Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
43 vəziyyətlərinin ağırlığı ilə əlaqadar onun tezliklə ödənilməsini tələb edirdilər. Müharibə iştirakçılarının birinci dəstələri 1932-ci ilin mart ayında gəlib çıxdılar, iyunun ortalarına qədər onların sayı 24 minə çatdı. Nümayəndələr palatası əksər səslə veteranların tələbi ilə razılaşmaq qərarına gəldi. Lakin senat Huverin təkidi ilə bu təklifi rədd etdi. Bu veteranları həycanlandırdı onlar mübarizəni davam etdirdilər. Onlar həmçinin yeni bir tələb də irəli sürdülər ki, bu da sosial sığortanın həyata keçiriləsi tələbi idi. Hökumət məsələyə ciddi yanaşmağa məcbur oldu. 1932-ci il iyul ayının 28-də Huverin əmri ilə Amerikan ordusunun ştab rəisi genaral Makarturun rəhbərliyi ilə veteranlara qarşı qoşun göndərildi. Hərakat qısa, lakin amansız oldu. Bütün veteranları güclə Vaşinqtondan çıxardılar, onların yerləşdikləri düşərgələr isə yandırıldı. Lakin veteranlara qarşı edilmiş bu amansızlıq zəhmətkeşləri qorxutmadı. İşsizlər hərakatı daha böyük vüsət aldı. 1932-ci ilin dekabrında Vaşinqton sakinləri paytaxtın küçələrində ikinci milli aclıq yürüşünün iştirakçılarınы da qarışladılar. Onlar tələb edirdilər ki, konqres fəhlə və fermərlərin vəziyyətini yaşılaşdırmaq üçün fövqaladə tədbirlər görsün. 30-cu illərin əvvələrində sosialistlər və həmkarlar rəhbərlərinin yeni müxalifət qurumu-fəhlə alyansı təşkil etmək ideyasını irəli sürdülər. Ölkədə sürətlə sol mövqedə dayanan həmkarlar ittifaqının sayı və nüfuzu armağa başladı. Onun 1933-cü ildə 100 min nəfər qədər üzvü vardı. Sosial etirazların kütləvi hərakatı təkcə milyonlarla fəhləlri əhatə etmirdi. Demokratik antiinhisar hərakatının fəal iştirakçıları kimi fermerlərin geniş təbəqələri də çıxış edirdilər. Ölkədə fermerlər təşkilatı təsis edildi. Bu təşkilat başqa fermer təşkilatlarından fərqli olaraq təkcə aqrar brujaziyanın deyil, xırda fermerlərində mənafeyini müdafiə edirdi. Fermerlərin birinci iri çıxışı 1931-ci ilin yazında başladı. Bu hərakat Ayovada malların vərəm xəstəliyinə tutulması və onlara qarşı tədbirlərin görülməməsi nəticəsində təzahür edirdi. Bu, özünə məxsus «inək müharibəsi» fasilələrlə 1931-ci ilin sentyabrına qədər davam etdi. Lakin bu hərakatında polis və milli qvardiya ilə silahlı toqquşması oldu. Hərakat iştirakıçlarını ən çox qıcıqlandıran səbələrdən biridə bu idi ki, bu mallar ucuz qiymətə müəyyən 44 müəssisələrə verilir və onlardan müxtəlif məhsullar hazırlanıb əhaliyə satılırdı. 1932-ci ilin yayında, yəni iqtisadi böhranın dahadə dərinləşdiyi bir dövürdə fermerlər hərakatınında yeni bir mərhələsi başlandı. Fermerlərin ayrı-ayrı çıxışları açıq mübarizəyə keçdi. Bu mübarizə formalarından ən çox istifadə edilən fermer baykotu oldu. 1932-ci ilin mayında Ayova ştatındakı Do-Moyne şəhərində konqress keçirildi. Konqress öləkənin bütün fermerlərinə müraciət etdi ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının qiyməti artırılmasa, onu satmasınlar. Baykot hərakatına rəhbərlik etmək üçün xüsusi təşkilat fermerlərin tətil assosasiyası təşkil edildi. Fermerlər kənd təsərrüfatı məhsullarını satmaqdan imtina etəmyə başladılar. Güc və hədə ilə hakimiyyət fermer hərakatını zəiflədtəməyə və 1932-ci ilin oktyabrında onun qarşısını almağa nail oldu. Bununla belə 1932-ci ilin sonu 1933-cü ilin əvvəlilərində bu hərakat yenidən başlandı. Mübarizə artıq gündəlik formaya keçdi. Konqress tələb etdi ki, təcili sürətdə fermerlərə komək etmək üçün dövlət fondu yaradılsın, orada 500 milyon dollar olsun ki, fermerlər borcu və vergini ödəsin. Bu məsələni həyata keçirmək üçün Milli Fermer Hərakatı komitəsi yaradıldı. Bu fermer hərakatının sol qüvvələrin kordinasiya rolunu oynamalı idi. 1933-cü ilin yazına yaxın fermer hərakatının əhatə dairəsi daha da genişləndi. Ümumilli fermerlərin tətillərinin keçirilməsi populyar xarakter aldı. Sosial etiraz hərakatı tədricən qara dərili amerikalılrı da əhatə etdi. Onlar da ağlarda birlikdə hərakatın fəal iştirakçılarına çevrildilər. Cənub ştatlarında zəncilər daha çox olduğundan burada onların mübarizəsi daha çox nəzərə çarpırdı. Lakin iri torpaq sahibəlri Cənubda bu hərakatı hər vasitə ilə sarsıtmağa çalışırdı. Kütləvi sosial hərakatın güclü inkişafı ölkədə kəskin siyasi şərait yaratdı. «İşsizlərin nümayişləri», tətillər, müharibə veteranlarının yürüşləri, ölkə qarşısında sinifi mübarizənin daha da kəskinləşməsi prespektivini açdı. ABŞ inhisarçı brujaziyasının xilası vacib məsələ kimi dövlətin qarşısında idi. Çünki milyonlarla fəhlələr, fermerlər, şəhər əhalisinin orta təbəqəlri bu hadissələrdə başlıca günahkar inhisarçıları görürdülər. 45 İri kapital yenə də əsas tənqid obyektinə çevrildi. Həmçinin böhranın dağıdıcı təsiri, bütün ağırlığını zəhmətkeşlərin çiyninə düşməsi xalqda bu sistemin ədalətliliyinə qarşı şübhə yaratdı. Vacib amillərdən biri də o idi ki, ölkədə əsas hakim burjuaziya partiyalarının fəaliyyətinə qarşı böyük bir inamsızlıq meydana gəlmişdi. Huver hökumətinin qeyri-qənaətbəxş sosial-iqtisadi siyasəti tamamilə xalqın nəzərində respublikaçılar partiyasının nüfuzunu aşağı salmışdı. Lakin demokratlar 30-cu illərin əvvəlində heç bir konkret təklif irəli sürə bilmirdilər. Ona görə də, Amerika hökumətinin radikal dairələrində belə bir populyar ideya yaranmışdır ki, üçüncü bir partiya yaradılmasına ehtiyac vardır. Daha mütərəqqi üçüncü bir partiyanın yaradılması təşəbbüsü kimi 30-cu illərin əvvəllərində müstəqil siyasət uğrunda Liqa çıxış edirdi. Bu liqanın əsası Sosialist Partiyasının ideya təsiri ilə 1929-cu ildə əsası qoyulmuşdur. Yeni təşkilata görkəmli filosof Djon Dyu, iqtisadiyyat professoru Pol Duqlas, «Neymi» jurnalının redaktoru Osvald Harrison, sosial xiristian hərakatının xadimlərindən Hovard Uilyams və başqaları daxil olmuşlar. Liqanın rəhbərləri xalqın ehtiyac içərisində yaşamasının başlıca səbəbini maliyyə olaqraxiyasının ağalığında görürdülər, hansı ki, onların əlində istehsalın başlıca sahələri və siyasi hakimiyyət toplanmışdır. Liqa rəhbərləri xilası korporativ cəmiyyət təşkil etməkdə görürdülər. Onlar bununla bütün Amerika xalqının təlabatlarının ödəniləcəyini düşünürdülər. Bunun üçün isə siyasi hakimiyyət xalq tərəfindən ələ alınmalı idi. Təşkilatın rəhbərləri inqilabi metodlarla mübarizəni inkar edirdilər. Bütün bu mütərəqqi təbliğatlar xalq tərəfindən 1931-1932-ci illərdə rəğbətlə qarşılandı. 1929-1933-cü illərdə Fermer Fəhlə partiyasının fəaliyyətində yeni mərhələ başlandı. Bu partiya 20-ci illərin əvvəllərində təşkil edilmişdir. Zəhmətkeşlərin burjua partiyalarının fəaliyyətindən narazılığı onların ştatın siyasi həyatında önə çıxmasına səbəb oldu. 1930-cu ilin seçkilərində onlar böyük qələbə qazandılar. Demokratik hərakatda mütərəqqi respublikaçılar qrupu da böyük rol oynayırdı. R.Lafolletin ölümündən sonra bu qrupa Dj. Norris başçılıq edirdi. Onu respkblikaçılar partiyasının sol qrupu da müdafiə edirdi. Onlar hər iki hakim partiyaya alternativ ola biləcək praqram işləyib hazırlamaq fikirində иdilər. Bu məqsədlə 1931-ci ilin 46 martında Vaşinqtonda mütərəqqiçilərin konfransı keçirildi. Konfransın işində respublikaçılar və demokratlar partiyasının sol qanadının nümayəndələri də iştirak edirdilər. Lakin nümayəndələr arasında ki, fikir müxtəlifliyi vahid bir proqram qəbul edilməsinə imkan vermədi. Lakin bununla bərabər, 1931-1932-ci illərdə mütərəqqi respublikaçılar qrupunun tələbi ilə bir neçə qanun layihələri işlənib hazırlandı və konqresə çıxarıldı. 1932-ci ilin martında konqres fəhlə hərakatının təzyiqi nəticəsində bunlardan birini, yəni münaqişələrə məhkəmələrin müdaxilə etməsinin məhdudlaşdırılması haqqında qərarını bəyəndi. Siyasi mübarizənin kəskinləşməsi nəticəsində demokratik hərakatın əksər iştirakçıları, o cümlədən respublikaçıların sol qanadı tədricən dərk edirdilər ki, irəli sürdükləri xətt nöqsanlıdır və müstəqil siyasi hərakatın daha radikal formaların keçmək zəruridir. Fövqaldə dərəcədə gərgin vəziyyətdə- iqtisadi böhranın kəskinləşdiyi, sosial etirazlar hərakatının artığı, qeri-adi dərəcədə antiinhisar əhval-ruhiyyəsinin gücləndiyi bir şəraitdə - 1932-ci ildə ölkədə prezident seçkiləri kаmpaniyası başlandı. Belə bir şəraitdə seçki kampaniyalarında irəli sürülmüş proqramlar çətinliklərin həlli ilə bağlı olmalı idi. 1932-ci ildə respublikaçılar partiyasını çox ciddi çətinliklər qarşısında qaldığı bir daha aydın oldu. Seçicilərin böyük əksəriyyəti böhranın və əhalinin ehtiyac içərisində yaşamasının səbəbini respublikaçılar partiyasının düzgün siyasət yeritməməlrinin nəticəsi hesab edirdilər. Ən çox xalqı Huver hökumətindən narazı salan onun işsizlərə kömək etməməsi idi. Huver «Sərt fərdiyyətçilik» prinsipini müdafiə etməklə ancaq varlılarn sosial üstünlüklərini saxlamağa xidmət etmiş olurdu. 1932-ci ilin iyulunda Çikaqoda keçirilən qurultayda respublikaçılar partiyasnın seçki proqramı qəbul edildi ki, burada da onlarnı əvvəlki, siyasətinə heç bir dəyişiklik edilmədi. Kəskinləşən işsizlik probleminin həlli yenə də ştatların üzərinə qoyulurdu. Sosial sığorta haqqında bir kəlmə də olsun danışılmırdı. Borclarla yüklənmiş fermerlərin vəziyyətini yüngülləşdirmək nəzərdə tutulmurdu. Onlar, əksinə, defisitsiz büdcəni müdafiə etməklə sosial xərclərə mənfi münasibətlərini göstərmiş oldular. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|