Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

yev,  R .M .N urullayev,  Ə .H .O rucov və H .N .H üseynov tərtib  etmiş- 

lər.  D ördüncü cildin də həcmi çox böyükdür (1085  s.) [192.  11].

1940-1946-cı  illərdə  çap  edilmiş  «Rusca-azərbaycanca  lüğət» 

ikidilli  lüğətlərin  tərtibi  sahəsində  m ühüm   nailiyyət  kimi  qiymət- 

ləndirilm işdir.  Bu lüğət  sonrakı illərdə yaradılan mükəmməl  rusca- 

azərbaycanca  lüğətlər  üçün  ilk  baza  ro lu n u   oynam aqla  yanaşı, 

yaxşı nüm unə kimi də m üstəsna əhəm iyyətə malikdir.

Belə  bir  həqiqəti  qeyd  etməyi  zəruri  hesab  edirik  ki,  bu  dörd- 

cildlik  1950-1960-cı illərdə elmi ictim aiyyətin son dərəcə artan tələb- 

lərini  tam am ilə  təm in  edə  bilm əm işdir  və  bilməzdi  də.  Əlbəttə,  hər 

bir lüğət,  üm um iyyətlə kitab  m əhsulunun  böyük  əksəriyyəti yaran- 

dığı  dövrü,  şəraiti  bu  və  ya  digər  dərəcədə  əks  etdirir.  Lakin  tam  

əks  etdirə  bilm ir,  yəni  dövrün in k işaf səviyyəsindən geri  qalır,  belə 

ki,  kitablar,  xüsusilə  lüğətlər  hazırlanıb  nəşr  edilincə  uzun  müddət 

keçir və on lar bu m üddət ərzində dildə əmələ gələn  yenilikləri,  irəli- 

ləyişləri  özlərində əks  etdirə bilm ir.  B una  görə də yeni ikidilli lüğət- 

lərin y aradılm asm a və nəşrinə böyük ehtiyac əmələ gəlir [217,311].

B unun  nəticəsidir  ki,  yuxarıda  təhlilini  verdiyimiz  dördcildlik 

əsasında  yeni,  d a h a   mükəmməl,  tələbata  uyğun  bir  lüğət  yaradıl- 

m ası  ehtiyacı  zərurətə  çevrildi.  1956-1959-cu  illərdə  çapdan  çıxmış 

ikicildli  «R usca-azərbaycanca  lüğət»  qarşıya  çıxan  ehtiyacı  müəy- 

yən qədər ödəm işdir.

D igər  tərəfdən  soraq-m əlum at  nəşrlərinə,  xüsusilə  lüğətlərə  eh- 

tiyac  daim   artır.  Çünki  lüğətdən  adi  oxucudan  tutm uş  yüksək  ha- 

zırlıqlı  oxucuya -  alim ə qədər hər kəs  istifadə edir.  Bu  cür m üxtəlif 

səviyyəli  oxucular  öz  ixtisası,  peşəsi,  fəaliyyət  sahəsi,  ümumiyyətlə 

öz  tələb  və  ehtiyaclarınm   nə  dərəcədə  ödənilməsi  nöqteyi-nəzərin- 

dən  lüğətə  öz  m ünasibətini  bildirir,  yəni  onu  qiymətləndirir,  fikir 

söyləyir.

Bu  qiym ət  bəzən  subyektiv  olur.  Oxucuların,  xüsusilə  bu  vo  ya 

digər  ixtisas  sahəsində  çalışan  oxucuların  bir  qisminin  lüğətdən  o 

qədər də razı qalm adıqlan hiss olunur.  Məsələn, neft sənayesində və 

ya  Sum qayıt  boru-prokat  zavodunda,  botanika,  torpaqşünaslıq, 

yaxud d a  inşaat  sahəsində  çalışan  mütəxəssislər,  o n lan n   iş  sahələri- 

nə  aid  olan  sözlərin  çoxunu  lüğətdə  tapm adıqlarından  şikayətlonir- 

lər.  Digər  tərəfdən  tərcümə,  xüsusilə  bədii  ədəbiyyat  tərcüməsi  ilə 

məşğul olanlar lüğətdə  rus dilindən çoxdan çıxmış bir  sıra arxaik  və 

bəzi başqa  sözlərin  biitün  m ənalarının  verilmədiyini  söyləyirlər.  Lü- 

ğətdən istifadə edənlərin hər iki qisminin söylədiyi fikirlər doğrudur.

