Səlahəddin Xəlilov
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Heydər Əliyev
- Elm və onun təşkilati formaları
Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 22 - xalq keçid dövründə prioritetliyi məhz bu quruculuq proseslərinin elmi-nəzəri əsaslarına vermək məcbu- riyyətindəyik. Lakin bu, əlbəttə, digər elmlərin sı- xışdırılması hesabına həyata keçirilməməlidir. Fundamental və tətbiqi elmlər Ancaq nəzəriyyəni təcrübə ilə birləşdi- rən, nəzəri fikirlərini tətbiq edə bilən və on- lardan əməli nəticə götürə bilən, cəmiyyətə, ölkəyə, xalqa konkret fayda gətirən insan- lar alimlərin sırasında xüsusi yer tutur. Heydər Əliyev Elmi fəaliyyət çox ağır və baha başa gələn, böyük resurslar tələb edən bir sahədir. Hətta ən bö- yük ölkə belə, elmin bütün sahələrində müasir tələb- lər səviyyəsində tədqiqat işləri apara bilməz. Hər bir ölkədə tətbiqi elmlər bir qayda olaraq onun öz iqtisadiyyatının ehtiyaclarına uyğun istiqa- mətlərdə inkişaf etdirilir. Bu baxımdan, təbii ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının da elm tutumlu sahələri müəyyənləşdirilməli və tədqiqatlar əsasən bu isti- qamətlərə yönəldilməlidir. Lakin tətbiqi elmlərlə yanaşı fundamental elmlər də vardır və onlar bir qayda olaraq bütün öl- kələrdə deyil, yalnız ən böyük, ən qabaqcıl ölkə- lərdə inkişaf etdirilir. Azərbaycanda elmə, o cümlə- Elm və onun təşkilati formaları - 23 - dən, fundamental elmlərə praqmatik münasibət hələ formalaşmadığından çoxları bu sahəyə sadəcə milli imici yüksəldən bir amil kimi baxır. Həm fundamental, həm də tətbiqi elmlər iki müxtəlif parametrlə səciyyələnir. Sözün dar məna- sında, həqiqi mənasında böyük elm – elmi yaradı- cılığın ön cəbhəsi, bilavasitə yeni elmi biliklərin əl- də edilməsi, elmi nəzəriyyələrin formalaşması pro- sesi vertikal ölçüdə, dərinlik göstəricisi ilə müəy- yənləşir. Lakin elm piramidası həm də oturacaq müstəvisinin sahəsi ilə, artıq məlum elmi biliklərin və nəzəriyyələrin mənimsənilməsi və yayılma dərə- cəsi ilə ölçülür. Hər hansı bir ölkədə əhalinin maariflənməsi, savadlılıq dərəcəsi, klassik elmi biliklərin tədris proqramlarına daxil edilməsi və yayılması prosesi, daha geniş kütlələrin müxtəlif çeşidli elmi biliklərlə zənginləşməsi, elmi biliklərin əhali arasında paylan- ması və ya daha doğrusu, elmi biliklərin adi şüurun strukturuna daxil olması – bəli, bütün bunlar da gös- təricidir. Lakin bunun böyük elmlə bilavasitə əlaqə- si yoxdur. Müasir dövrdə Azərbaycanda elmi potensial- dan səmərəli istifadə etmək və onu ictimai tərəqqi- nin mühüm hərəkətverici qüvvələrindən birinə çe- virmək üçün qarşıda duran vəzifələrdən biri elmin təşkilati strukturunu yeni tələblərə uyğun surətdə optimallaşdırmaqdan ibarətdir. Əlbəttə, biz bütün Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 24 - dünya alimlərinin birgə səyi ilə yaradılan və inkişaf etdirilən və bütün sahələri əhatə edən böyük elmdən danışmırıq. Hər bir ölkə elmin inkişafı və istifadəsi prosesinə öz xüsusiyyətlərinə və imkanlarına uyğun olaraq qoşulur. Əsas məsələ məqsədin düzgün seçilməsidir. Elm bizə nədən ötrü lazımdır? Biz elmin hansı sa- hələrindəki nailiyyətləri öz ölkəmizdə tətbiq etmək imkanlarına malikik? Bizim sənayenin və kənd tə- sərrüfatının texnoloji inkişaf səviyyəsi və burada istifadə olunan qurğuların elmi tutum dərəcəsi öy- rənilibmi? Yəni bir tərəfdən, bizim üçün hansı elm sahələrinin üstün əhəmiyyət kəsb etdiyi, digər tərəf- dən, bizim texnologiyanın elmin hansı inkişaf səviy- yəsinə adekvat olduğu nəzərə alınmalıdır. Məsələ burasındadır ki, fundamental elmlərin inkişaf səviyyəsi ilə tətbiq üçün uyğunlaşdırılmış səviyyə arasında xeyli böyük fərq vardır. Başqa sözlə, tətbiqi elmlər fundamental elmlərin təqribən 5-10 il, bəzi sahələrdə isə hətta 20-30 il bundan əvvəlki nailiyyətlərindən istifadə edir. Ancaq o öl- kələr fundamental elmlərin inkişafında xüsusilə ma- raqlıdır ki, onlar yeni elmi kəşflərin hamıdan əvvəl tətbiq olunmasına qadirdirlər. Dünyada cəmi bir neçə belə superdövlət vardır. Azərbaycanda keçmiş SSRİ-nin elm məkanın- da hazırlanmış çoxlu sayda yüksək ixtisaslı elmi kadr vardır. Əgər nəzərə alsaq ki, SSRİ dünyada el- Elm və onun təşkilati formaları - 25 - min inkişaf səviyyəsinə görə ən öncül yerlərdən birini tuturdu, deməli, bu alimlərin də səviyyəsi dünya standartları səviyyəsindədir. Hazırda bu mü- təxəssislər üçün elmi mühit olmadığından və öz sə- viyyələrinə uyğun maaşla təmin edilə bilmədiklə- rindən, onların bir qismi işləmək üçün xarici ölkə- lərə gedir və bəzən həmişəlik orada qalırlar. Bu, Azərbaycan üçün çox böyük itkidir. Çünki bu səviyyədə alimlərin yenidən hazırlanması həddin- dən artıq böyük vəsait tələb edir. Digər bir səbəb də budur ki, elmi işçilər keç- miş SSRİ-nin vahid elmi məkanından ayrı düşdük- lərinə görə öz əvvəlki fəaliyyətlərini davam etdirə bilmirlər. Bir çox elm adamları öz ixtisaslarını dəyi- şərək praktik çıxışı olan tətbiqi sahələrə keçirlər. Bununla da, dünya elmi üçün əslində çox böyük nü- fuz sahibi olan nadir mütəxəssislər orta elmi perso- nalın yerini tutmuş olurlar. Bəzi alimlər isə ümu- miyyətlə elmi fəaliyyətdən uzaqlaşırlar. Bu itkiləri hesablasaq, Azərbaycanın özünün çox böyük milli sərvətindən tədricən necə məhrum olduğunu görə- rik. Çıxış yolu nədədir? Bu böyük milli sərvəti necə xilas etmək olar? Bəziləri çıxış yolunu çox bəsit variantlarda axtarır. Belə güman edirik ki, sadəcə olaraq büd- cədən elmə ayrılan vəsaitin artırılması ilə bütün problemlər həllini tapa bilər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|