Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
87 1944-cü ilin sentyabr ayının 11-i ilə 16-sı aradında Kvebekdə hökumət başçıları səviyyəsində ingilis-amerikan danışıqları keçirildi. Rur hövzəsinə və Saar vilayətinə hücumu genişləndirmək və tezliklə “Almaniyanın ürəyinə müdaxilə etmək” qərara alındı. Bu danışıqlarda həmçinin Uzaq Şərq və Sakit okeanda hərbi əməliyyatların aparılması probleminə də baxıldı. Konfransda əsas diqqət Almaniya və onun Avropada rolu məsələsinə yetirildi. Konfrans iştirakçıları ABŞ-ın maliyyə naziri Q.Morqentaunun öz köməkçiləri ilə Almaniyanın bölüşdürülməsinə dair hazırladığı planla tanış edildi. Həmin plana görə Rur və şimali-qərbi alman əraziləri beynəlxalq zonaya çevrilməli, Saar və Reynlə Mozelon arasındakı ərazi Fransaya verilməli idi. Ölkənin qalan ərazisinin isə Şimali və Cənubi alman dövlətlərinə bölünməsi nəzərdə tutulurdu. Londonda isə əksinə müharibədən sonrakı Avropada silahlı qüvvələərin saxlanılması nəzərdə tutulurdu. Onlar həm Rusiyanın “Ac qarnından” həm də Duvrun ağ qayasından qorunmaq üçün bunu vacib hesab edirdilər. London belə bir “hasarı” imperialist Almaniyasının şəxsində görürdü. İngiltərə və ABŞ-ın Almaniyaya dair planlarında ölkəni hər şeydən əvvəl, əkinçilik və heyvandarlıq ölkəsinə çevirmək əsas məqsəd idi. 1944-cü ildə ABŞ xarici siyasətini xeyli fəallaşdıraraq Latın Amerikası ölkələrinə, Yaxın və Orta Şərq regionuna xüsusi diqqət yetirməyə başladı. ABŞ həmin il ərazində İranla iqtisadi-siyasi müqavilə bağladı. ABŞ Abadanda aerodrom tikdirdi. 1944-cü ilin iyunundan Misirdə ABŞ tərəfindən hərbi bazalar tikilməyə başlandı. Əfqanıstan ərazisində də 1943-cü ildən başlayaraq hərbi bazalar tikintisi davam etdirildi. 1944-cü ilin avqustun 8-də ABŞ neft kompaniyalarının Səudiyyə Ərəbistanı və Küveytdə bərabər konssesiyalarına dair ingilis-amerikan sazişi bağlandı. ABŞ Sakit okean regionuna xüsusi diqqət yetirərək Avstraliya və Yeni Zellandiyada hərbi bazaların tikintisinə başladı. 1944-cü ildə ABŞ-da sənaye məhsulu müharibədən əvvəlki illərlə müqayisədə iki dəfədən çox artdı. Hərbi sənaye inkişaf etdi. 1944-cü ilin oktyabr ayında artıq ölkədə atom bombasının hazırlanmasına başlanıldı. Ölkədə kənd təsərrüfatı istehsalı da müharibədən əvvəlki dövrlə müqayisədə 40% artdı. 88 1944-cü il noyabrın 4-də keçirilən prezident seçkilərində ABŞ xalqına sosial-iqtisadi rifah, tam məşğulluq təmin edəcəyini vəd edən F.Ruzvelt 26 milyon, respublikaçılaçılar partiyası namizədi T.Dyui isə 22 milyon səs topladı. F.Ruzvelt dördüncü dəfə ABŞ-ın prezidenti seçildi. 1944-cü ildə ABŞ yapon silahlı qüvvələri tərəfindən Sakit okeanda tutulmuş adaları azad etmək uğrunda müharibəyə başladı. 1944-cü ilin fevralında Marşall adaları, iyun-avqust aylarında isə Mariana adaları yaponlardan təmizləndi. Bu Yaponiyanın vəziyyətini ağırlaşdırdı. ABŞ yapon donanmasına və Sakit okeanın qərb hissəsinə nəzarət imkanı qazandı. Yaponiyanın öz adaları üçün də təhlükə yarandı. Yaponlardan azad edilmiş adalarda isə ABŞ tərəfindən Hərbi-hava və Hərbi dəniz qüvvələri tikilməyə başlandı. 