Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 mərkəzində saxladığı ölkələrdəndir. Xüsusilə ABŞ-ın milli təhlükəsizlik sistemində enerji təhlükəsizliyi amili aparıcı roil oynadığından Azərbaycanın zəngin neft ehtiyatlarına bu dövlətin olduqca böyük marağının olması təsadüfi sayılmamalıdır. Azərbaycanın əlverişli geosiyasi mövqeyi ABŞ-ın maraqlarına tamamilə uyğundur. Dövlətimiz şimaldan Rusiya, cənubdan isə İranla həmsərhəddir və regionda üstünlük uğrunda bu dövlətlər də mübarizə aparırlar. ABŞ-ın respublikamıza marağının artmasında ölkəmizdə demokratik inkişaf yolunun seçilməsi, iqtisadi islahatların aparılması və bazar iqtisadiyyatına keçilməsinin də danılmaz əhəmiyyəti vardır. 1991-ci il dekabrın 25-də ABŞ Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini tanımış və 1992-ci il martın 18-dən etibarən bu dövlətlər arasında diplomatik münasibətlər qurulmuşdur. İkitərəfli əlaqələrin başlanğıc mərhələsi kəşfiyyat xarakterli yönümü və istiqaməti ilə seçilir, ziddiyətlər və anlaşılmazlıqlarla xarakterizə olunurdu. Azərbaycan – ABŞ münasibətlərinin tədqiq etdiyimiz dövr tarixinin ən ziddiyətli məsələsi 1992-ci il oktyabrın 24-də Konqresin 102-ci çağırışının 2-ci sessiyasının qəbul etdiyi və keçmiş SSRİ-nin Azərbaycandan savayı digər 11 respublikasına demokratiyanın inkişafı və bazar iqtisadiyyatına keçid məqsədilə 460 milyon dollar həcmində, yardımı nəzərdə tutan və ona “907-ci əlavə”nin qəbulu oldu. Azərbaycana qarşı iqtisadi yardıma qadağa aksiyasının məzmunu belədir: “ Bu və ya digər qanunvericilik aktları çərçivəsində Birləşmiş Ştatların Azərbaycana iqtisadi yardımı o zamana qədər mümkün olmayacaq ki, ABŞ prezidenti müəyyən etmiş olsun və bu haqda Konqresə xəbər çatdırsın ki, Azərbaycan hökuməti bütün blokadaları, Ermənistan və Dağlıq Qarabağa qarşı zor gücünün istifadəsini dayandırmaq üçün əməli iş görür”. Keçmiş sovetlər birliyinin yenicə müstəqillik qazanmış respublikaları içərisində niyə məhz Azərbaycanın iqtisadi qadağa aksiyasına məruz qalmasının səbəblərini araşdırmağa çalışaq. ABŞ-da güclü erməni lobbisi və diasporunun mövcudluğu, ABŞ-da məskunlaşmış Azərbaycan icmasının zəifliyini mühüm səbəblər kimi qeyd etmək olar. 152 Nəhayət, Azərbaycanda o zamanlar hakimiyyəti təmsil edən iqtidarın xarici siyasət sahəsində buraxdıqları səhvlər də öz mənfi rolunu oynamışdır. 1993-cü ilin aprelində Vaşinqtonda Azərbaycan səfirliyinin açılması ilə ikitərəfli əlaqələr intensivləşməyə başladı. Azərbaycan – ABŞ əməkdaşlığı BMT çərçivəsində də davam etdirilmişdir. BMT təhlükəsizlik şurasının beş daimi üzvündən biri olan ABŞ Azərbaycan torpaqlarının erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunması ilə bağlı sözügedən təşkilatın qəbul etdiyi 7 bəyannamə və 4 qətnamənin (822 saylı – 1993-cü il 30 aprel, 853 saylı – 1993-cü il 29 iyul, 874 saylı – 1993-cü il 14 oktyabr və 884 saylı – 1993-cü il 11 noyabr) lehinə səs vermişdir. Adı çəkilən sənədlərdə Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda tanınmış sərhədlərinin pozulmazlığı və ərazilər ələ keçirmək üçün qüvvə tətbiq olunmasının yolverilməzliyi prinsipi təsdiqlənmiş, ölkəmizin bütün zəbt olunmuş ərazilərindən işğalçı erməni hərbi birləşmələrinin dərhal, tamamilə və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasının ABŞ prezidenti B. Klintonun xarici siyasət təşəbbbüsü olan “sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramına qoşulması da (1994-cü il mayın 4-də) ölkəmizin rəsmi Vaşinqtonla hərbi – siyasi əməkdaşlığına təkan verən amillərdəndir. Azərbaycan – ABŞ münasibətlərində baş vermiş mübət dəyişikliklər 1994-cü ilin dekabrında ATƏM-in Budapeşt zirvə görüşü zamanı öz konkret nəticələrini verdi. Budapeşt sammitində ilk dəfə olaraq Dağlıq Qarabağ problemi xüsusi bir məsələ kimi gündəliyə salındı və müzakirə olundu. ABŞ-ın yaxından köməkliyi nəticəsində Budapeşt sammitinin qəbul etdiyi qətnamədə Avropanın müxtəlif bölgələrində baş verən münaqişələrin, o cümlədən Ermənistan – Azərbaycan münaqişəsinin həll edilməsi ayrı-ayrı dövlətlərin inhisarından çıxarılıb, birbaşa ATƏT-in ixtiyarına verildi. Eyni zamanda münaqişə zonalarında, o cümlədən Dağlıq Qarabağ ətrafında baş verən problemin həllində hansısa bir ölkənin deyil, ATƏT sülhməramlı qüvvələrindən istifadə edilməsi qərara alındı. Azərbaycan – ABŞ münasibətlərində dönüş 1996-cı ildən etibarən özünü göstərməyə başladı. 