Şəmistan Nəzirli

света,  который  рассеет  мрак  невежества  и  озарит  народ  сознанием  своих 
задач для процветания родной страны и убедит его в пользе и необходимости 
культуры.  Мне  кажется,  что  и  в  том  случае,  если  народ  сам  не  захочет 
просвещения, необходимо принудить его к тому, применив в данном случае 
теорию  Макиавелли,  так  весь  народ  разделить  на  три  группы:  первая - 
понимающая  пользу  культуры  и  просвещения,  вторая  которая  к  этому 
убеждению  приходит  только  после  того,  как  ей  будет  это  разъяснено,  и 
третья, самая большая группа т.е. собственно темная народная масса, которая 
не понимает и часто отказывается понять даже после разъяснения. 
2.  Необходимо  восстановить  правильное  почтовое  и  пассажирское 
движение  по  шоссейным  дорогам,  так  как  при  настоящем  положении  этого 
вопроса страдает и дело и казна. 
В крайне неудовлетворительном состоянии находится и телеграф. 
По сведениям, порча телеграфной линии происходит в зоне армянского 
влияния, близ сел. Пир-Агбулага. 
3.  Ввиду  эпидемических  заболеваний,  унесших  массу  жертв, 
необходимо  поставить  широко  дело  медицинской  помощи  населению, 
учредить  новые  больницы,  имеющиеся  возможно  лучше  оборудовать, 
снабдить  медикаментами  и  достаточным  персоналом  врачей  и  фельдшеров. 
То  же  необходимо  сказать  и  о  ветеринарной  помощи,  так  как  тоже 
наблюдается эпизоотия, уносящая массу жертв. 
4. Для правильного функционирования государственного механизма на 
местах  и  для  вселения  народу  уважения  к  власти  необходимо,  чтобы  все 
правительственные  агенты,  следователи,  прокуроры,  мировые  судьи, 
податные  инспекторы  были  на  местах  и  исправляли  добросовестно  свои 
обязанности и соответствовали тому положению, которые они занимают. 
Вследствие  того,  что  в  парламенте  обсуждался  вопрос  о 
бездеятельности  чинов  администрации  вверенной  мне  губернии,  а  также  о 
злоупотреблениях по службе некоторых из них, так как было заявлено, что не 
принимаются никакие меры против злоупотребления, честь имею доложить о 
тех  мерах,  которые  были  мною  уже  предприняты  до  сего  времени,  для 
искоренения сих беспорядков и преступлений: 
1.  Были  уволены  за  разные  преступления  и  ввиду  несоответствия 
занимаемым должностям следующие должностные лица:... (всего 8 чел.) 
2. Были объявлены приговоры уездным начальникам, их помощникам, 
приставам и т.д. 
3. Пристав 8 участка г. Гянджи ... был посажен под арест-на 7 суток. 
4. были отданы под суд (2 чел.) 
5. Направлены прокурорскому надзору дела о приставах Чайхорском и 
Бабаеве. 
6. Отстранен начальник сыскной полиции... Сесидов. 
7. Были произведены ревизии: 1. Канцелярия приставов Гянджинского 
уезда  участков: 1, 2, 4, 6, и 7; 2. Канцелярии  Джеванширского  уездного 
начальника. 
8. Послана ревизия в Агдамский район. 

---

9.  Сейчас  идет  ревизия  в  Казахском  уезде  по  делу  о  контрабанде 
керосина и зерна... 
10.  Назначена  ревизия  Гянджинского  полицмейстера  и  городских 
приставов. 
11. Я. лично объехал в течение 35 суток 7 уездов вверенной губернии, 
причем мною было посвящено 79 населенных пунктов. 
12.  Для  пользы  службы  и  устранения  разных  шероховатостей  были 
перемещения разных должностных лиц. 
13.  Мною  намечены  к  увольнению  многие  чины  администрации  за 
несоответствие занимаемым ими должностям и по другим причинам. 
14.  Чуть  ли  не  ежедневно  мною  рассылаются  циркуляры 
направляющего характера для более усиленного и продуктивного хода работ 
администрации. 
Ко всему изложенному должен присовокупить, что почти невозможно 
подобрать  вполне  подходящий  контингент  служащих  ввиду  того,  что 
интеллигентные  силы  стремятся  в  Баку,  одни  для  поступления  в 
государственную  службу,  где  в  министерствах  лучше  оплачивается  труд,  а 
другие  стремятся  обогатиться  торговыми  оборотами,  часто  спекулятивного 
характера. 
Вследствие  существующей  крайне  низкой  расценки  труда  в 
учреждениях  вверенной  мне  губернии,  можно  опасаться  того,  что  уйдут  в 
поисках  более  лучшего  заработка  те  немногие  честные  интеллигентные 
труженики, которые  еще  добросовестно  стоят  на  своих  постах, несмотря  на 
разлагающее влияние многочисленных взяточников завзятых и тех, которых 
к тому толкает нужда и тяжелые условия жизни в настоящее время. 
 
Губернатор, полковник Ибрагим ага Векилов  
ГААР, ф.894, оп. 10, д. 105, л.6-19. 
 