L akin onlar  nəzərə alm ahdırlar  ki,  əw ə la,  ikidilli  lüğət  xüsusi  izahlı 

term inoloji lüğət deyil,  fıloloji lüğətdır [217, 311].

Tərcüınəçilərin  fikrinə  münasibət  bildirərək  qeyd  etməliyik  ki, 

heç bir ən böyük, iri həcmli ikidilli lüğət yüksək  ixtisaslı və peşəkar, 

təcrübəli tərcüm əçinin bütün tələblərini ödəyə bilməz.  Akad.  V.Şer- 

banın  dediyi  kim i,  onlar  lüğətlərdəkindən  d a h a   çox  bilməlidirlər. 

M əlum   həqiqətdir  ki,  lüğət  həmişə  həyatdan,  xüsusilə  sürətlə  inki- 

şa f edən  m üasir  dövrdən  geri  qalır,  b u n u   da  təbii  qəbul  etmək  la- 

zım dır.  İstənilən  lüğətin  köhnə  nəşri  ilə  yeni  nəşrini  müqayisə  et- 

dikdə  bunu  aydın  görmək  olar.  Çünki  həyat  daim   inkişafda,  irəli- 

ləm əkdədir.  İnkişafla əlaqədar yeni sözlər və sözlərin yeni  m ənalan 

m eydana  çıxır.  H əyatda  baş  verən  bu  prosesi  lüğətdə əks  etdirmək 

m üm kün  deyil.  Eyni  zam anda,  lüğətlərin  nəşri  uzun  m üddət  ərzin- 

də həyata keçirilir.

Lüğətlərin  bu  nəşr  və  inkişaf  xüsusiyyəti,  ikidilli  lüğətlərin, 

ümumiyyətlə  lüğətlərin  təkrar  və  yeni  təkm illəşdirilm iş  nəşrlərinin 

buraxılm asım  zərurətə çevirdi.

Məsələn,  1956-1959-cu  illərdə  çap d an   çıxmış  ikicildlik  «Rusca- 

azərbaycanca  lüğət»  də  bu  zərurətin  nəticəsi  olaraq   m eydana  çıx- 

mışdır.  Beləliklə  də,  «R usca-azərbaycanca  lüğət»in  yenidən  işlən- 

miş  və təkmilləşdirilmiş  2-ci nəşrinin  birinci cildi,  yəni A  -  N  hərf- 

lərini  əhatə  edən  kitab  Ə .H .O rucov,  S.D .M əlikov  və  A.Ə.Əfən- 

diyevin  redaktorluğu  ilə  1956-cı  ildə  732  səhifə  həcmində  Azərbay- 

can  Elmlər  Akadem iyasım n  nəşriyyatı  tərətındən  buraxılm ışdır. 

Bu cild N izam i adına Ə dəbiyyat və Dil  İn stitu tu n d a  çapa  hazırlan- 

mışdır.  Bu  lüğətin  ikinci  cildi  (O  -   Ə   hərfləri)  də  Ə .H .O rucov,

A.Ə.Əfəndiyev,  C.Ə .Ə zizov  və  S .D .M əlikovun  redaktorluğu  ilə 

A zərbaycan  EA -nın  N izam i  adtna  Ə dəbiyyat  və  Dil  İnstitutunda 

çapa  hazırlanm ış  və  1959-cu  ildə  (932  səhifə  həcmində)  A kadem i- 

yanın  nəşriyyatında nəşr olunm uşdur [192,  11].

Bu  ikicildlik  «R usca-azərbaycanca  lüğət»in  nəşri  də  qeyd  et- 

diyim iz  kimi  zəruri  oxucu  tələbatından  yaranm ışdır.  Bu  yeni  lüğə- 

tin  sözlüyü  (rusca  hissəsi)  tərtib  edilərkən  onun  əsasını  təşkil  edən 

dördcildlik  «R usca-azərbaycanca  lüğət»in  sözlüyü  ciddi  və  əsaslı 

şəkildə  nəzərdən  keçirilmişdir.  Beləliklə  də,  sözlüyün  yenidən  göz- 

dən  keçirilməsi  nəticəsində o,  bir  tərəfdən  rus dilinin  m üasir  vəziy- 

yətini əks etdirm əyən  lüzumsuz sözlər hesabına  azalm ışsa,  digər tə- 

rəfdən  son  illərdə  rus  dilinin lüğət  tərkibinə daxil  olmuş,  habelə bu

---