1944-cü ilin oktyabrında general Makarturun başçılığı altında ABŞ qoşunu yaponları Filippin adalarından qovmağa başladı. Bu Yaponiyanı mühüm xammal bazasından məhrum etmək, eyni zamanda cənub dənizlər zonası ilə əlaqəsini kəsmək demək idi. 1944- cü ilin sonunda yaponlar Filippinin mərkəz hissəsindən məhrum oldular. Leyte adası yaxınlığındakı böyük dəniz döyüşündə (1944-cü il 23-25 oktyabr) yaponlar məğub oldular. Bismark arxipelaqı adalarında, Yeni Qvineya və Karolin adalarında 10-a yaxın yapon diviziyası mühasirəyə düşdü. Müttəfiqlərin qoşunları və Birma vətənpərvərləri Birmanın şimal və mərkəz hissəsini yaponlardan təmizlədilər. Yaponiya mühüm kauçuk və neft mənbələrini itirmiş oldu. 1944-cü ilin sonlarında ABŞ və İngiltərə Sakit okean və Cənub-Şərqi Asiyada böyük silahlı qüvvələr cəmləşdirdilər. Ən ciddi zərbəni yaponlara ABŞ Filippin adasında – Lusonda vurdu. 1945-ci ilin martına qədər Filippin adalarının xeyli hissəsi azad edildi. Amerikanlar Yaponiyanın İzdoneziya ilə dəniz əlaqəsini kəsməklə onu daha bir mühüm neft mənbəyindən məhrum etdilər. 1945-ci ilin mayından avqustuna qədər yaponlar Birmadan da qovuldular. 1945- ci ilin yayında ingilis-avstraliya qoşunları İzdonezyanı yaponlardan təmizləməyə başladılar. ABŞ-ın silahlı qüvvələrinin Yaponiyanın əsas adalarından 600 km məsafədə yerləşən Okinava adası uğrunda mübarizə apardığı döyüşlər üç aydan sonra adanın ABŞ tərəfindən tutulması ilə nəticələndi. Adanın coğrafi vəziyyəti Şərqi-Çin dənizində ABŞ-ın 89 ağalığına və onun Yaponiyanın öz ərazisi üçün də təhlükə təşkil etməsinə imkan verirdi. 1945-ci ilin birinci yarısında Yaponiya öz ərazisini müdafiə etmək üçün hələ kifayət qədər güclü olduğundan ABŞ və İngiltərə onu tam məğlub edə bilmədilər. Lakin Almaniyanın danışıqsız təslim olması, Avropada müharibənin başa çatması, yapon komandanlığını müdafiə strategiyasına keçməyə məcbur etdi. Yaponlar öz qoşunlarını ikinci dərəcəli rayonlardan geri çəkərək onları nisbətən daha vacib nöqtələrdə mərkəzləşdirdilər. 1945-ci ilin yanvarın 17-də Amerikanın xarici işlər naziri Ribberton tərəfindən memorondum verildi. Həmin sənəddə Avropa sivilizasiyasını Sovet təhlükəsindən qorumaq üçün Qərbə birləşməsi təklif edilirdi. F.D.Ruzvelt 1945-ci ilin yanvarında radio ilə çıxışında bildirdi ki, “Dünya azad və sülhsevər xalqların yalnız vahid qərarı ilə saxlanıla və ləyaqətli ola bilər. Bu xalqlar hörmət istəyirlərsə, bir- birlərinə səbrli münasibət göstərməyə çalımalıdırlar. İnsanlar bir- birinin fikirlərini və əhval-ruhiyyələrini başa düşməlidirlər. Yaşadığımız dünyaya bədxah qüvvələr “güc siyasəti” terminindən yanaşıb onu ağırlaşdırırlar. Lakin bueynəlxalq həyatda bu termin ağalıq etməməlidir. 1945-ci ilin fevraln 2-də (Yaltada keçiriləcək konfransdan əvvəl) Çörçill və Ruzvelt Maltada görüşərək Qərbi Avropada hərbi əməliyyatların aparılması məsələlərini yenə də müzakirə etdilər. 