Selçuk iletiŞİM

Bilgi Toplumu ve İletişim: Bilginin Yayılması Sürecinde… (67-80)
69
ve refahını artırmıştır (Erkan 1998b: 134). Klan
içi eğitim yerini tarım toplumuna özgü küçük
yerleşim yerlerinde tarıma dayalı işbaşında
eğitime bırakmıştır. Ekonomik hayatta mal
mübadelesinin yanı sıra, tarıma dayalı toprak
mahsulleri ve madeni para (somut para) kulla-
nılmaya başlanmış, tarım ve tarıma dayalı bir
yaşam tarzı söz konusu olduğu için tarıma
dayalı organizasyonlar kurulmuş, üretim araç-
ları olarak basit araç gereçler ve küçük atölye-
ler ortaya çıkmıştır.
TOPLUMSAL_GELİŞME_AŞAMASI_İLKEL_TOPLULUKLAR_TARIM_TOPLUMU_SANAYİ_TOPLUMU'>TOPLUMSAL
GELİŞME
AŞAMASI
İLKEL
TOPLULUKLAR
TARIM
TOPLUMU
SANAYİ
TOPLUMU
BİLGİ (*) TOPLUMU
EĞİTİM
- Deneme yanılma
yoluyla öğrenme
- Klan içi eğitim
- Küçük yerle-
şim yerlerinde
tarıma dayalı iş
başında eğitim
- Hızlı
 okullaşma
- Belirli yaşlarda
zorunlu eğitim
- Yaşayarak öğrenme
- Öğrenmeyi öğrenme
- Kendi kendini eğitme
sorumluluğu
- Okul duvarlarını aşan
her zaman ve her yerde
eğitim
- Yaşam boyu öğrenme
EKONOMİ
- Mal mübadelesi 
- Mal Mübade-
lesi
- Tarıma dayalı
toprak mahsulle-
ri
- Madeni paralar
(Somut para)
- Endüstri ve
makineye dayalı
ekonomik
sistem
- Kağıt para
(sembolik para)
hâkimiyeti
- Bilgiye dayanan
ekonomik sistemler
- Anında transfer olabi-
len enformasyona daya-
lı (süper sembolik) para
ÜRETİM'>İŞ HAYATI
VE ÜRETİM
- Bireysel ihtiyaç-
ların karşılanması-
na yönelik hayat
biçimi
- Tarım devrimi
- Tarıma dayalı
organizasyonlar
- Sanayi devrimi
- Endüstriyel
Organizasyonlar
- Büyük işçi
sınıfı
- Bilgi Devrimi
- Bilgi organizasyonları
- Azalan işgücü ihtiyacı
- Bilgi çalışanları
AİLE HAYATI
- Akrabalığa dayalı
çok geniş aile tipi
- Geniş aile tipi 
- Büyük aile
tipinden küçük
aile tipine
 yönelme
- Çekirdek aile
- Bireysel yaşam
TOPLUMSAL
YAŞAM
- Klan yaşamı
- Doğa olayları ve
hayvanlardan
korunma ön planda
- Göçebe yaşam
- Toprağa dayalı
yerleşik yaşam
- Toprak
savaşları
- Hızlı kentleş-
me
- Sanayiye
dayalı büyük
dünya savaşları
- Soğuk savaş dönemi
- Bilgi hâkimiyetine
dayanan mücadele
ÜRETİM
ARAÇLARI
- İnsan gücü
- Basit doğal
araç-gereçler
- Basit araç-
gereçler
- Küçük
atelyeler
- Makineler
- Büyük
 fabrikalar
- Bilgisayar
teknolojileri
- Uluslararası pazarlar
YÖNETİM
ANLAYIŞI
- Fiziksel güce ve
çeşitli inançlara
dayalı yönetim
- Din, ırk ya da
sınıf gibi sosyal
özelliklere
dayalı yönetim
- Endüstriyel
üretim araçları
ve ekonomiye
dayalı yönetim
- Profesyonel bir mes-
lek olarak yöneticilik
- Bilgiye dayalı yönetim
(*) Bir geçiş dönemi olması nedeniyle sanayi sonrası toplum ayrıca ele alınmamıştır.
KAYNAK: Fındıkçı, İlhami (1996) Bilgi Toplumunda Yöneticilerde Kendini Geliştirme, Kül-
tür Koleji Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul, s.58.

