Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
143 Amerika yəhudi kapitalistlərinin yuxarı təbəqəsinin ABŞ iqtisadiyyatında güclü maliyyə və iqtisadi mövqelərə malik olması; Ölkə həyatında xüsusi əhəmiyyət daşıyan rayonlarda yerləşməsi. ABŞ əhalisinin cəmi 3 %-ni təşkil edən yəhudilərin 89 %-i faktiki olaraq ABŞ-ın 12 ən mühüm ştatında yaşayırlar. Məhz bu ştatlarda prezident və senat seçkilərində, həlledici səsə malik olmaq vacib əhəmiyyət kəsb edir. Nyu-york, Kaliforniya, Pensilvaniya, İllinoys, Massaçusets kimi ştatlarda faktiki olaraq yəhudilərin səsi həlledici əhəmiyyətə malikdir. Prezident seçkilərində hər iki rəqibin, demokratların və respublikaçıların seçki kampaniyalarına külli miqdarda maliyyə sərf edən yəhudi lobbisi, nəticə etibarı ilə seçkilərin nəticələrindən asılı olmayaraq Ağ Evdə öz mövqeyini qoruyub saxlamaq imkanı əldə edir; Kütləvi informasiya vasitələrində yəhudilərin güclü mövqeləri, Sionist və sionizmyönlü təşkilatların geniş şəbəkəsinin ABŞ-da fəaliyyət göstərməsi. Ərəb lobbisinin bir sıra təşkilarlarda təmsil olunmasına və kifayət qədər maliyyə potensialının mövcudluğuna baxmayaraq, ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasətinə kifayət qədər təsir edə bilmir. Ərəb lobbisinin əsas təsir vasitəsi təbii ki neft və neft embarqosudur. Ərəb lobbisinin vahid mexanizmi işlənib hazırlanmamışdır ki, buna səbəb də ərəbdaxili ziddiyət və qarşıdurmalardır. Məhz bu faktor da yəhudi lobbisinin nəinki regionda uğurlu manevr etməsinə, həmçinin rəsmi Vaşinqtonun Yaxın Şərq siyasətinə güclü və hiss ediləcək təsir göstərməsinə əlverişli imkan yaradır. 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra ABŞ bu münaqişənin həllində öz diplomatik fəaliyyətinin davamlı xarakter almasına qərar vermişdir. 1991-ci ilin oktyabrında Helsinki razılaşmasına uyğun olaraq Vaşinqton və Moskva Yaxın Şərq sülh prosesinə dair Madriddə növbəti sammitin çağırılmasını reallaşdırdılar. Konfransda əldə olunmuş razılığa əsasən Yaxın Şərq sülh prosesinin aparılması üçün iki istiqamətdə - ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqların aparılması qərara alındı. İshaq Rabinin İsraildə hakimiyyətə gəlməsi, istər ABŞ-İsrail münasibətlərinin, istərsə də Fələstin probleminin həllinin yeni müstəviyə keçməsini əsslandırırdı. Çünki Rabin torpaqların bir hissəsinin verilməsi ilə razılaşır, yəhudi məskənlərinin tikintisinin dayandırılması mövqeyindən çıxış edirdi. İsrailin baş nazirinin ABŞ- 144 a bu səfəri iki ölkə arasındakı münasibətlərdəki soyuqluğun aradan qaldırılması və vasitəçilik missiyasının ABŞ-a keçməsini təmin etdi. Madrid konfransından 1994-cü ilin fevralınadək İsrail ilə Suriya arasında 12 raundda danışıqlar aparılmışdır və heç bir nəticə verməmişdir. Lakin buna baxmayaraq 1994-cü ilin ortalarında Cenevrədə Suriya prezidenti Hafiz Əsədlə ABŞ prezidenti B. Klinton arasında görüş keçirildi. 