1996-cı il yanvarın 26-da ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası, sonra isə Senatı Azərbaycana birbaşa humanitar yardım 153 göstərilməsini nəzərdə tutan qanun layihəsini (konqresmen Çarlz Vilsonun düzəlişi) təsdiq etdi. Elə həmin gün ABŞ prezidenti qanun layihəsini imzaladı. Konqresmen Çarlz Vilsonun təşəbbüsünün hədəfi “Azadlığı Müdafiə Aktı”na “907-ci əlavə”yə düzəlişdir. “Vilson düzəlişi”nə qədər Azərbaycana yalnız qeyri-hökumət təşkilatlarının xətti ilə yardım göstərilməsi mümkün idi. Qəbul edilmiş yeni düzəlişdə isə deyilirdi: “Azərbaycan hökumətinə humanitar yardım o halda göstərilə bilər ki, prezident müəyyən etsin ki, qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən Azərbaycana göndərilən yardım qaçqınların və məcburi köçkünlərin ehtiyaclarını lazımi səviyyədə ödəmir”. Bu sənəd Azərbaycanı hər cür dövlət yardımından məhrum edən və bütünlükdə erməni maraqlarına xidmət göstərən “907-ci əlavə”nin ləğvi istiqamətində ABŞ konqresinin ilk uğurlu addımı kimi qiymətləndirilir. 1996-cı il iyulun 11-də ermənipərəst konqresmenlərin Azərbaycan əleyhinə yönəlmiş növbəti addımı “Porter düzəlişi” meydana gəldi. “Porter düzəlişi”nə görə ayrı-ayrılıqda həm Azərbaycanın, həm də Dağlıq Qarabağın qaçqın və köçkün düşmüş əhalisinə uyğun olaraq 7:1 nisbətində humanitar yardım göstərilməsi nəzərdə tutulurdu. Azərbaycan və ABŞ ali icra hakimiyyəti orqanlarının qarşılıqlı səmərəli fəaliyyəti son nəticədə “Porter düzəlişi” adlı bədnam sənədin Nümayəndələr Palatası və Senatın uzlaşdırıcı komissiyasının sentyabrın 17-də keçirilmiş iclasında tamamilə rədd edilməsini təmin etdi. Respublikamızın ən ağrılı Dağlıq Qarabağ probleminin də geniş müzakirələr obyektinə çevrildiyi ATƏT-in Lissabon sammiti ( 1996 dekabr) Azərbaycan – ABŞ münasibətlərinin strateji tərəfdaşlığa doğru istiqamətləndiyini növbəti dəfə təsdiqlədi. Sammitdə Ermənistan – Azərbaycan münaqişəsinin həllini 3 prinsip əsasında tənzimləməyi nəzərdə tutan formul ATƏT-in sədri F. Kottinin bəyanatında irəli sürüldü. ATƏT-in əsas prinsiplərini nəzərdə tutan bu formul, Ermənistan istisna olmaqla qalan bütün iştirakçı dövlətlər, o cümlədən ABŞ tərəfindən qəbul edildi. 154 Beləliklə başlamaqda olan 1997-ci ildə Azərbaycan – ABŞ münasibətlərinin vəziyyəti yuxarıda bəhs etdiyimiz real mənzərə ilə şərtlənirdi. Həmin ildə təhlükəsizlik sahəsində də Azərbaycan – ABŞ münasibətləri inkişaf etdirilmişdir. Belə ki, martın 12-13-də Bakıda Azərbaycan və ABŞ arasında təhlükəsizlik və silahlara nəzarət məsələlərinə dair ikitərəfli məsləhətləşmələr aparılırdı. Məsləhətləşmələr gedişində geniş spektrli təhlükəsizlik məsələləri araşdırılmış, o cümlədən: - Regional məsələlər, sərhədə nəzarət; - Avropada Ali Silahlı Qüvvələr məsələsi və onunla bağlı narahatlıq doğuran suallar; - “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramının yaratdığı imkanlar; - NATO-nun genişlənməsi və Avropa təhlükəsizliyin arxitekturası, habelə enerji və nəqliyyat dəhlizinin təhlükəsizliyi problemlərinə dair ətraflı fikir mübadiləsi aparılmışdır. 1997-ci il iyulun 27-dən avqustun 7-dək Azərbaycan prezidenti H. Əliyevin ABŞ-a ilk rəsmi səfəri oldu. Bu səfərlə iki dövlət arasında münasibətlərin inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələnin əsası qoyuldu. Səfər zamanı 5 mühüm sənəd: - ABŞ – Azərbaycan münasibətləri haqqında birgə bəyanat; - Sərmayə qoyuluşunun qarşılıqlı qorunması və təşviq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası ilə ABŞ hökuməti arasında müqavilə; - ABŞ ilə Azərbaycan arasında müdafiə və hərbi sahələrdəki gələcək münasibətlər barəsində birgə bəyanat; - Azərbaycan Respublikası və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında energetikanın inkişafı üzrə ikitərəfli dialoq yaradılması niyyətləri haqqında bəyanat; - Layihələrin təşviqinə dair baş saziş – imzalandı. Bununla yanaşı, dəyəri 8 mlrd. ABŞ dolları məbləğində qiymətləndirilən yeni 4 neft müqaviləsi bağlandı. Ölkə prezidentinin ABŞ-a ilk rəsmi səfəri gedişində qazanılmış uğurların daha da möhkəmləndirilməsini təmin etmək məqsədilə Azərbaycanın dövlət başçısı 1997-ci il sentyabrın 2-də “Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|