1945-ci ilin fevralın 4-ü ilə 11-i arasında Krımda (Yaltada) Antihitler koalisiyasının növbəti konfransı oldu. Konfransa Fransaya Almaniyada işğal zonası ayrılması məsələsi müsbət həl edildi. Fransanın nümayəndəsi Nəzarət Şurasının üzvü oldu. Almaniyadan alınacaq təzminatın ümumi məbləği 20 milyard dollar həcmində müəyyənləşdirildi. Onun 50%-i, yəni 10 milyard dolları SSRİ-yə çatmalı idi. Konfransda “Azad Avropa haqqında bəyannamə” qəbul edildi. 1945-ci ilin aprelin 12-də Ruzveltin gözlənilmədən vəfatından sonra prezident səlahiyyətlərini vitse-prezident Harri Trumen həyata keçirməyə başladı. 1945-ci ilin aprelin 25-də BMT nizamnaməsinin qəbuluna həsr edilmiş konfransda ABŞ nümayəndə heyəti də iştirak etdi. 90 1945-ci ilin mayın 8-də Berlində Antihitler koalisiyasının üzvü olan böyük dövlətlərin Almaniyanın danışıqsız təslim olması haqqında aktı imzalaması ilə Avropada müharibə qurtarmış oldu. 1945-ci ilin iyunun 16-da Almoqordoda ABŞ dünya tarixində ilk dəfə olaraq atom bombasını sınaqdan çıxartdı. ABŞ nümayəndə heyəti 1945-ci ilin iyulun 17-dən avqustun 2- dək keçirilən Potsdam konfransında da iştirak etdi. 1945-ci ilin iyulun 26-da tarixə Potsdam bəyannaməsi kimi daxil olan sənədi ABŞ, Böyük Britaniya və Çin imzaladılar. Yaponiya isə bu ultimatumu rədd etdi və müharibəni davam etdirməyi qərara aldı. Yaponiyanı antifaşist koalisiyasını parçalamaq planı baş tutmadı. 1945-ci il avqustun 9-da SSRİ Yaponiyaya müharibə elan etdi. 1945-ci il avqustun 6-da Xirosima, avqustun 9-da isə Naqasaki şəhərlərinə ABŞ atom bombası atdı. Bu hərbi zərurətdən irəli gəlmirdi. Sadəcə olaraq bu addımla ABŞ bütün dünya qarşısında öz strateji üstünlüyünü nümayiş etdirmək istəyirdi. Atom bombasının atılması nəticəsində bu şəhərlərdə 270 min dinc əhali həlak oldu, sonrakı illərdə isə şüalanmadan 180 min adam öldü. Həmin ərazilərdə bu hadisələrin təsirindən bugün də xeyli insan əziyyət çəkir. 1945-ci il avqustun 14-də Yaponiya hökuməti təslim olmağı qərara alaraq Potsdam bəyannaməsinin şərtlərini qəbul etdiyini bildirdi. Lakin müttəfiqlər hücumu davam etdirdilər. 1945-ci il avqustun 28-də ABŞ komandanlığı öz qoşunlarını Yaponiya ərazisinə çıxarmağa başladı. ABŞ müharibənin sonunda mübahisəsiz dünyada hegemon dövətə çevrilmişdi. Bu üstünlük onun bir sıra mühüm iqtisadi və hərbi göstəricilərinin digər ölkələrlə müqayisəsində aydın görünür. Artıq 1944-cü ilin sonunda ABŞ-ın ticarət donanması Böyük Britaniyanın ticarət donanmasını 2,5 də ötüb keçmişdi. 1945-ci ilin birinci yarısında ölkədə 30,2 min gəmi istehsal edilmişdi. 1945-ci ilin əvvəllərində ABŞ Yaponiyanı xətt gəmilərində 6, ağır kreyserlərdə 7, sualtı qayıqlarda 3 dəfə ötüb keçdi. ABŞ artıq hərbi sahədə dünyanın ən qüdrətli dövlətinə çevrilmişdi. 1945-ci ilin sentyabr ayının 2-də isə ABŞ-ın “Missuri” linkorunda Yaponiya danışıqsız təslim olmaq haqda aktı imzalandı. Bu aktı Yaponiya tərəfdən Xarici İşlər Naziri Siqeminu və Yaponiya silahlı qüvvələrinin Baş Ştabının rəisi Ymedzu imzaladı. Sonra akta Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|