haroratni his qilish, sezish, og‘irlikni faxmlash, ta’m bilish sezgilari ham yetarli
darajada rivojlangan bo‘ladi.
Chaqaloqda
jismlarni, odamlarni, atrof-muhitni kattalar kabi yaxlit va aniq
idrok qilish imkoniyati bo‘lmaydi. Chunki idrok qilish insonning boshqa psixik
jarayonlari (xotira, tasavvur, tafakkur), ruhiy holatlari (his-tuyg‘u, o‘ng‘aysizlanish)
va o‘ziga xos tipologik xususiyatlari bilan uzviy bog‘liqlikda amalga oshadi.
Shuning uchun chaqaloqda mazkur imkoniyat o‘ta cheklangan bo‘lib,
sezgi
organlari oddiy aks ettirish imkoniyatiga ega.
Yangi tug‘ilgan bolada kuchli yorug‘likni aks ettirish imkoni bo‘ladi va u
yorug‘likdan turli darajada va shaklda ta’sirlanadi, hatto, ko‘zlarini yumib oladi.
Ko‘rish mexanizmlari hali o‘sib ulgurmagani sababli tinch holatdagi yoki
harakatdagi jismni idrok qila olmaydi. Goho o‘n kunlik chaqaloq harakatdagi
jismga nigoh tashlagandek ko‘rinsa-da, aslida unga bir necha sekund termilishdan
nari o‘tmaydi.
Chaqaloqda eshitish sezgisi zaif rivojlangan bo‘lsa ham, u hali o‘zi eshitishga
moslashmagan kuchli qo‘zg‘atuvchilarni (tovush, qichqiriqni) aks ettira oladi, biroq
tovush kelayotgan ob’ektni aniq topa olmaydi.
Ko‘rish va eshitish organlarining muayyan ob’ektga yo‘nalishi oyoq-qo‘l va
boshning harakatida, bolaning yig‘lashdan to‘xtashiga ko‘rinadi.
N.L.Figurin va M.P.Denisovning ta’kidlashicha, bolaning bir oylikkacha
davridagi tetiklik holati (uyg‘oqligi) ko‘rish va eshitishga yo‘nalgan
shartsiz
reflekslar tufayli faollashib boradi; tovush ta’siriga berilish 2-3 haftalikda vujudga
keladi. Shuning uchun bola surnay sadosiga quloq soladi va yig‘idan yoki
harakatdan to‘xtaydi. Bir oylik bo‘lgach unda orientir refleksi namoyon bo‘ladi.
(I.P.Pavlov). Shu sababdan chaqaloq gaplashayotgan odamga tikiladi va ixtiyorsiz
hatti harakatdan o‘zini tiyib turadi.
Bola ob’ektni ko‘rish va tovushni eshitish uchun diqqatini to‘playdigan
bo‘lgach harakatining faollashuvida ancha o‘zgarishlar ro‘y beradi. Odatda uning
harakati ixtiyorsiz va tartibsiz ravishda amalga oshib, jismlarga ko‘z yugurtirish,
boshini burish bilan tugasa ham, harakat hodisasi vazifasini bajaradi: o‘zida
hulqining sodda ko‘rinishini
ifodalab, bolani voqelik, tashqi olam bilan uzviy
bog‘laydi.
D.B.Elkonin fikricha, chaqaloq hayotining
uchinchi haftasida onaning
emizishdagi holatiga moslashish bilan bog‘liq birinchi tabiiy shartli refleks vujudga
keladi va keyinchalik esa ba’zi qo‘zg‘atuvchilarga javob tariqasida alohida shartli
reflekslar ham paydo bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: