ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şəmistan Nəzirli 287
1924-cü ildə seminariyanı müvəffəqiyyətlə bitirən Səməd Vəki lova ən yaxşı xasiyyətnaməni də Alay bəy Şıxlinski vermiş- dir. Alay bəy məşhur Qazax qazisi Sadəddin əfəndi Müftizadənin (1837-1916) qızı Güləndam xanımla ailə qurmuşdu. Əmisi oğlu Qiyas bəylə bacanaq idi. Qiyas bəyin arvadı Badisəba xanım da qazi Sadəddin əfəndinin qızı idi. Qiyas bəyin Türkiyədəki fəaliyyəti haqqında məlumatı hazır- da İqdırda yaşayan qardaşı oğlu Turan Həsən bəy oğlu Alqazax- dan almışıq 1 .
Qarsa gəldi. Bir az sonra əmisi oğlu İqdır Milli Əmniyyət mü- fəttişi Hüsnü Bingölün köməyi ilə İqdırda yerləşdi. Rus-sovet hökumətinin şikayətindən sonra Qiyas bəy və dostları Vana sürgün edildi. Van yolunda yerləşən Karaköşedən Qiyas bəy Atatürkə zəng etdi. Aralarında belə bir dialoq oldu: – Sayın Paşam, İqdırdan sürgün edilməyimizin səbəbini bil- mək istəyirəm. Atatürk:
– Başınızın salamat olması üçün bunu etməlisiniz. – Paşam, ya bizi geri qaytarın, ruslar güllələsin, ya da icazə verin Karaköşedə qalaq. Atatürk:
– Tamam. Orada qalmağınız üçün Sizə kömək edəcəyəm. 1 Sıxlinskilər nəslinin qədim soyadıdır. Bu barədə Əli ağa Şıxlinski “Xatirələrim” kitabında geniş məlumat verir. O yazır: “Atam İsmayıl ağa Alqazax oğlu Şıxlinski əsli 1537-ci ildən başlayan igid bir nəslə mənsub idi. Bizim ulu babamız Ağdolaq Məmməd ağa Qazax qəzasına Şəmkirdən köçüb gəlmişdir. Onun iki oğlu vardı, böyük oğlu Şıxı – çox ağıllı və sakit, kiçiyi Alqazax – çox igid, amma dəlisov bir adam idi. Mən Alqazaxın nəslindənəm... Böyük oğlundan olan övladlar Şıxızadə familiyasını aldılar, kiçik oğuldan olan bizim nəsil isə Alqazax oğlu familiyasını qəbul etdi. Azərbaycan Rusiya tərkibinə daxil olduqdan sonra bütün yerlilər özləri üçün rus familiyalarına bənzəyən familiyalar qəbul etməyə başladılar, bi- zim nəslin hər iki qolu Şıxlinski familiyasını qəbul etdi”. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 288
Qiyas bəy: – Sağ olun, Paşam. Atatürkün əmri ilə yerləşdirmə və əmlak məmurları Qiyas bəyə köməyə gəldi. Qiyas bəy bu yardımdan imtina etdi və öz gücünə yaşamağa üstünlük verdi. İkinci Dünya müharibəsinin qızğın çağında, 1943-cü ildə Al- maniya və Türkiyə arasında gizli saziş bağlandı. Bu müqaviləyə əsasən Qiyas bəy Şıxlinskinin başçılığı ilə Türkiyədə yaşayan Qafqaz xalqları geri qayıdıb Sovet İttifaqını daxildən dağıtmaq üçün yeni bir cəbhə açmalı idilər. Lakın Qiyas bəyin “dostların- dan” İman Bolluq adlı birisi bu məlumatları ruslara 20000 (min) lirəyə satmışdır. Qiyas bəylə mühacirlər Doğubəyaziddə silahla- rı ilə bərabər həbs edilmişdilər. Rus hökumətinə xoş olsun deyə, Qiyas bəy mühakimə olundu. Ona edam cəzası kəsildi. Bu hadisədən xəbər tutan Almaniya hökuməti Türk hökumətinə belə bir ultimatum verdi: – Ya Qiyas bəy azad olunur, ya da Türkiyəyə hücum edəcəyik. Bundan sonra Qiyas bəy Şıxlinskinin edam qərarı ləğv olu- nur. O, Gümüxanaya sürgün edilir. Qiyas bəy 1949-cu ildə yenidən Qarsa, 1955-ci ildə Ağrıya gəlir. 