəldilməsi lazımdır. Dünyada elmin təşkili praktikasında Elmlər Akademiyası həqiqətən ən diqqətəlayiq formalardan biridir. Elmi tədqiqatların mərkəzləşdirilmiş surətdə həyata keçirilməsinin böyük üstünlükləri vardır. La- kin nəzərə alınmalıdır ki, bu cür mərkəzləşmiş sis- tem daha çox dərəcədə sosializm cəmiyyəti üçün sə- ciyyəvi idi. Bəli, sosializmin bu sahədə kapitalizm cəmiyyətinə nisbətən həqiqətən üstünlükləri var idi. Lakin iqtisadiyyat sahəsində dövlət monopoliyasın- dan imtina edilməsi və bazar münasibətlərinə keçil- məsi şəraitində elmin mərkəzləşmiş qaydada fəaliy- yəti bir sıra çətinliklərlə bağlıdır. Biz bu mahiyyət fərqini nəzərə almadan, guya hər şeyin əvvəlki qay- dada qala biləcəyi fikri ilə özümüzü aldada bilmə- rik. Burada əvvəlcə iki müxtəlif ictimai-iqtisadi sis- temin üstün cəhətlərinin inteqrasiyası kimi çox mü- rəkkəb bir prosesin elmi-metodoloji əsasları işlənib hazırlanmalıdır. Bəli, vahid ümumbəşəri elm prosesinə daxil ola bilməyən, elə bil ancaq özü üçün yaradılmış Elm və onun təşkilati formaları - 27 - lokal elm strukturları əsl elm sayıla bilməz. Böyük elmə daxil olmağın öz şərtləri vardır. Bunlardan biri dünya miqyasında əldə olunmuş yeni elmi biliklərin və elmi axtarışların ön cəbhəsində olmaqdır. Cəbhə xəttindən geridə qalanlar müasir elmi prosesə qoşul- mayaraq yalnız artıq keçilmiş yolların künc-buca- ğında yer tuta bilərlər, lakin bu, elm hesab edilə bilməz. Müəyyən bir xalq və ya ölkə üçün elm yalnız ayrı-ayrı adamların mənəvi tələbatı, intellektual əy- ləncəsi olmayıb, sənayenin, təsərrüfatın, ümumiy- yətlə istənilən ictimai fəaliyyət sahəsinin inkişafına xidmət edən ideya-nəzəri təminat mənbəyidir. Elmi- tədqiqat sahələri ilə müxtəlif praktik fəaliyyət sa- hələri arasında isə bir körpü olaraq müvafiq texnika və texnologiya sahəsi dayanır. Bu, olduqca böyük, bütün ölkə miqyasında həyata keçən mürəkkəb icti- mai prosesdir. Lakin bütöv bir ölkə, hətta ən böyük ölkələr üçün də müstəqil elm məkanından danışmaq mümkün deyil. Hətta, keçmiş SSRİ kimi nəhəng ölkə də özünün tam müstəqil elmini yarada bilmədi. Ona görə də, hər bir ölkə öz elm strategiyasını im- kanlarına uyğun olaraq qurmalıdır. Bu baxımdan, Azərbaycan öz miqyası ilə müqayisədə xeyli böyük elmi potensiala malikdir. Bu potensialın yaranma- sında Elmlər Akademiyasının böyük rolu olmuşdur. Hazırda Azərbaycan elmin bir sıra sahələrində bü- tün dünya miqyasında qabaqcıl mövqe tutur. Bu Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 28 - uğurların səbəblərini araşdırmaq və onları möhkəm- ləndirmək lazımdır. Biz Milli Elmlər Akademiyasının statusunun daha da yüksəldilməsi, nüfuzunun artması, burada əsl elmi yaradıcılıq atmosferinin bərpa olunması tərəfdarıyıq. Bu gün ən vacib məsələlərdən biri Akademiyaya seçkilərin müntəzəm elmi meyarlar əsasında keçirilməsi, onun özəyini təşkil edən həqi- qi və müxbir üzvlərin nisbətən gənc, istedadlı alim- lər hesabına artırılması, sönməkdə olan yaradıcı mü- hitin bərpa olunması, Akademiyanın ümumi yığın- cağının və Rəyasət Heyətinin səlahiyyətlərinin artı- rılmasıdır. Bu gün cəmiyyətdə “akademik” imicinin bərpasına böyük ehtiyac vardır. Ümumiyyətlə, cə- miyyətdə nüfuzlu elm adamlarının, böyük intellekt sahiblərinin fikri nə qədər çox nəzərə alınsa, bir o qədər yaxşıdır. Lakin elmin inkişafını yalnız Milli Elmlər Akademiyası ilə bağlamaq qüsurlu yanaş- madır. Çünki bu inkişaf həm təhsil sistemi ilə, xü- susən də ali məktəb, magistratura və doktorantu- radakı fəaliyyətlə, həm müasir texnologiyaya əsas- lanan sənayenin inkişafı ilə, həm də digər fəaliyyət sahələrinin nəzəri səviyyədə dərk olunması təşəb- büsləri ilə sıx surətdə bağlıdır. Bu təşəbbüslər çox müxtəlif təşkilati formalarda həyata keçirilir. Keç- miş SSRİ-də elmin inkişafı əsasən Elmlər Akade- miyası ilə ona görə bağlanırdı ki, MEA-nın yeganə fəaliyyət sahəsi elmi tədqiqat idi. Lakin qarışıq sa- Elm və onun təşkilati formaları - 29 - hələrdə də elmin öz payı var. Lakin çox təəssüf ki, bəzi Akademiya funksionerləri qətiyyətlə iddia edir- lər ki, guya MEA-dan başqa heç yerdə, o cümlədən universitetlərdə əsl elmi yaradıcılıq mühiti ola bil- məz. Bu, çox səhv təsəvvürdür. Çünki elmi mühitsiz təhsil müəssisəsi universitet sayılmamalıdır. Univer- sitetin başqa ali məktəblərdən əsas fərqlərindən biri də onun nəzdində elmi-tədqiqat institutlarının olma- sıdır. İndi biz müstəqil Azərbaycan Respublikasında elmin inkişaf perspektivlərini araşdırarkən köhnə təşkilati formalar, onların müsbət ənənələrinə hör- mətlə yanaşmaqla bərabər, yeni, zamanın tələblərinə daha çox cavab verən optimal təşkilati formalara da biganə qalmamalıyıq. Qanunların məqsədi yaradıcı- lıq axtarışlarının, o cümlədən təşkilati forma axtarış- larının məhdudlaşdırılması deyil, əksinə, fayda verə biləcək istənilən yeni formaya hüquqi imkan veril- məsi olmalıdır. Bu baxımdan biz elm və təhsilin birgə inkişaf konsepsiyasını hazırlayarkən, ancaq ən ümumi prinsipləri ön plana çəkməyə və süni məh- dudiyyətləri aradan götürməyə çalışmalı, bürokratik mexanizmləri sadələşdirməliyik. Xatırlatmaq istər- dim ki, Milli Elmlər Akademiyası, heç şübhəsiz, Azərbaycanda elmin inkişafı sahəsində misilsiz xid- mətləri olan, böyük kadr potensialına malik nəhəng bir qurumdur. Ona görə də yarım əsr ərzində topla- nılmış təcrübəni nəzərə almadan yeni bir qurum ya- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|