«servis» fakultеti «kasb ta'limi» kafеdrasi

2.AQSH da kasb-hunarga yo‘naltirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar haqida.
Pedagoglarning malaka oshirishi ikki toifaga bo‘linadi.
1. Pedagogik ish og‘ir hisoblanganligi uchun tayyorlov sinfi pedagoglaridan tortib universitet professorlarigacha olti yil ishlagandan so‘ng dam olish, o‘zining professional va pedogogik malakasini oshirish va birorta xobbi bilan shug‘illanish uchun bir yil to‘liq ish xaqi saqlangan holda ishdan ozod qilinadi, ya’ni sabatiklga chiqadi (AQSH sistemasi). Bu vaqtda u boshqa joyda ishlashga haqqi yo‘q. Pedagog sabatikl davrida albatta malakasini oshirish uchun kurslar eshitadi, individual va guruhlarda maslahatlar oladi, kutubxanalarda va Internet to‘rida mustaqil ravishda malakasini oshiradi.
2. Universitet professorlaridan tashqari barcha toifadagi o‘quv yurtlarining pedagoglari joriy malaka oshirishlardan o‘tib turishi kerak. Buning uchun xafta metodik kun beriladi. Metodik kunda malaka oshirish uchun 2 soatga ekvivalent qo‘shimcha xaq to‘lanadi. Bu kunda u o‘zining professional va pedagogik malakasini oshirish uchun kurslarga qatnashi kerak. Kurslarga har xafta yoki soatlar (mablag‘) yig‘ilganda birdaniga qatnashi mumkin. Kurslar natijasida pedagog kredit to‘playdi. Minimal kredit yoki kredit birligi 112 soatga teng. Pedagog 112 soatlik kreditlardan ikkitasini yiqqandan so‘ng malaka oshirgan hisoblanib, maoshiga 1,6 % qo‘shiladi. Bu jarayon o‘suvchi koeffitsient bilan uzluksiz davom etadi va maoshni 30 % gacha oshishiga imkon beradi.
Malaka oshirish uchun imkoniyatlar juda katta bo‘lib, u malakali mutaxassislar, texnika resurslari va moliyaviy jihatdan ta’minlangan.
Ta’limga, ajratilgan mablag‘lar juda katta bo‘lib, davlat byudjetining 11 % va munitsipialitetlarning 40% gacha byudjetini tashkil qiladi. Bundan tashqari chet ellardagi homiylar
Chet el ta’lim texnologiyalarini o‘rganish, ularni tanqidiy tahlil qilish va ular bilan o‘z tajribalarimizni boyitish «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunni va «Kadrlar tayyorlash bo‘yicha milliy dastur»ni amalga oshirishda o‘ta muhimdir.
Jahonning etakchi mamlakatlarida o‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish doimiy tadbir sifatida e’tirof etiladi va maxsus fan sifatida o‘quv yurtlarida o‘qitiladi. Lekin kasbiy faoliyatga yo‘llash tizimi hozircha etarli darajada samara berayotgani yo‘q. Buning asosiy sababi tizim tarkibidagi nuqsonlar bo‘lmay, balki o‘quvchilarni kasbga yo‘naltirishning ijtimoiy determinizatsiyasidir. Masalan, Fransiyada asli kelib chiqishi ziyoli bo‘lgan shaxslar odatda farzandlarining umumiy ta’lim litseyida ta’lim olishini ma’qul deb bilishadi, ishchi yoki xizmatchilarning farzandlari esa texnologik va kasbiy yo‘nalishdagi litseylarda ta’lim oladilar.
Dunyodagi mavjud maktablarda kasbiy yo‘naltirishni tashkil etishda yangi ijtimoiy voqeliklar inobatga olinadi, o‘quvchi shaxsining samarali rivojlanishini ta’minlovchi yo‘llar izlanadi. Kasbga yo‘naltirish jarayonida nafaqat o‘quvchilar bilimni boyitish, balki eng avvalo mushohada qila olish qobiliyati va tanqidiy qarashlarga ega bo‘lgan shaxsni shakllantirishga alohida ahamiyat berilishi lozimligi e’tirof etilmoqda. Kasbga yo‘naltirish jarayonida ommaviy axborot vositalari faol ishtirok etmoqdalar. Ular vositasida o‘quvchilarga doimiy ravishda kasblar va ularning o‘ziga xos jihatlari to‘g‘risida materiallar yetkazib beriladi. Tadbirkorlar ham o‘quvchilarni kasbga yo‘llashga katta qiziqish bilan qaraydilar va xususiy tadbirkorlar maktab o‘quvchilarini turli xil faoliyatlarga yo‘llash ishida ta’lim muassasalariga o‘zlaricha yordam beradilar. Masalan, AQSHda «Ish yuzasidan hamkorlik», «Maktabni o‘z qaramog‘iga olish» nomli dasturlar g‘oyalariga ko‘ra, ishbilarmonlar o‘quvchilarga muayyan kasbiy faoliyat yo‘nalishini tanlashda yordam beradilar, bir qator maktablarda faoliyat olib boruvchi kasb faoliyatiga yo‘naltiruvchi mutaxassislarga mablag‘ ajratadilar, o‘quvchilarning ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlarini tashkil etib, ularni ma’lum kasb yoki faoliyat mazmuni bilan tanishtiradilar. Italiyalik ishbilarmonlarning vakillari ham bu borada ijobiy ishlarni amalga oshirmoqdalar. Masalan, «Lombardiyaning omonat kassalari» 14-15 yoshli o‘quvchilar uchun iqtisodiy o‘yinlar tashkil etadi. O‘yinlar ishtirokchilari ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilish, byudjetni yaratish, kredit, marketing qilishni o‘rganadilar. Natijada ular ishlab chiqarishning zamonaviy sohalari bo‘yicha bilimlarga ega bo‘ladilar. O‘yin g‘oliblariga qimmatbaho sovg‘alar topshiriladi.
Angliyada maktab va ishlab chiqarish korxonalari o‘rtasidagi hamkorlikka 1987 yilda «London Kompekt» loyihasi g‘oyasiga ko‘ra asos solingan. Loyihaning maqsadi o‘quvchilarga ularning imkoniyat va qobiliyatlariga mos mutaxassislik asoslarini o‘zlashtirish hamda ularning ish o‘rinlari bilan ta’minlanishlariga ko‘maklashishdan iboratdir. Ushbu loyiha asosida tashkil etiladigan ta’lim jarayonida 14-16 yoshli o‘quvchilardan o‘quv fanlari va mutaxassislik asoslarini qoniqarli o‘zlashtirish va ikki haftalik amaliyotni o‘tish talab etiladi. O‘quvchilar ma’lumotlarni yig‘adilar. Masalan, Yaponiya zavodlari qoshida tashkil etilgan sifat to‘garaklarining faoliyati ushbu fikrni tasdiqlaydi. To‘garaklarda o‘rta maktab bitiruvchilari ishlaydilar, ularning kasbga to‘g‘ri yo‘naltirilganligi ishlab chiqarish sifatini yuqori darajaga ko‘tarish uchun xizmat qiladi.
AQSHda kasbga yo‘naltirish o‘quvchilarning kasblar bo‘yicha axborotlarga ega bo‘lishni ta’minlash, kelajakda maqbul kasbni tanlab, ishga kirishlariga yordam berishdan iboratdir. O‘quvchilar turli mutaxassisliklar mazmuni bilan tanishib, mehnat o‘qituvchilaridan maslahat oladilar. Kasbga yo‘naltirishda «Gaydens» psixologik – pedagogik xizmatining yo‘lga qo‘yilishi muhim o‘rin tutadi.
Xizmat tarkibiga sotsiolog, psixolog, o‘qituvchi, huquqshunos, shifokor va maktabning boshqa xodimlari kiradi. Ushbu xizmat o‘quvchilarning atrofdagi ijtimoiy muhitda o‘z o‘rnini egallashlariga ko‘maklashadi. «Gaydens» xizmati o‘quvchilarda qanday sifatlarni rag‘batlantirish va rivojlantirish kerak, nimalarni yaxshilash kerakligini aniqlash uchun har bir o‘quvchining shaxsi haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lishi shart. Bunday ma’lumotlar «Gaydens»ga o‘quvchilar uchun maslahatlar berish imkonini beradi.
Kanadada xalq xo‘jaligining 22 tarmog‘i bo‘yicha 315 kasb guruhlariga jamlangan mutaxassisliklar yuzasidan dastur mavjud bo‘lib, shu asosida yoshlar kasb tanlaydilar.
Rossiyada yoshlarni kasbga yo‘llash ishlari mehnat va xalq ta’limi tizimiga bo‘ysinadi.
Angliya maktablarida kasbga yo‘naltirish o‘quv jarayonining maxsus qismidir. O‘rta o‘quv muassasalarida asosiy ishni kasbga yo‘naltiruvchi mutaxassislar bajaradilar. Ular o‘quvchilarga o‘z qobiliyatlari va qiziqishlariga mos ta’lim yo‘nalishini tanlash ishida yordam beradi. Kasbga yo‘naltiruvchi xizmatlari bilan mustahkam aloqada bo‘ladilar. Ular biror kasb egasiga qo‘yiladigan talablarni guruhlashlari va maktab bitiruvchilarining kasbiy imkoniyatlarini to‘g‘ri baholashlari kerak. Kasbga yo‘naltiruvchi o‘qituvchilardan o‘quvchilarga individual yondashuv talab etiladi. Bunday yondashuvni ta’minlash uchun o‘qituvchilar har bir o‘quvchi uchun shaxsiy ma’lumotnoma yuritadilar, unga doimiy ravishda o‘quvchining o‘zlashtirishi, umumiy va jismoniy rivojlanish sharoitlari haqidagi ma’lumotlar kiritib boriladi. Bundan tashqari ma’lumotnomada anketa, test, suhbat natijalari ham o‘z ifodasini topadi. O‘quvchilar shaxsini o‘rganishda mustaqil tavsiyalar metodi, ya’ni o‘smir va uning hayot borasidagi o‘y-fikrlariga tayaniladi.