Selçuk iletiŞİM
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilgi Toplumu ve İletişim: Bilginin Yayılması Sürecinde… (67-80) 77 ve süreçleri büyük oranda ortadan kaldırarak ya da dönüştürerek kendine ait bir toplumsal dü- zen oluşturmakta, kendi içerisinde bir bütünlük arz etmektedir. Bu anlamda bilgi toplumu da beraberinde ge- tirdiği yeniliklerin de etkisiyle kendinden ön- ceki toplumsal yapılarda büyük değişim ve dönüşüme neden olmuş, kendine ait yeni yapı- lar ortaya çıkarmıştır. Bilgi toplumunun ortaya çıkardığı bu yapıların en büyük özelliği bilgi temelli olmalarıdır. Bilgi artık her anlamda ön plana çıkmış, toplumun her alanında onsuz bir yaşam düşünülemez hale gelmiştir. Durum böyle olunca da bilgiye ulaşmak, onu elde etmek hayati nitelikte bir öneme sahip olmuş- tur. Bilgiye ulaşmak için ise iletişim bilhassa da kitle iletişim araçları ve internet bu toplum yapısının vazgeçilmezleri arasında sayılmaya başlanmıştır. Bilginin toplum geneline yayıla- bilmesi noktasında çok önemli bir fonksiyon üstlenen bu araçlar, kendine özgü dezavantajla- rı bulunsa da aynı anda milyonlarca kişiye ulaşabilmesi, kullanımının çok kolay ve ucuz olması, çok farklı nitelikte ve çok farklı amaç- lar için fayda sağlama potansiyeline sahip bil- gilere ulaşım imkanı vermesi, çok farklı nite- likteki engel ve sınırlamaları ortadan kaldırma- sı gibi sebeplerden ötürü bilginin yayılması sürecinde vazgeçilemez bir kaynak konumun- dadır. Gelişen teknolojiler ve bu teknolojilerin sağlayacağı olanaklarla birlikte sahip oldukları bu konum zaman içerisinde daha da önem kazanacaktır. NOTLAR (1) Tabloda da görüldüğü üzere, Fındıkçı tara- fından geliştirilen bu tabloda toplumsal evrim aşamaları olan ilkel toplumlar, tarım toplumla- rı, sanayi toplumları ve bilgi toplumları eğitim, ekonomi, iş hayatı ve üretim, aile hayatı, top- lumsal yaşam, üretim araçları ve yönetim anla- yışı bakımından karşılaştırmalı olarak incelen- mektedir. (2) Tarihin tanık olduğu üç temel değişim süre- cinin ilki olan tarım devrimini çapa, ikincisi olan sanayi devrimini montaj hattı temsil eder- ken, üçüncü devrim olan bilgi toplumu devri- mini de bilgisayar simgelemektedir (Karaman 1998: 241). (3) Ayrıca, enformasyon/bilgi çağının işçileri, sanayi toplumunun zaman ve mekanda toplula- şıp kolektif hale gelmiş fabrika işçilerinden farklı olarak, zaman ve mekan içinde birbirle- rinden kopuk, dağılmış ve bireysel hale gelmiş- lerdir (Akşit 2002: 366) ve artık bir işi hallede- bilmek için illaki işletme sınırları içerisinde olmaya gerek yoktur. Dışarıdan internet, tele- fon, fax vb. iletişim araçları kullanılarak da birçok işin halledilmesi imkanı vardır. Önemli olan bunları kullanabilme kapasitesine sahip olmak ve becerileri o yönde geliştirebilmektir. (4) Bilgi toplumu kavramı tarafından, çağdaş toplumları tanımladıkları düşünülen iki olguya işaret edilmektedir. Bunlardan biri, çeşitli ha- ber alma ve iletişim imkanlarının baş döndürü- cü gelişmesiyle birlikte insanın çevresi ile kurduğu ilişkilerindeki radikal nitelikteki de- ğişmeler. Diğeri ise, bir üretim faktörü ve bir ürün olarak bilginin, ekonomik süreçler içeri- sinde edindiği belirleyici nitelikteki konumdur (Buğra 2002: 85). (5) Bilginin çevresinde kurulan bir toplum modern demokrasilerde özgürlük ve eşitlik gibi insanlar tarafından en fazla değer verilen iki şeyin üretimini artırır (Fukuyama 2000: 13). Bu açıdan, bir toplum olarak her yerde ve her kurumda rasyonel ve bilimsel esaslar üzerine oturmuş bir teşkilatlanmayı ne kadar sağlayabi- lirsek, bilgi toplumu için gerekli olan şartları da o derecede oluşturmuş oluruz (Dura 1990: 183). Bu şartları sağlayabilmek için de bilgiyi üreten ve yaygın hale getiren teknolojilere ihtiyaç vardır ve bu teknolojiler daha önceki toplum yapılarına ait teknolojilerden elbette ki farklı özellikler göstermektedir. (6) Bilgi toplumunun temel özelliklerinin sana- yi toplumunun özellikleriyle karşılaştırmalı olarak incelemesini görmek için bkz (Aktan ve Tunç 1998: 122). (7) Doğuda ve batıda bilginin ne şekilde anla- şıldığı, bilgi kavramına nasıl bir mana yüklen- diği ortaya konulmak istendiğinde karşımıza çıkan manzara şudur: Selçuk İletişim, 5, 3, 2008 78 Eflatun’un zamanından beri Batı’da bilginin manası ve işlevi hususunda sadece iki teori bulunmaktadır... Aşağı yukarı aynı zaman süresi içerisinde Doğu’da da yine iki teori gelişmiştir. Eflatun’un sözcüsü bilge Sokrat, bilginin tek işlevinin kendini bilme olduğuna, yani kişinin entellektüel, ahlaki ve ruhsal an- lamda büyümesiyle ilgili olduğuna inanmakta- dır. Sokrat’ın en büyük hasmı, zeki ve bilgili Protagoras ise, bilginin amacının, sahibine ne söyleyeceği ve onu ne zaman söyleyeceğini bilme imkanı getirmekle sahibini etkin kılmak olduğuna inanmaktadır. Protagoras bilgiyi, mantık, dil bilgisi ve konuşma sanatı olarak göstermektedir (Drucker 1994: 43). Batıda bilgi kavramı bu şekilde değerlendirilmekle birlikte doğuda da aslında batıdakinden pek farklı olmayan bir anlayışın söz konusu oldu- ğunu söylemek mümkündür. Bilgi konusunda Doğu’da da aşağı yukarı aynı iki teori geçerliktedir. Konfüçyüsçüler bilgiyi, ne söyleyeceğini ve onu nasıl söyleyeceğini bilmek olarak görmektedir, dolayısıyla da bilgi onlar için ilerlemenin ve dünyevi başarıların yoludur. Taoistler ve Zen sahipleri de bilgiyi kendini bilmek, yani aydınlığa ve bilgeliğe açılan yol olarak görmektedir (Drucker 1994: 43-44). Buradan da anlaşılacağı üzere, gerek doğudaki gerekse batıdaki bilgi anlayışının her ikisi de bilgiye çok önem vermekte ve bilgiyi çok yüceltmektedir. (8) Bilginin nakli herhangi iki aktör arasında gerçekleşmektedir. Bu aktörlerin, belli özellik- lerinin bulunması ve bir ilişki ağı (alt yapısı) üzerinde olması gerekmektedir. Bilginin akta- rımı, ancak belli bir bilgiye sahip olanlar ara- sında mümkün olabilir. Ancak belli bir bilgiye sahip olan kişiler, kendisine iletilmiş olan bil- giyi yorumlayarak, uygulayabilir. Bilgi iletişi- minin alt yapısı işlevini ilişki ağları oluştur- maktadır. Aktörler ve yerlerden çok etkileşimin şekli ve bilginin iletilme mekanizmaları önem kazanmaktadır. Söz konusu bu ağı bir fiziki ağ olmaktan çok bir güven ağı şeklinde değerlen- dirmek gerekir (Tekeli 2002: 27). Burada birbi- riyle etkileşim içerisine giren ve bilgi alışveri- şinde bulunan kişiler önem kazanmaktadır. O kişiler arasındaki ilişkinin türü iletişimin ve bilgi akışının yönünü ve niteliğini de belirleye- cektir. (9) Bir toplumda bilginin yayılma sürecine etki eden çok sayıda değişken bulunmaktadır. Söz konusu bilginin kurumsal statüsü bu değişken- lerden en önemlisidir. Genelde bilgi bir kamu malı olmasına rağmen, bilgi toplumuna geçen dünyada bilginin hiç değilse bir kısmını özel mal haline getirmeye gayret eden kurumsal düzenlemeler yapma eğilimi yüksektir. Eğer bilgi kamu malı olma statüsünü muhafaza edi- yorsa, onun yayılmasına engel olan özel bir engel bulunmamaktadır. Oysa bilgi özel mal haline geldikçe onun yayılması piyasa ilişkileri doğrultusunda şekillenmeye başlayacaktır (Tekeli 2002: 25-26). Çünkü bilgi artık bir kamu malı değildir ve yayılması, sahibi olan kişinin istekleri doğrultusunda gerçekleşecek- tir. Bunun en güzel örneğini teknolojik bilgi oluşturmaktadır. Birinin kullanımı başka birinin kullanımını etkilemeden paylaşılabileceği için, teknolojik bilgi bir kamu malı özelliği taşır. Fakat tekno- lojik bilginin büyümeyi sağlayacak biçimde üretilip kullanılması, üreticinin yaptığı işten bir kazanç elde etmesini de gerekli kılar. Başka bir ifadeyle, bilginin bir kamu malı olma özelliği ile özel mülkiyet nesnesi olma özelliği arasında bir gerilim söz konusudur. Patent ve telif hakla- rıyla üreticinin korunması, üretimin teşvik edilmesi açısından önemlidir. Fakat söz konusu bu korumanın bilginin yayılmasına engel ol- mak gibi bir etkiye sahip olduğu da gözden kaçırılmamalıdır (Buğra 2002: 94). (10) Tarihsel perspektiften bakıldığında kitle iletişim araçlarının interaktif, yani karşılıklı iletişime açık olmamalarından ötürü günümüze dek tek yönlü haber iletim araçları olarak işlev gördüklerini söylemek mümkündür (Alkan ve Şimşek 1998: 173). (11) İletişim teknolojisi tarafından yenilenen alanlardan birisi de basındır. Basın da TV ve diğer iletişim araçlarında meydana gelen ge- lişmeyle yapısal bir değişim ve uyum geçirmiş- tir. Basın bir taraftan yeni alanlara (yerel basın, araştırmaya dayalı ayrıntılı haber ve yazım) yönelirken, bir taraftan da yeni iletişim tekno- lojilerinden faydalanarak köklü nitelikte deği- şimler geçirmiştir. Bilimsel veri ve analizleri yansıtan şema ve grafikler basında giderek daha yoğun bir şekilde kullanılmaktadır (Erkan 1998a: 82). Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|