Selçuk iletiŞİM

Araştırma Bize Ne Öğretir?... (45-57)
51
katılımcılara “teşvik” amaçlı katılım ücreti
benzeri bazı ödemeler yapıldığı belirtilmektedir
(Hansen ve ark. 1998: 270–271, Stokes 2003:
150). Ancak bu çalışmada böyle bir yola gidil-
memiştir (9).
3. ARAŞTIRMA EKİBİNİN YÖNTEMLE
YÜZLEŞMESİ  İÇİN GERÇEKLEŞTİRİ-
LEN ODAK GRUP ÇALIŞMASI VE
SONUÇLARI
Yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığım araştır-
ma projesine, odak grup görüşme ekibi olarak
katılan öğrencilere, Şubat ayı başında bir e-
posta çağrısı yapılarak kendileriyle tekniğin
sorgulanmasına dönük bir odak grup çalışması
yapmak isteği belirtilmiştir. Önceki bölümlerde
de tartışıldığı üzere bilimsel yüzleşmenin yolu
da yine bilimsel araştırma tekniklerini kullana-
rak olmalıdır, dolayısıyla bu noktada odak grup
görüşmesi yapmak anlamlı bir seçim olmuştur.
Ders programlarının ortaklaşamamasından
kaynaklı uygun zaman ve mekân ayarlanama-
ması nedeniyle çağrıya yanıt veren sekiz (bir
erkek, yedi kadın) öğrenciyle 28 Şubat 2008
tarihinde Başkent Üniversitesi İletişim Fakülte-
si dersliklerinden birinde öğle tatili esnasında
40 dakikalık bir odak grup görüşmesi gözlemci
eşliğinde yapılmıştır. Öncelikle gruba, kısaca
odak grup çalışmasının amacı hakkında bilgi
verilmiştir. Bu konuda daha önce de e-posta
yoluyla bilgilendirildikleri için bu bölümde çok
vakit harcanmamıştır. Grup üyelerinin odak
grup tekniğine dönük olarak proje öncesi bilgi-
leri yok denecek kadar azdır. Daha önce grup
üyelerinden hiçbiri böyle bir çalışmaya ne
araştırmacı ne de odak grup katılımcısı olarak
dâhil olmamışlardır. Odak grup tekniğini bu
proje öncesinde sadece bir öğrenci duymuştur.
Alan çalışmasında kullanılan odak grup gö-
rüşmesi tekniğini ve araştırmacıların bireysel
rolleri üzerine düşünümsel bir bakış açısıyla
değerlendirme yapmak üzere gerçekleştirilen
odak grup görüşmesi sonucunda ortaya çıkan
önemli başlıklar ve bu başlıkları destekleyen
bulgular aşağıda sıralanmıştır.
3.1. Odak Grup Tekniğinin Araştırmacı
Ekip Tarafından Değerlendirilmesi
Her araştırma tekniği kendine özgü kimi kolay-
lıkları ve zorlukları barındırır. Bu nedenle de
belirli araştırmalarda kimi teknikleri kullanmak
söz konusu ol(a)maz. Örneğin çok yoğun bir
tempo ile çalışan bir iş grubuna ait profesyo-
nellerle (bir hastanede görevli cerrahlar ile)
ortak vakit bularak odak grup görüşmesi ger-
çekleştirmek çok olanaklı olmayacaktır. Gö-
rüşme temelli araştırma tekniğinin taşıdığı
olumsuz yönleri Kümbetoğlu (2005: 192),
“araştırma tekniklerinden kaynaklanan sorun-
lar” başlığı altında şöyle sınıflandırmıştır; gö-
rüşme süresi, görüşme mekânı, ses kayıt cihazı
kullanma ve araştırmacının algılanışı. Odak
grup görüşmesine katılan araştırma ekibinden
katılımcılara tekniğin olumlu ve olumsuz yön-
leri sorulduğunda görülmüştür ki, araştırma
ekibi çoğunlukla araştırma sırasında yaşanan
olumsuz deneyimleri gündeme getirmekte ve
tartışmaktadır. Bu noktada grubun hemfikir
olduğu belli başlı zorluklar şu bulgular altında
tartışılabilir:
3.1.1. İkna
Görüşmeye katılacak katılımcıların bir araya
getirilmesi tüm araştırmacılar için zor olmuş-
tur. Gerçekleştirilen 60 görüşmenin pek çoğun-
da ideal odak grup katılımcı sayısının yakala-
namadığı görülmektedir. Bu durumun en
önemli nedenlerinden biri de insanların görüş-
me yapmaya zor ikna edilmesidir. Araştırma
ekibi, bu konuda katılımcıları anlayabildikleri-
ni çünkü kendileri için de bu durumu zor kabul
edilebilir gördüklerini ifade etmişlerdir;
“...herkesin tereddüdü oluyor, bana sorulsa
belki ben de kabul etmem. Hiç tanımadığım in-
sanlarla en az 1 saat geçireceğim çünkü.”
(K5)(10)
Ayrıca İnternet kafe işletmecilerinin yasal
düzenlemeler nedeniyle gerçekleştirilen denet-
lemeler ve ana akım medyada yer alan olum-
suz temsil nedeniyle de temkinli davrandıkları
görülmektedir. Bu nedenden dolayı araştırma-
cıların araştırma izni alabilmeleri çoğunlukla
zor olmuştur. Daha önce de belirtildiği üzere
resmi nitelikli bir izin mektubu bir ölçüde bu
zorluğun aşılmasını sağlayabilmiştir.
“İşletmecilerin hepsinin korktuğu, çekindiği
birşeyler var ve onlar bizim açık aradığımızı
sanıyorlar.” (K5)

