ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 284
etmək faktını dandı. Bağırovun bu ifadələrini 1954-cü ilin 28 av- qustunda dindirilmiş şahidlərdən Əliyev Zeynal Mehrəli oğlu təkzib etdi: “Bağırov çox vaxt keçmiş müsavat fəallarını öz tərəfinə çəkir və məsul vəzifələrə təyin edirdi. Belə ki, Bağırovun Qazax qəzasında milis rəisi vəzifəsinə keçmiş müsavat pristavı Qiyas bəy Şıxlinskini təyin etməsi mənim yaxşı yadımdadır. Mi- lis rəisi işləyərkən Şıxlinski sovet hökumətinə heç bir yardım göstərməyib və heç bir xeyirli iş görməyib. Bağırov Şıxlinskiyə hər cür himayədarlıq göstərirdi. Bundan istifadə edən Şıxlinski yerli sovet hakimiyyəti orqanları ilə he- sablaşmır, yalnız Bağırova tabe olduğunu bildirirdi. Təqribən 1930-cu ildə yerli hökumət cinayətkar fəaliyyətini ifşa etməyə başlayanda Şıxlinski silahlı dəstə ilə Türkiyəyə qaçdı”. Bu ifadələri istintaq zamanı müttəhim T.M.Borşev də təsdiq etdi: “Şıxlinskinin sözlərindən mənə aydın oldu ki, Bağırov onu yaxşı tanıyır. O vaxtlar Qiyas bəy Şıxlinski bununla fəxr edirdi. İndi yadıma düşür ki, o illərdə Şıxlinski Azərbaycan Baş Siya- si İdarəsinin rəhbər işçiləri arasında dəfələrlə Bağırovla yaxın münasibətindən danışırdı”. Bağırovun Şıxlinskiyə himayədarlıq etməsi sənədlərlə də sü- but olunur. Gəncə vilayət şöbəsi rəisi Qiyas bəy Şıxlinskinin ağır cina yət- lərdə iştirakı ilə bağlı məlumat versə də o, məsuliyyətə cəlb olun- mamışdır. Bundan əlavə, Qiyas bəy Şıxlinski 1930-cu il mayın 12-də müttəhim Bağırova şəxsi məktub yazıb, onu sıxışdırdıqla- rından və antisovet fəaliyyətdə şübhələndiklərindən şikayətlə- nən də, Bağırov həmin məktuba aşağıdakı dərkənarı qoyur: “Yoldaş Neverova. Bir daha vilayət şöbəsi vasitəsilə bu bia- bırçılıqlara son qoyun. Nəticəsi barədə mənə mayın 21-dək məlumat verin”. Bu məktubdan sonra 1930-cu ilin 29 iyulunda həmin Şıx lin- skiyə o vaxtlar Azərbaycan Baş Siyasi İdarəsi Gəncə vilayət şöbəsinin keçmiş rəisi Quliyevin imzası ilə 1345 saylı arayış ve- rildi. Həmin arayışda Qiyas bəy Şıxlinskinin yeddi nəfər silahlı Şəmistan Nəzirli 285
yoldaşı ilə birlikdə Gəncəyə tərəf hərəkət etməsi göstərilir və ona heç bir maneçilik göstərilməməsi tövsiyə olunurdu. Çox keçmədi ki, qohumları və həmin silahlı dəstə ilə birlikdə Qiyas bəy Şıxlinski Türkiyəyə qaçdı”. Qiyas bəy Şıxlinski 1909-1914-cü illərdə Qori şəhərindəki Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsini bitirmişdi. * * * Sovet çekistləri tərəfindən daima təqib olunan Qiyas bəy dəstəsilə Gəncəbasar və Dilican dağlarında gəzib-dolanır. Nəhayət, 1931-ci ilin yanvar ayında Qazax, Dilican və Allahverdi rayonlarından olan səksən beş nəfərlik dəstəsilə Türkiyəyə keçir. Dəstədə onun yaxın qohumu Əmiraslan bəy Tomtiyev, qardaşı Həsən ağa, əmisi oğlu Alay bəy Şıxlinskilər, həmkəndliləri İsrafil bəy, Mustafa ağa, Süleyman ağa və Həmzə bəy Borçalı kimi So- vet hökumətinə nifrət edən oğullar vardı. Qiyas bəyin Türkiyəyə keçməyindən xəbər tutan Qazax rayo- nunun xüsusi idarəsinin rəisi Xoren Qriqoryan Şıxlinskilər nəslinə qənim kəsilir. O, bu nəslin yaxın və uzaq qohumlarının əksəriyyətini həbs edib sürgünə göndərir. Qiyas bəyin anası Dürlü xanım, oğlu Kamil həbsxanada vəfat etdilər. Qiyas bəyin iki qardaşını isə güllələdilər. 