Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 Huverin inhisarçılarы dilə tutmasına baxmayaraq onlar fəhlələrin əmək haqqları 1931-ci ilin payızında azaltamağa başladılar. İşgüzar dairələr 1931-ci ilin sentyabrında yekdiliklə bildirdilər ki, Huverin ekspermenti tam məğlubiyyətlə nəticələnmişdir. Böhran şəraitində «sərt fərdiyyətçilik» ideologiyasının anti xalq, inhisarpərəst mahiyyəti daha da aşkara çıxdı. Həm prezident Huver, həmdə onun kabinetinin görkəmli xadimləri – maliyyə naziri Mellon, ticarət naziri R. Lamont xüsusi ilə çalışırdılar ki, biznesi situmullaşdırsınlar, xüsusi sahibkarlıq təşəbbüsünü inkişaf etdirsinlər, inhisarlar daha az itkiyə məruz qalsınlar. Eyni zamanda onlar dövlətin işsizlərə koməyi və xüsusi sosial sığorta haqqında istənilən təklifi qətiyyətlə rədd edirdilər. Onlar göstərirdilər ki, bu işlə xeyriyyə cəmiyyətləri məşğul olmalıdrlar. Həm də onlar qeyd edirdilər ki, bu məsələlərə ştatların özlərində yerli səviyyədə baxmaq lazımdır. Əhali arasında narazılığın artması Huver hökumətini məcbur ediki, 1930-1931-ci illərdə bir birinin ardınca məşğulluq məsələləri üzrə iki məsləhət komitəsi təşkil etsin. Lakin bu orqanların heç birinin qarşısında işsizliklə real mübarizə aparmaq üçün konkret vəzifə qoylumamışdı. Onlar ancaq sahibkarlara, xeyriyyə cəmiyyətlərinə və yerli hakimiyyət orqanlarına müraciət edə bilərdilər ki, işsizlərə kömək tədbirlərini fəallaşdırsınlar. Bu orqanların fəaliyyətinin əslində heç bir pozitiv nəticəsi olmadı. İşsizlərə dövlət köməyi göstərmək haqqında mütərəqqi respublikaçılar və sol demokralar tərəfindən irəli sürülmüş daha cəsarətli planlar müntəzəm sürətdə konqress tərəfindən rədd edilirdi. Hətta, 1932-ci ilin fevralında- böhran kəskinləşdiyi bir dövrdə senat kiçik R.Lafolettin və E. Kostiqanın qanun layihələrini rədd etdi. Hansı ki, bu qanun layihəsində işsizlərə bir başa 375 mln.dollar dövlət yardımı göstərilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Yalnız 1932-ci ilin iyul ayında seçki kampaniyası zamanı, növbəti bir qanun qəbul edildi ki, ştatların fedaral büdcəsindən 300 mln. dollar ayrılaraq işsizlərə pul yardımı göstərilsin. Konqres həmçinin belə sanksiya da verdi ki, təşkilatlara ictimai iş üçün 322 milyon ştatların istiqrazlarından dollar həcmində ayrılsın. 40 Bu aktları imzalamaqla əslində Huver öz siyasətinin iflasa uğradığını təsdiq etmiş oldu. Lakin respublika hökuməti təsdiq etdiyi qanunları həyata keçirməyə tələsmədi. Bu məsələ üçün 1932-ci ilin sonuna qədər cəmi 32 mln. dollar ayrılmışdı. Huverin aqrar siyasəti də dövrün tələblərinə cavab vermirdi. Doğrudur ki fermerlərin tələbi əsasında 1929-cu ilin iyununda kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı haqqında qanun qəbul edildi. Bu qaunun əsasında xüsusi hökumət agentliyi- Federal fermerlər idarəsi təşkil edildi, hansı ki, kənd təsərrüfatı bazarının sabitləşdirilməsnə nail olmaq üçün fermerlərə kömək etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Bu işin həyatın keçirilməsi məqsədi ilə 500 milyon dollar ayrılmışdı. Sənaye istehsalının azalmağa başlaması