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
70
Bu toplum yapısında insanlar artık toprağı ekip
biçmeye başladıkları için göçebe yaşam tarzın-
dan toprağa dayalı yerleşik yaşama geçmişler
ve çok geniş aile yapısının yerini geniş aile
yapısı almıştır. Temel geçim kaynağı toprağa
dayalı faaliyetler olduğu için bu toplumsal
yapıda toprak savaşları meydana gelmiştir. Bu
yaşam tarzıyla uyumlu olarak da din, ırk ya da
sınıf gibi sosyal özelliklere dayalı yönetim
anlayışı ortaya çıkmıştır. Bu toplumsal yapı
belli bir dönem sonra sona ererek bir sonraki
toplumsal yapı olan sanayi toplumu yapısına
geçilmiştir. Sanayi toplumuna geçilmesinde ise
sanayi devrimi etkili olmuştur.
İnsanlığın ikinci dönemini meydana getirdiği
söylenebilen “sanayi devrimi’ni (Dursun 1998:
154) 1750’den-1850’ye kadar olan yüzyıl bo-
yunca bilginin, aletlere, süreçlere, ürünlere
uygulanmış olması, ortaya çıkarmıştır (Drucker
1994: 33-34). Sanayi devrimi üretim alanında
bir seri teknolojik yeniliğin kullanılmasının,
ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel alanlara
yansımasını içine alan bir süreç olarak meyda-
na gelmiştir (Erkan 1998a: 3, Kutlu 2000: 7).
Bununla beraber, teknolojik açıdan, James
Watt tarafından 1765’te buhar makinesinin
bulunması ve bunun enerji kaynağı olarak
kullanılması; ekonomi bilimi açısından, Adam
Smith’in 1776 yılındaki “Milletlerin Serveti”
isimli eseri; siyasi gelişmeler açısından, 1789
Fransız İhtilali belirleyici dönüm noktaları ve
tarihler olmuştur (Kutlu 2000: 7).
Sanayi toplumu aşamasında, toprağın yerini
sermaye malları, yani makineler almış, sanayi
toplumunun temel belirleyeni, mekanik düşün-
ce ve mekanik teknolojinin ürünü olan makine-
ler olmuştur (Erkan 1998b: 134). 18. yüzyılın
ikinci yarısından bu tarafa büyük bir hızla
gelişen sanayileşme hareketi, toplumların eko-
nomik, sosyal, politik ve kültürel yapılarında
köklü nitelikte değişmelere sebep olmuş ve
sanayileşme gelişmekte olan ülkeler için de
başlıca kalkınma politikası amacı durumuna
gelmiştir (Aktan ve Tunç 1998: 119). Sanayi
toplumu aşamasında insanlık teknolojiyle tarım
toplumuna nazaran daha haşır neşir olmaya
başlamış, bütün faaliyetlerinde ve özellikle de
üretim faaliyetinde teknoloji daha belirleyici
bir konuma gelmiştir. Bu toplum yapısında
artık üretim makineler yardımıyla ve seri bir
şekilde büyük fabrikalarda gerçekleştirilmeye
ve toplumsal yapı da bu doğrultuda şekillen-
meye başlamıştır. Bunun sonucunda da artık
üretim ve tüketim kitleselleşme eğilimi içerisi-
ne girmiş ve kağıt para (sembolik para) haki-
miyeti başlamıştır. Üretimin kitleselleşmesi
endüstriyel organizasyonları beraberinde getir-
diği için büyük işçi sınıfı ortaya çıkmıştır. Hızlı
okullaşma ve belirli yaşlarda zorunlu eğitimin
söz konusu olduğu bu toplumsal yapıda büyük
aile tipi yerini küçük aile tipine bırakmaya
başlamış, hızlı kentleşme ve ardından sanayiye
dayalı büyük dünya savaşları meydana gelmiş-
tir. Bu yaşam tarzıyla uyumlu olarak da endüst-
riyel üretim araçları ve ekonomiye dayalı bir
yönetim anlayışı hakim olmuştur. Bu toplum
aşaması da büyük oranda ömrünü tamamlaya-
rak yerini yeni bir toplumsal aşamaya terk
etmiştir. Bu aşama bilgi toplumudur.
Sanayi devriminin neden olduğu köklü nitelik-
teki değişim ve dönüşüm, tarıma dayalı du-
rumdaki geleneksel toplum yapısını geride
bırakırken, teknolojisi, ekonomisi, sosyal ve
kültürel sistemleriyle eskisinden tümüyle farklı
olan bir toplum yapısı inşa etmişti. Sanayi
toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinde
de aynı  şekilde çok köklü nitelikte toplumsal
değişim ve dönüşümler yaşanmıştır (Erkan
2000: 205). Bilgi teknolojisinin ucuz olması
bilginin ulusal sınırlar dışına giderek daha
kolay ulaşmasını sağladığı; televizyon, radyo,
faks ve elektronik posta gibi, hızlı haberleşme
yolları, yerleşik kültürel topluluklar arasındaki
sınırları çökerttiği için üretim küresel hale
gelmiş (Fukuyama 2000: 13), tarım, sanayi ve
hizmetler biçiminde olan üçlü sektörel ayrıma
“bilgi sektörü” de eklenerek (Erkan 2000: 206)
bilgi artık her sektörde kullanılan hayati bir
kaynak konumunu almıştır. Yaşayarak ve ya-
şam boyu öğrenmenin söz konusu olduğu,
eğitimin okul duvarlarını aşarak her yerde ve
her zaman gerçekleşmeye başladığı bu toplum
yapısında bilgiye dayalı ekonomik sistemler
ortaya çıkmış, sembolik para yerini anında
transfer olabilen enformasyona dayalı (süper
sembolik) paraya bırakmıştır. Yaşanan bilgi
devrimiyle bilgisayar (2) teknolojilerinin kulla-
nıldığı bilgi organizasyonları ve bu organizas-
yonlarda faaliyet gösteren bilgi çalışanları (3)
ortaya çıkmış, işgücünde eskiye nazaran bir
azalma meydana gelmiştir. Küçük aile tipinin
yerini çekirdek aile tipine bıraktığı ve bireysel
yaşamın söz konusu olduğu bu toplum yapısın-

---