 
  
 
GƏNCƏ QUBERNİYASI 
İBRAHİM AĞA VƏKİLOVUN 
ƏRZİ-HALI 
               1919-cu il 
Daxili İşlər Naziri Cənablarına 
 
Mənə etibar edilmiş müsəlman  əhalisinin ağır vəziyyəti üzərimə xidməti 
borcdan  əlavə  Əlahəzrətmizə bu ərzi-halla müraciət etmək mənəvi borcu qoyur. 
Son illərin anarxiya hərəkatma gətirib çıxaran hadisələri bütün quberniya əhalisinin 
maddi güzəranını tamam sarsıtmışdır. Bar verən torpaq sahəsi əkinçisiz qalmışdır. 
İstilər düşməsinin yaxınlaşması ilə heyvandarlığın istifadəsindən ötrü yaylaqların 
açılması üçün təcili tədbirlər görülməsə, heyvandarlığı tam tənəzzül təhlükəsi 
gözləyir. 

---

Bununla yanaşı, quberaiyanın bütün mədəni həyatı donub, kənd məktəbləri 
əksərən fəaliyyət göstərınirlər,  şəhər məktəbləri və gimnaziyalar yoluxucu 
xəstəliklər ucbatından bağlanıb, zavodlar işləmir və ilaxır. 
Əhali dinc həyat axarının həsrətmdədir, hakimiyyət həyatı lazımi məcraya 
yönəltmək üçün öz tərəfindən mümkün olan hər şeyi edir. 
Sanki belə  şəraitdə  ən yaxın gələcəkdə ölkədə sakitləşmə, dinc əməyə  və 
gənc respublikanın çiçəklənməsindən ötrü mədəni təşəbbüslərin həyata 
keçirilməsinə başlanmasını gözləmək olardı. 
Sülh həsrətmdə olan əhalidən danışarkən, mən müsəlmanları, rusları  və 
alman koloniyaçıları nəzərdə tuturam, ermənilər bu sarıdan, görünür, tamam başqa 
fikirdədirlər ki, bu barədə geniş  şərhə hacət yoxdur. Onlar müsəlmanlara nifrətlə 
çulğanaraq qandan tamam məst olmuşlar, müsəlman kəndlərinin talan edilməsi, 
sakinlərin qırılması, qadınların və  uşaqların zorlanması ilə ifadə olunan öz 
düşmənçilik hərəkətlərinə son qoymurlar. 
Onların vəhşilikləri hədd bilmir, bunlar qarşısında zülmət orta əsr dəhşətləri 
kölgədə qalır.  İnanmaq istəmirsən ki. 20-ci əsrdə öz mədəniliyi haqqında bütün 
Avropaya car çəkən müdafiəz dinc əhaliyə vəhşi məxluqatın bütün üsullarını tətbiq 
edən xalq mövcuddur. Quberniyanın hər tərəfindən gələn gündəlik raport və 
məlumatlarda səslənən o dəhşətlərin təəssüratı altında bu sətirləri yazmaq ağırdır; 
qadınlar zorlanıb,  uşaqlar tonqallarda yandırılır, dillər, qulaqlar kəsilir, işgəncələr, 
həqarətlər. Mən, quberniya rəisi kimi quberniya və qəza hakimiyyətinin mənə tabe 
olan rütbəli  şəxslərindən həmişə respublikanın  şüarlarına  əməl olunmasını  tələb 
edirəm: millətə  fərq qoymadan, hamı qanun və hökumət qarşısında bərabərdir. 
Lakin, istər-istəməz bir şeyin üzərində düşünməli olursan ki, Allah və  bəşər 
qanunlarını tanımayan xalq bütün elədiklərindən sonra başqa xalqın dinc övladının 
belə münasibətinə layiqdirıni. Hansısa Farqat Balayansın quldurlarının 
oğurlanması bütün hakimiyyəti ayağa qaldırır.  Ələt stansiyasında bir neçə 
başkəsənin bir neçə erməniyə quldur basqını, yüz minlərlə  əvəzsiz qurban 
hakimiyyətm dəstəyini və müdafiəni gözləyərək sükutla göz yaşı axıtdıqları vaxt 
Parlamentdə  şikayətə  və ingilis komandanlığı qarşısında timsah göz yaşlarına 
səbəb olur. 
Gözləmək olardı ki, Azərbaycan-erməni münasibətlərinə qarışmaqla ingilis 
komandanlığı müraciətlərin yatırılmasından ötrü xüsusi missiyaları göndərınəklə 
yuxarıda təsvir olunanların hamısına son qoymalı idi, ancaq məsələ başqa cürdür, 
ermənilər səfərbər olunmaqda davam edir və Böyük Britaniyanın nümayəndələri 
tərəfindən dəstəklənirlər. Müsəlmanlara basqınlar nəinki qurtarır, əksinə, getdikcə 
daha kəskin xarakter alır. 
İngilis missiyası  gəldikdən sonra 1918-ci il dekabrın 1-dən Cəbrayıl 
qəzasında ermənilərin müsəlmanlara qarşı  qəddar zor işlətmə  və cinayətləri 
haqqında məlumatları nəzərə çatdırıram. Budur onlar: 
1) Dekabrın 3-də Qovğa kəndini mühasirəyə alaraq ermənilər 10-a qədər 
müsəlmanı  həlak etmiş, ahıl mülkədar  Əsəd ağa Ctavanşiri öldürınüş  və ailəsini 
qırmışlar. 

---