Seleksiyasi va navshunosligidan amaliy mashg

12-M ASHG‘ULOT. DANAKLI MEVA EKINLARI
SELEKSIYASI VA NAVSHUNOSLIGI
Danakli meva ekinlari seleksiyasining asosiy yo‘nalishlari quyi- 
dagilar: daraxtning qishga chidamliligi, ayniqsa, gulkurtaklari- 
ning sovuqqa chidamlisi (bu kurtaklarning tinim davri bilan belgi- 
lanadi);
qurg‘oqchilikka chidamlilik, o ‘suv sharoitlariga past talabchan- 
lik; yuqori hosildorlik va o ‘zidan changlanuvchanlik yoki chang- 
lovchi boshqa navlarga talabchan bo‘lmaslik.
Danakli meva ekinlari quyidagi biologik belgilarga ega bo‘lishi 
kerak:
— kech gullashi;
— kuchsiz yoki o ‘rtacha b o ‘yli bo ‘lishi;
— bir yillik novdalarda hosil berishi;
— kuchli tiklanish qobiliyati bo ‘lishi;
— yashil o ‘simtalari bilan oson ko‘payishi;
— zamburug1 kasalliklariga chidam li bo‘lishi;
— mevalarining har xil vaqtda pishishi;
— pishishidan oldin mevalarning kam to ‘kiluvchanligi;
— mexanizatsiya yordamida yetishtirishga moslik.
Mevalar quyidagi ko‘rsatkichlar b o ‘yicha talabgajavob berishi 
kerak:
— yangi holda iste’mol uchun yaroqli bo ‘lishi;
— qayta ishlash uchun mos bo ‘lishi;
— donaklarining mayda, mevasidan oson ajralishi;
— biologik aktiv moddalarning ko‘pligi.
Keyinchalik danakli meva ekinlari seleksiyasida danaksiz m e­
vali navlarni yaratish yo‘nalishda ishlar olib borilishi lozim.
0 ‘rik seleksiyasi. 
0 ‘rik, asosan, Farg‘ona va Zarafshon vodiy-
55

---

sida keng tarqalgan bo ‘lib uning 8 ta turi mavjud. H ozir ulardan 
beshtasi uchraydi.
Ekiladigan turlarning ko‘pchiligi oddiy turga mansub. 0 ‘rik 
h ar xil tuproq sharoitlarida o ‘sadi, tuproq qatlami 0,5—2 m bo‘lgan 
toshloq yerlarda, tog' qiyaliklarida, suv bilan yaxshi ta ’m in- 
langan, unum dor yerlarda ham o‘saveradi. 0 ‘rik navlarining 
ko‘pchiligi qurg‘oqchilikka ancha chidamli bo‘lib, navi va o‘stirish 
sharoitiga qarab mevasida 20% gacha shakar, organik kislotalar, 
karotin, S vitamini, xushbo‘y mineral m oddalar, m ag‘zida 58% 
gacha moy va 20% gacha oqsil bo‘ladi.
Mevasi iste’mol qilinadi, quritiladi, konserva qilinadi.
Seleksiyada foydalaniladigan asosiy o ‘rik turlari quyidagilar: