Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
55 «Yeni xətt» in islahatları əmək şəraitini, fəhlərlə sahibkarlar arsaında qarşılıqlı münasibətlərin müassir dövlət tənzimlənməsinin əsasını qoydu. 7 a maddəsində iş gününü uzadılma müddəti, fəhlələrin həmkarlar ittifaqlarında təşkil olunma hüququ, minunmum əmək haqqı və digər əmək şəraiti və s. məsələlərin aydın şərhi verilmişdir. İş həftəsi 35 saatdan çox olmamalı idi. Fəhlələrin hər saatına 40 sent verilməli idi. Bu əmək haqqı 1929-ci ilin 15-iyuluna qədər olan miqdarla uyğun gəlirdi. Saathesabı əmək haqqı 30 sent müəyyən edilirdi. Bu saziş müəssisələrdə birgə götürüldükdə 16,3 milyon fəhlə işləyən sahibkarlar imzaladılar. Bütün kodekslər 22,5 milyon fəhləni əhatə etdi. 1936-cı ildə Uols-Xill qanunu qəbul edildi ki, burda maksimum iş həftəsinin uzunluğu və minumum əmək haqqı müəyyən edilirdi. İş həftəsi 40 saatdan yuxarı olmamalı idi. 16 yaşından aşağı gənclər və 18 yaşından aşağı qadınlar qadağan edilmiş işlərə götürülməməli idilər. 1938-ci ilin iyununda konqres “Ədalətli əmək şəraiti haqqında” qanun verdi. “Əmək münasibətləri haqqında” Vaqner qanunu prezident tərəfindən 1935-ci ilin iyul ayının 5-də imzalandı. ABŞ tərəfindən ilk dəfə olaraq həmkarlar ittifaqlarının hüquqları dövlət orqanları tərəfindən müdafiə edildi, həmkarlar ittifaqları real hakimiyyət hüququ qazandılar. Həmin qanunun 13-cü madəsinə əsasən fəhlələrə tətil hüququ verilirdi. 7-ci maddəyə əsasən fəhlələrin hüquqlarını pozmaq sahibkarlara qadağan edilirdi. Fəhlələrin və həmkarlar ittifaqlarının şikayətlərinə baxmaq üçün əmək münaqişələri üzrə inzibati idarə təşkil edilmişdir. Vaqner qanununu ABŞ-da demokratiya yolunda edilən mühüm addım kimi qiymətləndirmək olardı. «Yeni xətt»in sosial siyasəti təkcə fəhlələri və fermerləri deyil həmçinin şəhərlərin orta təbəqəlrini, ziyalıları da əhatə edirdi. «Yeni xətt» zəncilərin vəziyyətində nəzərə çarpacaq irəliləyişə səbəb olmadı. Bir sözlə «yeni xətt» Amerikada irqi münaqişələri tuxunulmaz saxladı. Əgər 1933-cü ilin oktyabrında 2117 min zənci (bütün zəncilərin 17,8%-i) yardım alırdısa, 1935-ci ilin əvvələrində 3500 mini (bütün zəncilərin 23%-i) yardım alırdı. Bu rəqəmlər zəncilər arasında yoxsulluğun daha çox olduğundan xəbər verirdi. İrqi məsələlərdə «yeni xətt»in zəifliyi özünü Linж məhəkəmsi haqqına qanunda да göstərdi. «Linж məhkəməsi» hadisələrinin 56 sayı «yeni kurs» dövründə xeyli arтmışdır. Linж məhkəməsi haq- qında qanun 1940-cı ilin yanvar ayının 10-da nümayəndələr palatası tərəfindən bəyənilsə də, senat onu qəbul etmədi. «Yeni xətt»in islahatları ABŞ-da ikipartiyalı dovlət hakimiyyət sisteminə toxunmadı. «Yeni xətt» siyasətində «sola dönüş» ölkədə siyasi mübarizəni xeyli kəskinləşdirdi. Mühafizəkar qüvvələr hökümətə qarşı açıq mübarizəyə keçdilər. Onlar əvvələr Ruzvelti «millətin xilaskarı» adlandırdıqları halda indi onu satqınlıqda ittiham edirdilər. İri kapital nümayəndələrinin çoxu, bir çox qəzetlər, hər iki partiyanın mühafizəkar siysətçiləri 1936-cı ilin prezident seçkilərində Ruzvelti məğlubiyyətə uğratmaq üçün birləşdilər. Eyni zamanda Ruzvelt bütün islahatçı qüvvələrin meyl mərkəzi oldu. 1936-cı ilə seçkilərindəki, Respublikaçılar partiyasının namizədi, Kanzas ştatının qubernatoru A. Lendon 16,8 milyon səs, F.D.Ruzvelt isə 27,7 milyon səs topladı. Konqresdə respublikaçıların sayı azaldı. 