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
52
 “Fotoğraf çekiyordum, iki keresinde de bak-
mak istediler fotoğraflara”. (E3)
Araştırmacılar, araştırmanın ve orada bulunma
amaçlarının açıkça ifade edilmesinin de kabul
görmelerini kolaylaştırdığını vurgulamışlardır;
 “
Amacımızın ne olduğunu ve sonrasında bu
bilgilerle ne yapacağımızı açıkça anlatınca
işimiz daha kolay oluyordu.” (K8)
3.1.2. Soru Sayısı
Araştırmada kullanılan soru sayısının çokluğu
görüşmede katılımcılar açısından sorun yarat-
mıştır. Anket uygulamasına benzer şekilde her
katılımcıya eldeki sorular yöneltildiğinde diğer
katılımcıların beklemekten sıkıldığı görülmüş-
tür. Soruların fazlalığı kimi zaman sürenin
uzamasına ve ilginin dağılmasına neden olmak-
tadır.
“Sorular fazlaydı. 15–25 yaş aralığında sıkıldı-
lar. Herkese tek tek soruları sorup yanıt aldı-
ğımızda diğerleri sıkıldı.” (K8)
3.1.3.  Mekân
Araştırmanın gerçekleştiği mekânın görüşme
yeri olarak uygun olmaması da gruba katılan
araştırmacılar tarafından bir olumsuzluk olarak
belirtilmiştir. Kümbetoğlu (2005: 192–93), en
ideal görüşme mekânının ev olduğunu ve me-
kânın kullanımındaki sorunların kimi zaman
fiziksel kimi zaman da sosyal kullanıma dayalı
olduğunu belirtmektedir. Odak grup görüşme-
lerinde süreci etkileyen en önemli faktörlerden
biri de görüşmenin gerçekleştirileceği mekân-
dır. Kümbetoğlu, odak grup görüşmesinin
gerçekleşeceği mekânın organizasyonunun
araştırmacıya ait olduğunu belirtmektedir
(2005: 122).  Cronin (2001: 172)  ise bu mekâ-
nın “herkesin birbirini görüp, duyacağı, çok az
müdahale ve kesintilerin olduğu, gözlem ve
kaydın kolayca yapılabildiği, çok sıcak ve çok
soğuk olmayan, her katılımcının kolayca ulaşa-
bildiği bir yerde” olması gerektiğini ifade et-
miştir (aktaran Kümbetoğlu 2005: 122).
Hansen ve arkadaşlarına göre (1998: 272) odak
grup görüşmeleri için seçilecek mekân her
zaman konunun ne olduğuna ve mekânın elve-
rişli olmasına bağlıdır. Kimi konular için ku-
rumsal mekânlar uygunken, kimi konular için
de daha samimi ve kişisel mekânlar işe yaraya-
bilir. Kümbetoğlu, özellikle işyeri kullanımla-
rında moderatörün oldukça sabırlı olması ge-
rektiğini belirtmiştir (2005: 193). Bu çalışmada
İnternet kafeler ortamdaki etkileşimi de incele-
yebilmek adına seçilmiştir, ancak özellikle
topluca herkesin birbirinin yüzünü görebileceği
bir şekilde oturmaya dönük bir alan sağlaya-
maması ve ticari amaçlı bir işletme olarak
mekânın görüşme amaçlı kullanımı da sorun
olabilmektedir.
“İnternet kafelerde mekânın uygun olmaması
odak grup görüşmelerini etkiledi açıkçası. Bil-
gisayarlar arasında görüşme yapmak zor ol-
du.” (E3)
3.1.4. Deneyim
Araştırma ekibinin araştırma konusunda dene-
yiminin olmaması da yine olumsuz özellikler
arasında sayılmıştır. Kendi ifadelerine göre
görüşme yaptıkça deneyim kazanmaları ise
odak grup görüşmesinin zorluklarını aşmalarını
sağlamıştır. Hemen hemen tüm katılımcılar ilk
görüşmeleriyle son görüşmeleri arasında bu
anlamda fark olduğunu belirtmişlerdir.
“İlk görüşmelerde sadece soruları yöneltip su-
suyorduk. Sonraki görüşmelerde karşıdaki kişi
yanıt vermekte zorlanınca kendi sorularımızı
üretmeye başladık.” (E3)
3.1.5. Konuya Hâkim Olmak
Araştırma konusuna hâkim olmak da araştır-
macıların araştırma sürecini daha kolay
ve/veya daha zor deneyimlemelerini etkilemek-
tedir.
“Konuya olan hâkimiyetimiz arttı, bu oldukça
da görüşmelerimiz kolaylaştı” (K8)
Araştırmacının araştırma yaptığı grubun için-
den olması da önemli bir avantajdır (Bell,
1999’dan aktaran Kümbetoğlu 2005: 195). Bu
araştırma ekibinde de kimi araştırmacıların
dijital oyunları oynaması ve bilmesi de bazı
görüşmelerde böyle bir avantajı ortaya çıkar-
mıştır. Araştırmacılar, ayrıca konuya dönük
bilgilerini paylaştıkça katılımcılardan da şaş-
kınlıkla karışık bir çeşit saygı gördüklerini
belirtmişlerdir.

---