ilə əlaqadar olaraq aqrar böhranın dərinləşməsi fermer idarələrini daha qəti tədbirlər görməyə vadar etdi. Bu məqsədlə 1930-cu ilin fevralında Sabitləşmiş Taxıl Korporasiyası, iyun ayında isə pambıq üzrə sabitləşmiş korporasiya təşkil edildi. Onlar fəal əməliyyatları 1931-ci ilin ortalarına qədər davam etdirdilər. Bu dövrdə dövlət ambarlarına 257 milyon taxıl yığılmış oldu. Fermerlərin yuxarı təbəqəsi yaxşı gəlir əldə etdi. Onların əlində xeyli sərvət toplandı. Lakin 1931-ci ilin ikinci yarısından fermerlərin əsas kütləsinin vəziyyəti pisləşməyə başladı. 1929-cu il müşavirəsindən dərhal sonra hökumət bizneslə daha sıx əməkdaşlıq etəmək üçün çevik tədbirlər görəmyi planlaşdırdı ki, biznesmenlərin işgüzar fəallığını stimullaşdırsın, həmçinin kapital qoyluşu proqramını reallaşdırsın. 1931-ci ilin payızında respublika inzibati aparatının maliyyə- iqtisadi siyasətin yeni mərhələsi başlandı. Təsərrüfat mənafelərinin pişləsməsi, kredit-maliyyə böhranın dərinləşməsi, iri bankların iflası bütün bunlar Huver hökumətini məcbur etdi ki, «sərt fərdiyyətçilik» prinsipindən müəyyən dərəcədə geri çəkilsin, birbaşa inhisarları müdafiə etsin. 1931-ci ilin oktyabrında o, Milli korporasiya yaratmaq təşəbbüsü ilə çıxış etdi və bu sahə üçün 500 mln.dollar pul ayırdı ki, bu bank qruplarının könüllü verdiyi üzvlük haqqlarından yığılmalı idi. İnhisarçı maliyyə idarələrinin xilas etəmək üçün iri dövlət fondları fəaliyətə başladı. 1932-ci ilin yanvarında konqress maliyyə korporasiyasının yenidən təşkili haqqında qanun verdi. 41 İlk başlanğıcda onun 2 milyard dollar kapitalı olmalı, sonra bu tədricən artmalı idi. 1933-cü ilin martına qədər Huver hökuməti korporasiyaya 2.1 milyar dollarlıq istiqraz verdi ki, onun da 3/2 hissəsi bankların əlində toplaşdı. Yuxarda qeyd etdiklərimiz bir daha sübut edir ki, 1929- 1933-cü illərin iqtisadi böhranı dövründə ABŞ hökuməti yenidən dövləti –inhisarçı meylləri gücləndirməyə cəhd etmişdir. Huver hökuməti vaxtında iqtisadi vəziyyətin dəyişdiyinə düzgün siyasi qiymət verməyi bacarmadı. ABŞ-ın inkişafının obyektiv yolunu tapmaqda çətinlik qarşısında qaldı. 30-cu illərin əvvəllərində ABŞ-ın hakim dairələri qarşısında belə bir vacib məsələ dururdu ki, «böyük böhranın» zərbə sarsıntılarından azad olsun, həmçinin kapitalizim qurluşunu xilas edib möhkəmləndirsin. İqtiadi böhranın ağır zərbələri, hansı ki, ölkənin uzun müddətdir ki, bürümüşdü, milyonlarla zəhmətkeşlərin ehtiyac və fəlakətini daha da kəskinləşdirdi. 30-cu illərin əvvəllərində kütləvi fəhlə və demokratik hərakatın meydana gəlməsi üçün şərait yaratdı. Doğrudur müəyynə müddət ABŞ-da fəhlə sinifi hələ vəziyyətin mahiyyətini dərk edə bilməmişdi. Bu qanunauyğun idi. Çünki, onun təşkilatçılıq səviyyəsi çox aşağı idi. Hələ 20-ci illərin sonunda fəhlələrin cəmi 10%-i həmkarlar təşkilatının üzvü idi. Sənayenin əsas sahələrində əvvəlki kimi «açıq sex» sistemi ağalıq edirdi. Tred-yunan təşkilatları, hansı ki, fəhləlrin maddi vəziyyətini müdafiə edən əsas təşkilatlar idi, onlar 20-ci illərdə böyük çətinliklərlə qarşılaşırdılar. Əgər 20-ci illərdə ölkənin həmkarlar təşkilatında 5034 üzv vardırsa, 1929-cu ildə onların sayı daha da azaldı. 