1995-ci il 28 sentyabr tarixli Vaşinqton müqaviləsi isə İsrail və FAT (Fələstin azadlıq təşkilatı) arasındakı danışıqların ikinci mərhələsi başa çatdı. Münaqişə tərəfləri arasında birbaşa danışıqların bərpa edilməsi məqsədilə ABŞ prezidenti B.Klinton tərəflərin səlahiyyətli nümayəndələrini oktyabrın ortalarında ABŞ-a dəvət etdi. Bir həftə çəkən danışıqlardan sonra Marilenddə 1998-ci il oktyabrın 23-də Uay River (çay) razılaşması kimi düşən, Uay Planteyşn (plantasiya ) razılaşması imzalandı. ABŞ-ın təklif etdiyi varianta əsasən İsrail İordan çayının Qərb sahilindəki 13% ərazidən öz qoşunlarını çıxarırdı. İsrail üç mərhələdə öz qoşunlarını çıxarmalı, bundan sonra Fələstin adminstrasiyası Qərb sahilinin 18 % ərazisində öz nəzarətini tətbiq etməli idi. Razılaşma noyabr ayının 2-də qüvvəyə minirdi. Bundan əvvəlki dövrlərlə müqayisədə 1998-ci il Yaxən Şərq sülh prosesində ən uğurlu il olmuşdur. Bu baxımdan 1998-ci ilin dekabrında Bill Klintonun yaxın Şərqə, o cümlədən İsrailə və Fələstin muxtariyyatına səfəri xüsusi qeyd edilməlidir. Həmin səfər zamanı ABŞ prezidenti Qəzzə bölgəsində beynəlxalq hava limanının açılışında iştirak etmişdi. 1999-cu il sentyabrın əvvəllərində Misirin vasitəsilə Klinton adminstrasiyası tərəfləri yenidən danışıqlar masası arxasına keçməyə məcbur etməyə müvəffəq oldu. Sentyabrın 5-də Şarm-əş-Şeyxdə memerandum imzalandı. Memerandumu ABŞ dövlət katibi Madlen Olbrayt və İordaniya kralı Hüseynin iştirakı ilə İsrail tərəfindən Exud Barak, Fələstin tərəfindən Yasir Ərafat imzalamışlar. Memeranduma əsasən İsrail öz hərbi hissələrini İordan çayının Qərb sahilindən tamamilə çıxarılmasını 2000-ci il yanvarın 20-nə kimi, bu istiqamətdə birinci mərhələni sentyabrın 10-da başa çatdırmalı idi. 145 1990-cı il avqustun 1-dən 2-nə keçən gecə 150 min nəfərlik İraq ordusu Küveytə hücum etdi. İraqın Küveytə təcavüz etməsi ilk gündən beynəlxalq etiraz dalğası ilə qarşılandı. Bu təcavüz dünya bazarlarında neftin qiymətinin qalxmasına, maliyyə bazarlarında dərin böhrana səbəb olduğundan, təcavüzün kollektiv olaraq aradan qaldırılmasında ABŞ-ın liderliyi ön plana çıxdı. ABŞ İraqa qarşı tətbiq olunan BMT qətnamələrinin qeyd-şərtsiz olaraq həyata keçirilməsini tələb edirdi. İraqın Küveytdən çıxarılmasından sonra Körfəzin ərəb dövlətlərinin yeni təhlükəsizlik sistemi yaratmaq cəhdinin boşa çıxması həmin dövlətlərin rəsmi Vaşinqtonla ikitərəfli müqavilələr bağlamaq variantı ilə üz-üzə qoydu ki, bu da ABŞ üçün iki cəhətdən əlverişli idi. Birincisi ABŞ Avropadan çıxarılan hərbi birləşmələrin yerləşdirilməsi, ikincisi isə bu regionda möhkəmlənmək kimi məsələləri həll etmiş oldu. Körfəzin ərəb dövlətləri ABŞ ilə ikitərəfli hərbi əməkdaşlıq müqavilələri bağladılar ki, bu halda ABŞ-ın mövqeləri regionda daha da güclənmiş oldu. İraqa qarşı sanksiyalar tətbiq edildi. 1992-1996-cı illər ərzində Klinton adminstrasiyası İraqa münasibətdə yeritdiyi siyasətdə əsas etibarilə BMT TŞ-nın (Təhlükəsizlik Şurası) qətnamələrinin həyata keçirilməsi, xüsusilə BMT müfəttişlərinin İraqdakı fəaliyyətlərinə əlverişli şərait yaradılması istiqamətində siyasi kursu həyata keçirmişdir. 