1936-cı il seçkiləri bir növ «yeni xətt»in müqəddaratı üzrə referendum oldu. 1937-ci ilin sonunadək Ali məhkəmənin mövqeyi müammalı qalmışdı. Ali məhkəminin «yeni xətt» əleyhinə birinci qərarı 1935-ci ilin yanvarın 1-də verildi. 1935-1936-cı illərdə Ali məhkəmə «yeni xətt»in 12 qanunu ləğv etdi. Məhkəmənin qərarları əsasən ona qaршы çevrilmişdir ki, dövlət iqtisadiyyata müdaxilə etməməlidir, həm də fəhlələrə həddindən artıq güzəştlər edilməməlidir. Bütün bunlara baxmayaraq Ali məhkəmə «yeni xətt»i ləğv etməyi bacarmadı, XX əsrin 30-cu illərinin ortalarında Ruzveltin tərəfdarlarının güclü olduğu bir daha aydınlaşdı. F.Ruzvelt mərkəzdən bir qədər sola getməkdən heç də qorxmadı. 1937-ci ilin fevralın 5-də F.Ruzvelt yeni məhkəmə islahatı təşəbbüsü ilə çıxış etdi. O Federal məhkəmə korpusunun tərkibini artırmaq istədi. Ruzvelt təklif etdi ki, 70 yaşına çatmış məhkəmə işçilərini öz maaşlarını saxlamaq şərti ilə istefaya çıxsınlar. Lakin Ali məhkəməninin 9 üzvündən 7-si bunun əleyhinə çıxdı. Ruzvelt məhkəmə islahatı haqqında qanunu keçirə bilmədi. Çünki konqresin bir çox üzvləri belə hesab edirdi ki, məhkəmə hakimiyyətini prezidentin şəxsində hakimiyyətdən aslı etmək ABŞ dövlət qurluşunun əsas prinsipinin - hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin pozulması demək olardı. Ruzvelt bu hadisə ilə əlaqədar olaraq demişdir ki, o, döyüşdə uduzsa da, müharibəni udmuşdur. «Yeni xətt» illərində demokratlar partiyası daha real siyasət yeritməyə qadir 57 olduğunu sübüt etdi. Onun sıralarına çoxlu sayda fəhlələr (onların çoxu həmkarlar ittifaqlarınında təmsil olunmuşdur), fermerlər, seçicilərin orta təbəqələri və ziyalılar daxil oldular. Respublikaçılar partiyasının siyasi tərəfdarlarının əksəriyyəti ondan aralandı. Çünki respublikaçılar «qəti fərdiyyətçilik» ideylararından çox yavaş uzaqlaşırdılar. Burujaziya müxtəlif formada «yeni xətt»ə münasibət bəsləyirdi. Müəyyən hissə Ruzveltin «yeni xətt»inin bəyəndiyini bildirirdi. Lakin işguzar dairələr əvvəl Ruzveltin tərəfində çıxış etsələr də, sonralar «yeni xətt»ə qarış çıxmağa başladılar. Milli Sənayeçilər Assosiasiyasının nümyayəndələri, ABŞ-ın Ticarət Palatası, sahibkarların və tacirlərin sahə region birlikləri, respublikaçılar partiyasının rəhbərliyi, ABŞ-ın Ali Məhkəməsi və ABŞ mətbuatının nüfuzlu hissəsi də islahatların əleyhinə idilər. Doğrudur, inkar etmək olmaz ki, hakim sinif içərisində müəyyən qruplar Ruzveltin siyasətinə loyal münasibət bəsləyirdilər. 1935-ci ildə işgüzar dünyanın nüfuzlu liderləri Ruzveltin siyasətini müdafiə etməkdə davam edirdilər. Onların arasında Ticarət Palatasının keçmiş prezidenti Q.Harriman, «Amerika telefon end teleqraf K» kompaniyasının başçısı U.Cifford, «Cenral elektirik» firmasının prezidenti C.Svou və digər bəzi şəxslər də vardır. İslahatlar əleyhinə bəzi təşkilatlar meydana gəldi ki, bunlardan biri 1934-cü ilin 15 avqustunda yaranan Amerik Azadlıq Liqası idi. Bu təşkilat Düponun və «Ceneral motor»un rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. 1936-cı ildə onun şöbələri 20-ə qədər ştatda yerləşirdi. 