Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
183 səlahiyyətləri haqqında 1920-ci il qanununa əsaslanaraq ölkədə fövqaladə vəziyyət elan etdi. Tətilləri yarıtmaq üçün xüsusi komissar təyin edildi. Ancaq Tred-yunion konqrsinin Baş şurasının xəbərdarlığı hökuməti belə bir addım atmaqdan çəkindirdi. 1924-cü ilin yazında daş kömür sənayesində ümumi tətil başlandı. 1924-cü ilin iyulunda tərəflər kompromisə gələrək mədənçilərin maaşlarının artırılması qərarına gəldilər. 1925-ci ilin ortalarına yaxın bu həyata keçirlirdi. 1924-cü ildə işsizlər hərəkatı işsizlərin xartiyasını qəbul etdi. Xartiyada tələb olunurdu ki, işsizlər ya işlə təmin edilsinlər, ya da onların tam yaşayışı təmin edilsin. Həmçinin ictimai işlər üzrə hökumət təşkilatlarının bu işlə məşğul olmaları tələb edilirdi. Həmçinin tələb edilirdi ki, hökümətin sifarişlərini təmin etmək üçün xüsusi dövlət idarələri təşkil edilsin. İş saatı ixtisar edilsin. Fəhlələr üçün həmçinin rahat mənzil şəraiti təmin edilsin. 1924-cü ilin iyun ayının 1-i işsizlərin xartiyasının həyata keçirilməsinin milli günü kimi keçirildi. Həmin gün İngiltərənin bütün şəhərlərində demək olar ki, nümayiş keçirildi və bü nümayişlərdə on minlərlə işsizlər iştirak etdi. 1924-cü ildə həmçinin həmkarlar ititfaqlarında azlıqlar hərəkətinin artması prosesi getdi. Bu hərəkatda daha fəal fhələlər iştirak edirdilər. Mədənçilərin, maşınqayırmaların və nəqliyyatçıların azlıq hərəkatları yarandı. Leyboristlər partiyası 1923-cü ilin parlament seçkilərində vəd etmişdilər ki, SSRİ ilə İngiltərə arasında iqitsadi və diplomatik münasibətləri bərpa edəcəklər və Versal müqaviləsinə yenidən baxacaqlar. İqitsadi əlaqələrin bərpa edilməsi İngiltərənin iqitsadi maraqlarına cavab verdiyinə görə hətta liberallar da öz platformalarında bu məsələni qoymuşdular. Makdonald hökuməti SSRİ ilə diplomatik münasibətlər yaratmaq məsələsinə dərhal başlamışdı. İngiltərə fəhlə sinfi bu məsələ ilə əlaqədar öz hökumətinə təzyiqi gücləndirdi. Makdonald hökuməti güzəştə getməli oldu. 1924-cü ilin fevralın 2-də İngiltərə ilə SSRi arasında diplomatik münasibətlər yaradıldı. Leyboristlər partiyası seçkiqaağı vəd vermişdi ki, Versal sisteminə yenidən baxacaqdır. Lakin hakimiyyətə gəldikdən sonra bu vəd yerinə yetirilmədi. Makdonald hökuməti Avropada Fransanın mövqeyinin zəifləməsindən istifadə edərək öz mövqeyini möhkəmlədirməyə çalışdı. 1924-cü ilin iyul-avqust aylarında Londonda keçirilən 184 konfransda Almaniyanı təzminat məsələsinə həsr edilmiş Dayes planı qəbul edildi. «Dayes planı»nın qəbul edilməsi göstərirdi ki, Avropa işlərində həlledici rol Fransadan ingilis-amerikan blokunun əlinə keçir. Leyboristlərin öz vədlərinə naxələf çıxması «İngiltərə fəhlə sinfində çox böyük pərişanlıq yaratdı. Fhələ sinfi yəqin etdi ki, leyboristlər partiyasının daxili və xarici siyasəti heç də mühafizəkarlarınkından fərqlənmir. Bu hal leyboristlər partiyasının kütlələr içərisində sürətlə nüfuzdan düşməsinə səbəb oldu. Kütlələr içərisində tam etibarını itirməkdən qorxan leyboristlər 1924-cü ilin oktyabrında istefaya getdilər və belə bir bəyanətlə çıxış etdilər ki, onlar hökumətdə olsalar da, hakimiyyətdə olmayıblar. Lebyoristlər hökumətinin istefaya getməsi üçün bəhanə «Kempbellin işi» oldu. Kempbell kommunistlərin orqanı olan «Uorgeçs Uukli» qəzetinin redaktoru idi. O qəzetdə bir sıra məqalələr çap etdirmişdi ki, bu məqalələrdə fəhlələrin tətillərinə hökumətin qoşun göndərməsi pislənilirdi. Bu hərəkatın rəhbəri Kempbell leyboristlər hökumətinin sərəncamı ilə həbs edilmiş, onun haqqında cinayət işi qaldırılmışdır. Leyboristlər hökumətinin bu addımı İngiltərə zəhmətkeşlərində hiddətə səbəb oldu. Onların hökumətə təzyiqi nəticəsində Kembell həbsdən azad edildi və onun barəisndəki cinayət işinə xitam verildi. Makdonaldın zəhmətkeşlərə güzəştə getməsi hakim dairələr tərəfindən böyük etiraza səbəb oldu. Mühafizəkarları və liberalları ən çox qorxudan cəhət o idi ki, Makdonald hökumətə digər məsələlərdə də zəhmətkeşlərə güzəştə gedə bilər. Parlamentdə mühakizəkarlar hökumətə etimad göstərib-göstərməmək məsələsini qoydular. Liberallar da öz tərəflərindən təklif etdilər ki, xüsusi koalisiya yaratsınlar və bu koalisiya «Kempbellin işi» məsələsini təhqiq etsin. Səsvermədə liberalların təklifi mühafizəkarlar tərəfindən qəbul edildi və oktyabr ayının 8-də qəbul edildi. Makdonald bu hadisədən istifadə edərək bildirdi ki, parlament hökuməti etimad göstərmədiyi üçün o, parlamenti buraxır. İcmalar palatasına seçkilər 1924-cü ilin oktyabr aynıın 29-na təyin edildi. 1924-cü il seçkiləri mühafizəkarlara uğur gətirdi. Onlar parlamentdə 413 yer tutdular. Leyboristlər 151, liberallar isə cəmi 40 yer aldılar. 1924-cü ilin noyabrın 7-də mühafizəkarların hökuməti təşkil edildi. Hökumətin başçısı Stenli Bolduin oldu. Xarici işlər naziri 185 vəzifəsini isə Nevil Çemberlen tutdu. Maliyyə naziri vəzifəsini isə Uinston Çörçill tutdu. Bu hökümət özünün birinci dərəcəli vəzifəsini ingilis kapitalizmini sabitləşdirmək hesab edirdi. Lakin, onlar bunu fəhlə sinfinin əmək haqqını aşağı salmaq, sosial xərcləri ixitsar etmək hesabına etmək Istəyirdilər. Bu İngiltərə fəhl sifniinin kəskin etirazına səbəb oldu. 1925-ci ildə ilk tətilə mədənçilər başladılır. Kömür sənayesi İngiltərə iqitsadiyyatında mühüm rol oynayırdı və metallurgiya, gəmiqayırma, maşınqayırma sənayesi üçün baza hesab edilirdi. Ölkə əhalisinin 1/12 hissəsi kömür sənayesi ilə bağlı fəaliyyət göstərirdi. 1925-ci ilin yazında dördlərin ititfaqı təşkil olundu ki, buraya mədənçilərin, dəmiryolçuların, nəqliyyatçıların və maşınqayıranların həmkarlar ititfaqları daxil oldular. Baş Şura Xüsusi Sənaye komitəsi təşkil etdi. Fəhlə sinfinin birgə hərəkatı İngiltərə hakim dairələrini qorxuya saldı, 1925-ci il 31 iyul İngiltərə tarixinə «qırmızı cümə günü» kimi daxil oldu. Hökumət məcbur oldu ki, elan etsin ki, 9 ay müddətində fəhlələrin əmək haqqı olduğu kimi qalacaqdır. Bu hadisədən sonra hökumət fəhlə sinfi ilə yeni toqquşmalara ciddi hazırlıq görməyə başladı. Tred-yunionların Britaniya konqresinin baş şurası sazişçi mövqe tutdu, danışıqlar yolu ilə hökumətlə razılığa gəldi. On aylıq müddət qurtaran kimi şaxta sahibləri lokaut elan etdilər, lakin mədənçilər yenidən onların şərtlərini rədd etdilər. Hökumət ölkədə fövqaladə vəziyyət elan etdi. Fəhlələrin mübarizədə qətiyyətliliyi Baş Şuranı ümumi tətil elan etməyə məcbur etdi. Ümumi tətil 1926-cı ilin may ayının 4-də başladı, yekdililk və mütəşəkkillik şəraitində keçdi. Ümumi tətil iştirakçılarının sayı ailələri ilə birlikdə 18 milyon nəfərə yaxın idi. Bu isə ölkə əhalisinin 40%-i demək idi. Hər yerdə tətil komitələri və fəaliyyət şuraları yaradıldı. Çox hallarda bu orqanlar yerli hakimiyyətin funksiyasını yerinə yetirirdilər. İngilis fəhlələrinin mübarizəsi bütün dünyada proletar həmrəyliyi dalğası yaratdı. Bəzi ölkələrdə тятилчилярин xeyrinə vəsait toplanması işi başlandı. Ordu, polis, dövlət aparatı, təbliğat maşını, ştreykbrexerlər - bütün tədbir və vasitələrdən tətilləri yatırmaq üçün istifadə edildi. Tredyunonların liderləri fəhlə sinfinin qələbəsini istəmirdilər və ondan qorxurdular. Onlar özlərinin bütün səylərini tətili pozmağa yönəltdilər. 1926-cı ilin mayın 12-də Baş Şuranın rəhbərliyi ümumi tətilin dayandırıldığını elan etdi. Fəhlələr 186 bu qərarı narazılıqla qarşıladılar. Fəal tətilçilərə divan tutulmasına başlanıldı. Mədənçilər yeddi ay müddətində tətil etdilər. Kömür sənayeçilərinin və hökumətin təzyiqi, həmkarlar ititfaqı liderlərinin sazişçilik siyasəti, aclıq və ehtiyac şaxtaçıları geri çəkilməyə məcbur etdi. 1926-cı ilin dekabrında onlar işə qayıtdılar. Mədənçilərin əmək haqqı aşağı salındı, iş günü isə artırıldı. Məğlub olmasına baxmayaraq ümumi tətilin mühüm siyasi əhəmiyyəti var idi. Bu XX əsrdə Britaniyada ən böyük siyasi döyüş idi. O, fəhlələrə qiymətli dərs verdi. Tətilçilərin məğlubiyyəti burjuaziyanın fəhl sinfi üzərinə hücumunu asanlaşdıdı. Bu fəhlələrin istismarının güclənməsində və onların həyat səviyyəsinin aşağı düşməsində əks olundu. Parlament 1927-ci ildə həmkralar ittifaqları və sənayedə «münaqişələr haqqında» qanun qəbul etdi. Fhələlərin «ştreykbrekerlər xartiyası» adlandırdığı bu qanun ümumi tətilləri və piketləri qadağan edirdi. Ümumi tətil edənlərin məlğub olmasının əsas səbəbi ingilis burjuaziyasıın daha təcrübəli və mütəşəkkil olması idi. Fəhlə sinfinin siyasi hüquqlarına və yaşayış səviyyəsinə burjuaziyanın basqını sənayenin səmərələşdirilməsini və ingilis kapitalizminin sabitləşməsini əldə etmək məqsədi ilə edilirdi. Tred-yunionların rəhbərliyində 1927-ci ildən başlanmış burjuaziya ilə tam sinfi əməkdaşlığa keçmək hərəkatı da bu məqsədə yönəlmişdi. Tred- yunionların 1927-ci ilin sentyabrında keçirilmiş konqresində konqresin sədri Corc Hiks sahibkarları müraciət edərək «birgə cəhd göstərərək sənaye məhsuldarlığını artırmaq və fəhlələrin yaşayış səviyyəsini yüksəltmək» üçün əməkdaşlıq etməyi təklif etdi. 1927-ci ilin noyabrın sonunda ən böyük ingilis inhisarı olan imperiya Kimya trestinin rəhbəri Alfred Mondun başçılığı altında 20 inhisar bildirdi ki, sənayenin və sənaye münasibətlərinin yenidən təşkilinin» ümumi məsələlərini onunla müzakirə etməyə hazırdır. Bu «mondizm» adı ilə məşhur olan sinfi mübarizədən tamamilə əl çəkmək və burjuaziya ilə hərtərəfli əməkdaşlıq etmək siyasətinin yeridilməsinin başlanması demək idi. Baş şuranın rəhbərləri mahiyyət etibarı ilə ingilis həmkarlar ititfaqlarını sinfi əməkdaşlıq alətinə çevirməyi və tətillərin başlanmasının qarşısını almağı öz öhdələrinə götürmüşdülər. Bu təəhhüdün müqabilində sahibkarlar həmkarlar ititfaqlarının bəzi hüquqlarını qəbul etməyə razılıq vermişdilər. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|