ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

281

Aslanovun məhkəmə işinə baxmışdır. On dörd nəfər kommunis-

tin şahidliyi ilə Teymur bəyin evindən 280340 rubl pul məbləğində 

əşya müsadirə olunmuşdur. Teymur bəyin günahı ondan ibarət 

idi ki, o, müsavata qulluq göstərib və bolşeviklərə qarşı döyüşdə 

fəal  iştirak  edib.  Ona  görə  də  inqilabi  məhkəmə  Azərbaycan 

Dəmiryolu İdarəsinin rəisi, keçmiş müsavatçı olan Teymur bəy 

Məlik-Aslanova  ən  ağır  cəza  verərək,  ona  ölüm  hökmü  kəsir. 

Məhkəmənin qərarı qətidir, şikayət qəbul olunmur”.

Qəzetin dörd gün sonra verdiyi bir xəbər isə general Cavad 

bəy Şıxlinskinin əmisi oğlu haqqındadır:

“23  iyun  1920-ci  il.  Hərbi  Səhra  Məhkəməsi  Şərif  Abdulla 

oğlu Şıxlinskinin komandiri olduğu fəhlə-kəndli batalyonunda 

yoxlama aparmışdır. Məlum olub ki, Şərif Şıxlinski 22.600 rubl 

məbləğində  pul  və  yeməyi  mənimsəyib.  O,  bu  pulları  hara 

xərclədiyini söyləsə də inandırıcı olmadı. Müsavatçı olduğunu 

boynuna  aldı.  Nəslən  bəy  və  burjuy  qalığı  olan  bu  zərərli 

elementə ona görə də üç il həbs cəzası verilir”.

Qarşımda arxivdən çıxarılmış, üz qabığı solmuş, qırx ildən 

də  əvvəl  Şıxlinskilərin  bir  qoluna  qarşı  tərtib  edilmiş  kiçik  bir 

qovluq  var.  Bu  işin  içində  1949-cu  il  mayın  on  yeddisində 

Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyinin birinci şöbə-

sinin əməkdaşı mayor Siplis tərəfindən yazılmış və o vaxt üçün 

tamamilə məxfi sayılan bir arayış var. Həmin arayış Şıxlinskilərin 

əzab və əziyyətləri üçün əsas olmuşdur. Heç bir şeyə əsaslan-

mayan və sübuta yetməyən bu saxta sənədin tam mətni belədir. 

Türkiyədə  siyasi  mühacir  Şıxlinski  Qiyas  bəy  Cahandar  bəy

1

 

oğlu 1895-ci ildə doğulmuşdur. Azərbaycan SSR Qazax rayonu 

Şıxlı  kəndinin  sakini,  Qazax  rayonunun  keçmiş  nüfuzlu  bəyi, 

Müsavat hökuməti zamanı Gəncədə pristav olmuşdur. 1930-cu 

ildə siyasi banda yaratmış (?) və Azərbaycanın bir sıra rayonla-

rında əməliyyatlar keçirmişdir. Sonra qardaşları və quldur dəs-

1

  Xalq  yazıçısı  İsmayıl  Şıxlının  “Dəli  Kür”  romanındakı  Cahandar 

ağadır  – Ş.N.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

282

tələri ilə (?) Türkiyəyə mühacirət etmişdir. Müsavat liderlərinin 

göstərişi ilə Türkiyənin SSRİ ilə həmsərhəd rayonlarında bizim 

əraziyə  göndərilmək  üçün  quldur  dəstələri  təşkil  etmişdir. 

Azərbaycan SSR-də gizli antisovet təşkilat yaratmaq məqsədilə 

həmin quldur dəstələrinin köməyi ilə emissarların göndərilməsi 

həyata keçirilmişdir. İstər özü, istərsə də Türkiyədə yaşayan ya-

xın qohumları müsavatçı dairələrlə sıx bağlıdır və SSRİ-yə qarşı 

təxribat işi aparırlar.

Bu, ağ yalan idi, çünki Şıxlinskilər Türkiyədə olarkən ancaq 

sovet  rejiminə  müxalifətdə  idilər  və  öz  xalqına  qarşı  təxribat 

aparmırdılar. Fransada və digər ölkələrdəki rus mühacirləri kimi 

bolşevizm diktaturası metodlarını ifşa etməkdə idilər.