1933-cü ildə onların sayı cəmi 2857 min idi. Şübhəsiz ki, fəhlə sinifinin ABŞ-da təşkilatlarda cəmləşməsi onun sosial tələblər uğrunda mübarizəsinə mənfi təsir göstərirdi. Amerika əmək fedarasiyasınn üzvləri inhisarların fəhlə sinifi üzərinə hücumunун qarşısını almaq üçün heç bir ciddi addım atmağı bacarmırdılar. Onlar hətta fəhləlrin ən elementar tələblərini də müdafiə etmədilər. 1932-ci ilə qədər onlar işsizələrə və dövlət sığortası haqqında təklifləri qəti rədd edirdilər. Həmkarlar təşkilatlarının bir çoxu Amarika Əmək Fedarasiyasının tərkibindən çıxmağa başladı. Müstəqil həmkarlar təşkilatının sayı artmağa başladı. 42 1929-1933-ci illərdə AƏF üzvlərinin sayı 2934 mindən 2127 minə endi və ya 28% azaldı. 1930-cu ilin rəsmi məlumatına görə, ölkədə cəmi 183 min fəhlə tətil etmişdi. Nəhayət fəhlələr hadislərə düzgün qiymət verməyi bacardılar. Onlar sahibkarlara qarşı fəal mübarizəyə başladılar. Artıq 1931-ci ildə ABŞ tətilçilərinin sayı 342 min nəfərə çatdı. 1932-ci ildə də bu vəziyyət qalmaqda idi. İşsizlər hərakatı daha geniş vüsət aldı. Onlar əhalinin təxirəsalınmaz tədbirlərinin dərhal həyata keçirilməsini tələb edirdilər. İşsizlər hərəkatı ABŞ fəhlə sininfinin ilk kütləvi çıxışı idi. 1930-cu ilin mart ayının 6-da işsizliyə qarşı kütləvi nümayiş keçirlidi. Yüz minlərlə fəhlə Nyu-Yorkun, Çikaqonun və digər sənaye mərkəzlərinin küçələrinə çıxdı. Həmin gün 1250 min nəfər yaxın fəhlə çıxış etdi. İşsizlərin yerli şuralarının yaranması prosesi gücləndi. Onlar yerli hökumətdən tələb edirdilər ki, işini itirmiş fəhlələrə kömək etsinlər. 1930-cu ilin iyununda Çikaqoda işsizlərin birinci ümummilli qurultayı keçirildi. Qurultayın nümayəndələri ölkənin müxtəlif ərazilərindən gəlmişdilər. Qurultay işsizlərin Milli Şurasını yaratdı və bu işsizlər hərakatının nüfuzlu orqanına çevrildi. Koministlər tərəfindən təşkil olunmuş çox saylı fəhlə nümayişlərini və işsizlərin ölkənin müxtəlif rayonlarında aclıq yürüşlərini zəhmətkeşlər müdafiə edirdilər. Ən iri aclıq yürşlərindən biri 1930-cu ilin oktyabrında Nyu-Yorkda, onun ardınca isə Çikaqoda oldu. 1931-ci ilin fevral mart ayında başlayaraq kütləvi şəkildə ölkənin müxtəlif yerlərində başlanan bu hərakat tezliklə 11-ə qədər ştatı əhatə etdi. 1931-ci ilin dekabr ayının 7-də konqresin növbəti açılışı günü yürüş iştirakçılarının böyük bir qrupu ABŞ paytaxtının küçələrindən keçdilər. Onlar həm konqresdən həm də ölkə prezidentindən tələb etdilər ki, işsizlərə kömək üçün təcili tədbirlər həyata keçirsinlər. ABŞ-da sinifi mübarizənin daha mühüm təzahürlərindən biri də birinci dünya müharibəsi veteranlarının 1932-ci ilin yayında Vaşiqtona yürüşləri oldu. Keçmiş əsgərlər, zəncilər və ağlar öz ailələri ilə birlikdə Vaşinqtona yollandılar ki, prezidentdən onlar üçün müəyyən edilmiş qanuni güzəştlərin ödənilməsini tələb etsinlər. Bu qanun 1925-ci ildə qəbul edilsə də, kompensasiyaların ödənilməsi 1945-ci il üçün nəzərdə tutulurdu. Lakin veteranlar maddi Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|