1935-ci ildə Qiyas bəyin arvadı Badisəba xanım Sadəddin əfəndi qızı, onun yeddi yaşlı qızı Əzizə xanım və 1915-ci il təvəllüdlü oğlu Qiyasla birgə sosial təh lükəli ünsür kimi noyabrın 11-də üç il müddətinə Qazaxısta- na sürgün edildilər. Sürgünlər və həbslər Qiyas bəyin əmisi oğlu Alay bəy Şıxlins- kinin ailəsindən də yan keçmədi. Qazax enkevedesi Xoren Qri- qoryan Alay bəyin oğlu İsfəndiyarı, qızı Əminəni və Alay bəyin əmisi qızı Şəkər xanım Adil bəy qızını (xalq yazıçısı Mehdi Hü- seynin analığı) sürgünə göndərdi. İkinci Şıxlı kəndində 1883-cü il aprelin 20-də ağalıq ailəsində anadan olan Alay bəy İsfəndiyar bəy oğlu Şıxlinski ibtidai təh si- lini kənd məktəbində almışdı. 1897-ci il sentyabrın 1-də Qori
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 286
Müəllimlər Seminariyasına daxil olan Alay bəy 1902-ci ildə oranı əla qiymətlərlə bitirmişdi. Müsavat dövründə Zaqatala Quberni- ya İdarəsinin katibi vəzifəsində işləyən Alay bəy iyirminci illərdə Qazax seminariyasında riyaziyyat müəllimi olmuşdur. 1926-cı ildə sovet hökuməti Alay bəyi, Məhəb bəy Vəkilovu və Məcid ağa Şıxlinskini “keçmişin qalığı” kimi səsvermədən məhrum etdi. “Yuxarılara” şikayətlər yazan Alay bəy və dostlarına Azər- baycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin katibi Tağı Şahbazi (1892- 1937) zəmanət vermişdir ki, hər üç nəfər uzun illərdir xalq müəllimi kimi xidmət edirlər. Keçmişdə onları polis orqanların- da işləməyə qəza seçki komissiyası təyin etmişdir. Sovetləşmədən sonra onların əməllərində hökumət əleyhinə əsaslı heç nə yox- dur.
1926-cı il iyunun 28-də Tağı Şahbazinin Mərkəzi Komitənin katibliyinə “məxfidir” dərkənarı ilə yazılan bu məktubdan sonra onların səsvermə hüququ özlərinə qaytarılmışdır. Lakin 1929-cu ildə yerlərdən yazılan danoslara əsasən Alay bəyi yenidən get-gələ saldılar. Yerli-yersiz dindirilmələrdən be- zib cana doyan Alay bəy Şıxlinski başına dəstə toplayıb Altıntaxt yaylağına gedib qaçaqlara qoşuldu. Bir il sonra əmisi oğlu Qiyas bəylə birgə Türkiyəyə mühacirətə getdi. Ömrünün axırına kimi İqdırda yaşadı. Qazax seminariyasında riyaziyyat müəllimi işləyən Alay bəy xalq şairi Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin, xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin, professor Mehdixan Vəkilovun, görkəmli ma- arifçi Mirqasım Əfəndiyevin və onlarca seminaristin müəllimi olmuşdur. 1924-cü il buraxılışında müəllim və tələbələrlə birgə çəkilmiş fotoşəkildə Alay bəy də var. Müəllim Alay bəy Şıxlinskinin dərslərini dərhal mənimsəyən, çətin məsələ və misalları alıcı quş kimi göydə tutan Səməd Vəkilovun haqqında Alay bəy demişdir: – Bu uşaq ya gora salamat baş aparmayacaq, ya da bundan görünməmiş bir şey çıxacaqdır. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|