Buna görə də Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqu-

tundan  sonra  bolşeviklərin  təqibindən  mühacirət  etmək 

məcburiyyətində  qalan  müsavat  partiyası  liderinin  xaricdə  ol-

ması totalitar rejimə rahatlıq vermirdi. Qiyas bəy Şıxlinski qar-

daşları  və  yaxın  qohumları  ilə  onların  arasında  idilər.  Onları 

Azərbaycan xalqının gözündən salmaq məqsədilə rejim ifşaedici 

materiallar uydurur, onları “xalq düşməni” kimi göstərməyə ça-

lışır, Azərbaycanda qalan qohumlarını isə ailəlikcə Qazaxıstanın 

soyuq çöllərinə, Sibirin və Uzaq Şərqin ucqar tayqasına sürgün 

edirdi. 

Bu faciələri oxuyanda istər-istəməz general Cavad bəy Şıx-

linskinin vətəni tərk edib İrana mühacirət etməsinə haqq qazan-

dırırsan. İstilaçı XI Orduya  qarşı son gülləsinə qədər vuruşan, 

torpağını  yadlardan  qoruyan  yüzlərlə  mərd,  igid  oğlumuz 

qürbətdə Vətən, el-oba həsrətiylə dünyasını dəyişdi. Onlardan 

biri  də  milli  ordu  generalımız,  Gəncə  üsyanının  başçısı  Cavad 

bəy Məmmədağa oğlu Şıxlinski idi. O, 1959-cu ildə Türkiyədə 

vəfat etmişdir. 

---

Şəmistan Nəzirli

283

Ştabs-kapitan Qiyas bəy Şıxlinski və…

Vətənə  vurulmuş  yaranı  bizim  hər  birimiz  öz 

ürəyimizin dərinliklərində hiss etməliyik. 

Viktor Hüqo (1802-1885)

fransız yazıçısı

Otuz beş yaşında qürbətə düşən Qiyas bəy son nəfəsinə qədər 

Azərbaycan sevgisi ilə yaşadı, ona qayıtmağa can atdı. Ölkəsində 

meydan  sulayan  bolşevik-daşnak  düşmənlərinə  nifrətini  də 

unutmadı. Gecə-gündüz at belində süvari dəstəsi ilə sovet sər-

hədlərinə gah Qars və Sarqamış tərəfdən, gah da Başkeçid, May-

maq dağlarından basqınlar etdi. Qiyas bəyin ən ümdə vəzifəsi 

sovet totalitar rejimində kolxoz və sovxozlarda qul kimi işlədilən 

həmyerlilərini xilas etmək idi. 

1918-1920-ci  illərdə  Ərəş  qəzasının  pristavlığında  ikinci 

sahənin  rəisi,  ştabs-kapitan  Qiyas  bəy  Cahandar  ağa  oğlu  Şıx-

linski 1895-ci ildə Qazaxda anadan olub. Aprel çevrilişindən son-

ra  1930-cu  ilə  qədər  Qazax  qəzasında  milis  rəisi  işləyən  Qiyas 

bəy həmin ili bolşeviklərin ədalətsizliyi ilə barışmayıb Türkiyəyə 

mühacirətə getmişdir. M.C.Bağırovun məhkəməsi sənədlərindən: 

“Bağırovun  antisovet  ünsürləri  qorumağına  və  onlara  hima-

yədarlıq etməsinə daha bir nümunə keçmiş müsavat pristavı və 

siyasi bandit, çar zamanı xidmət etmiş Qiyas bəy Cahandar bəy 

oğlu Şıxlinskinin üzə çıxarılmasıdır. Bağırov onu nəinki üzə çı-

xartdı, hətta Qazax qəzasında milis rəisi vəzifəsinə də təyin etdi. 

O illərdə Azərbaycan Baş Siyasi İdarənin işçiləri arasında Şıx-

linski daima Bağırovla yaxınlığını qeyd edirdi. 

1930-cu ildə Şıxlinski öz qohumları ilə birgə Türkiyəyə qaçdı. 

Orada türk kəşfiyyatı ilə əlaqə yaradıb, SSRİ ərazisinə silahlı bas-

qınlar etdi.

İstintaq zamanı M.C.Bağırov təsdiq etdi ki, Qiyas bəy Şıxlins-

kini o, üzə çıxarıb. Ancaq ona himayədarlıq etmək və müdafiə 

---