1936-cı illin əvvəlində müxalifətçi qüvvələr ölkəni «xilas» pərdəsi altında çıxış edərək özlərini «Cefersonun demokratları» adlandırırdılar. Onların Tolmecin və Nirbinin başçılığı altında Makonada (Corciya ştatı) toplaşaraq Ruzveltin islahatlarının əleyhinə olduqlarını bildirdilər. Hələ 1935-ci ildə İllinoys ştatında onların respublikaçılarla təşkil etdikləri görüşdə ABŞ-ın 10 orta-qərb ştatlarının nümayəndələrindən ibarət mindən yuxarı adam iştirak edirdi. İştirakçılar hökumətin korporasiyaların işinə müdaxiləsini kəskin tənqid etdilər. Sosial ehtiyaclar üçün çəkilən xərclərin çox olduğunu göstərdilər. «Yeni xətt» sosializimlə eyniləşdirilirdi. 1935- ci ilin mayın əvvələrində ABŞ ticarət palatasının hər il keçirilən qurultayında onun prezidenti Sibli təsdiq etdi ki, ölkə üçün ağır zamanda keçirilən bütün tədbirləri diqqətlə nəzərdən keçirmək 58 lazımdır. Qurultay belə bir fikir irəli sürdü ki, hökumət xüsusi biznesin maraqlarına zidd olan bütün hərəkətlərdən imtina etməlidir. Onlar ilk növbədə vergi qanunvericiliyinə qarşı çıxış etdilər. Bunula əlaqədar olaraq Ruzvelt 1935-ci ilin mart ayının 12-də konqresə gəndərdiyi məktubunda xüsusi qanunvericilik aktı qəbul etməyi təklif edirdi ki, sənayenin komunal sahəsində bədxərclik məhdudlaşdırılsın və xırda investorların maraqları müdafiə edidilsin. Sağdan hücumun genişlənməsi senatı xüsusi komissiya yaratmağa məcbur etdi. Vaqner qanununa qarşı müxalifətin hücumları gücləndi. Lakin onu ləğv etməyi bacarmadılar. 1937-ci ildə Ali məhkəmə Veqner qanununu tanıdıqdan sonra sənaye assosiasiyaları məcbur oldular ki, təkliflərini dəyişdirsinlər və bu qanununa müəyyən əlavələr edilmsinə nail olsunlar. ABŞ-ın ticarət palatasının qətnaməsində təklif olunurdu ki, həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətləri üzərində hökumətin nəzarəti həyata keçirilsin. Sənayeçilərin milli assosiasiyası isə belə bir təkliflə çıxış etdi ki, fəhlələr həmkarlar ittifaqlarında çıxış etmədən də sahibkarlarla müqavilə bağlaya bilsin. Əslində bütün bunlar fəhlələri həmkarlar ittifaqlarında iştirak etməkdən və kollektiv müqavilələr bağlamaq hüququndan məhrum etmək demək idi. Sənayeçilərin həmkarlar ittifaqına müqavimət o qədər güclü idi ki, Senat məcbur oldu ki, R. Lafolletin başçılığı altında bu işlərlə əlaqədar xüsusi komisiyya təşkil etsin. 1937-ci ilin böhranı «yeni xətt»in əlehadarlarına yeni təkan verdi hər iki partyianın mühafizəkar dairələri yeni böhranda günahkar hökuməti hesab edirdilər. 1938-ci ilin parlament seçkiləri respublikaçılara imkan verdi ki, senatda və nümayəndələr palatasında öz siyahılarını çoxaltsınlar. Bu onların mövqeyini möhkəmlətdi və şərait yaratdı ki, sahibkarların mənafeyini daha qətiyyətlə müdafiə etsinlər. Bu dövrdə konqesdə amerikan fəaliyyəti ilə məşğul olanlar aşkara çıxmaq üçün xüsusi komisiyya yaradıldı. 1938-ci ilin oktyabrında ədliyyə nazirliyinə siyahı təqdim edildi ki, orda 1121 qulluqçunun adı vardı. Onlar şübhəli fəaliyyətlərinə görə ittiham olunurdular. 1938-ci ilin oktyabr ayının 14-də komisiyyanın üzvü Tomson radio ilə çıxışında «yeni xətt»i kommunist partiyasının proqrammı ilə əlaqələndirdi. Ruzveltin əleyhdarları çox saylı «vətənpərvərlik» təşkilatları və qruplar da, həmçinin «Amerika legionunda» çalışırdılar. 30-cu ilin ortalarında, xüsusilə 1937-ci ildəki iqtisadi böhrandan sonra bütün Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|