1996-cı ilin yanvar ayında Nyu-Yorkda İraqın Yuneskodakı nümayəndəsi Ə. Ə. Əl-ənbərinin rəhbərliyi altında İraq nümayəndələri ilə BMT nümayəndələri arasında başlanan rəsmi danışıqlar may ayının 20-də “Qarşılıqlı anlaşma haqqında Memorandumun” imzalanması ilə başa çatdı. İraqa ilk üç ay ərzində 1 milyard dollarlıq neft satmağa icazə verilirdi. 1998-ci ildə ABŞ İraqa münasibətdə bir neçə istiqamətdə konkret mövqedən çıxış edirdi. Bunlar ABŞ prezidentinin çıxışında aşağıdakı kimi əhatə olunmuşdur: ABŞ və koalisiya qüvvələrinin Fars körfəzində hərbi fəaliyyəti; “Notern Uotç” və “Sazern Uotç” əməliyyatları; Dəniz gəmilərinin saxlanılması və yoxlanılması; Kimyəvi silahlar; Bioloji silahlar; Uzaq radiuslu raketlər; Nüvə silahları; BMT-nin “neft əvəzində ərzaq” proqramı; İraqın şimalındakı kürd müxalifətinə 146 dəstək; İraq müxalifəti ilə əməkdaşlıq; BMT-nin kompensasiya komissiyası. BMT-nin xüsusi komissiyasının məlumatlarına əsaslanaraq Vaşinqton adminstrasiyası İraqın 80-ci illərdə 8 min litr sibir yazvasını istehsal etdiyini, 20 min litr isə botulinus toksininə malik olduğunu bildirir. Bununla bərabər İraqın kimyəvi silahlara malik olduğunu digər faktorlar da təsdiq edirdi. Belə ki, İraq, 1980-1988- ci illərdə İran ilə aparılmış müharibədə, eləcə də 1988-ci ildə ölkənin şimalında kürd seperatçılarına qarşı mübarizədə həmin silahları tətbiq etmişdir. Bu da artıq məlumdur ki, İraq silahlarının bir hissəsi başqa ölkələrdə saxlanılır. ABŞ “səhrada tülkü” əməliyyatı (1998-ci ilin dekabrın 16-da qrinviç üzrə saat 22:00-da başlamışdı) ilə hərbi məqsədlərinə nail olsa da, siyasi məqsədlərinə tam nail ola bilmədi. ABŞ hakim dairələri Misiri həmişə ərəb dövlətləri arasında güc mərkəzi kimi qəbul etmiş və bu ölkənin istər geostrateji, istərsə də iqtisadi potensialından maksimum olaraq yararlanmağı rəsmi Vaşinqtonun milli və dövlət maraqları çərçivəsində qəbul etmişlər. Əsası hələ ötən əsrin 70-ci illərində Ənvər Sədat hökuməti tərəfindən qoyulmuş “açıq qapılar”siyasəti çərçivəsində iki ölkə arasında iqtisadi – siyasi əlaqələr inkişaf etdirilməkdədir. ABŞ isə öz növbəsində Misirin regionda aparıcı dövlətə çevrilməsində mühüm rol oynamışdır. 90-cı illərin əvvəllərində Misir ölkə iqtisadiyyatının dirçəldilməsi istiqamətində ABŞ ilə hələ 70-80-ci illərdə bağlanmış müqaviləni əsas götürərək 1991-ci ildən etibarən Beybəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankının proqramı çərçivəsində makroiqtisadiyyatı sabitləşdirməyə başlamışdılar. Qahirə ABŞ ilə münasibətlərini daim yeniləşdirmə kursu mövqeyindən çıxış etmiş və buna müvəffəq olmuşdur. Bu məqsədə nail omaqda isə ABŞ-ın Kemp – Devid sövdələşməsi çərçivəsində Qahirəyə hər il etdiyi 1 milyard dollar həcmindəki maliyyə yardımı müstəsna rol oynamaqdadır. Ölkədaxili siyasətdə “Müsəlman Qardaşları” təşkilatına və hökumətin fundamentalistlərə qarşı mübarizəsi də ABŞ-ın daim dəstəyi və nəzarəti altındadır. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|