1965-ci ildə isə Bandır- mada yerləşmişdir. 1970-ci ildə el-oba, qohum-qardaş həsrətli Qiyas bəy vəfat etdi. Qiyas bəy Şıxlinski Ağrıda yaşayanda evləndi, üç oğlu və iki qızı oldu. Şıxlinskilər Türkiyədə ulu babaları Alqazaxın adını soyad kimi daşımışlar. Qiyas bəyin övladlarından biri Çingiz Alqazax (1938-1992) polkovnik rütbəsində hərbi təyyarəçi kimi şöhrət qa- zanmışdır. 1990-cı ilin qışında sevimli xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı ilə mənzilində söhbət edirdim. Söhbətimizin əsas mövzusu general Əli ağa və onun general qardaşı oğlu Cavad bəy Şıxlinskilər idi. Həmin illərdə general Əli ağa Şıxlinskinin iki cildini çapa hazır- layırdım. Ona görə də İsmayıl müəllimlə tez-tez görüşürdük, onun köməyinə ehtiyacım var idi. Söhbətarası bığaltı xoş təbəs- sümlə gülümsünən İsmayıl Şıxlı: Şəmistan Nəzirli 289
– Sənə mənim bir hədiyyəm var, – dedi. – Dur, o kitab rəfinin üstündəki qovluğu bura gətir. Qovluqdan çıxan nəsli haqqında nadir bir sənədi və iki fotoşəkli İsmayıl müəllim mənə bağışladı. Fotoşəklin birində Qiyas bəy 1952-ci ildə Türkiyədə ailəsi ilə birgə çəkilmişdir. Digər şəkildə isə polkovnik Çingiz Alqazax təsvir olunmuşdur. – Çingiz bəy, – dedi, – Türkiyədə Hərbi Aviasiya Məktəbini bitirib, paraşüt-desant idmanı üzrə Avropa çempionu olub. Türkiyə Silahlı Qüvvələrində şərəflə xidmət edən Çingiz bəy Al- qazax yüksək vəzifələr tutmuşdur. Əlli dörd yaşında vəfat edib. Sonuncu vəzifəsi Hərbi Aviasiya Eskadrilyasının komandiri ol- muşdur. Dayısı Qiyas bəylə bağlı kövrək bir epizodu İsmayıl Şıxlı 1989-cu ildə qələmə alıb. Bu təsirli hadisə 1952-ci ildə tənqidçi Məsud Əlioğlugildəki qonaqlıqda olub. “...Mir Cəlal müəllim hiss edilmədən qabağıma pivə qoy- muşdu. Mən hərdənbir qurtum alırdım. Bunu Səməd Vurğun gördü. – Ə, o nədir, içirsən? Kişi araq içər, araq iç. Neyləyim, yorğun vaxtıma düşübsən, yoxsa sənə necə içməyi göstərərdim. Mənə araq süzdü. Hiss etdim ki, gözü üzümdədir. Amma xəyalı hardasa uzaq- lardadır. Onu da başa düşdüm ki, mənim üzümə baxa-baxa uşaqlıq dünyasına qayıtmışdır. Bəlkə də bu saat Kür sahilində, Qarayazı meşəsində gənclik dostları ilə gəzir, bəlkə... Birdən elə bil dirçəldi. Qamətini düzəldib qarmon çalan Fey- ruza baxdı: – Ə, a bala, bir “Motanı” çal. Ayağa durdu. Məni də qaldırdı. Qabaq-qənşər oynamağa başladıq. Burada da gözünü üzümdən çəkmirdi. Ortada bir xey- li fırlanandan sonra gördüm ki, oynaya-oynaya məni küncə doğ- ru aparır. Ev böyük idi. Köhnə binaların hamısında olduğu kimi tavan hündür, qapı-pəncərə genişdi. Küncə çatanda dayanıb Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|