Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Bu  dövrdə üm um i,  yəni universal  ensiklopediyanın  buraxılm a- 

sına d a səy göstərilmişdir.  Belə ki,  A zərbaycan K P   M ərkəzi  K om i- 

təsinin  bürosu  1934-cü il  m ay ayınm   14-də  «Azərbaycan  Şura  (So- 

vet) E nsiklopediyasm ın nəşri haqqında» q ərar qəbul etmişdir.

Q ə ra rd a  A zərbaycan Sovet ensiklopediyasının türk  (yəni Azər- 

baycan)  dilində  (A zərbaycan  Şura  ensiklopediyası)  nəşri  zəruri 

hesab edilirdi.  B urada A zərbaycan şura ensiklopediyasının  15 cild- 

də olm ası  (hər cildi  təxm inən  50  çap  vərəqi  həcmində)  və  7 il  müd- 

dətinə nəşr edilməsi də göstərilmişdi.

A zərbaycan  Sovet  Ensiklopediyasını  çapa  hazırlam aq  və  nəşr 

etmək  m əqsədilə  A zərbaycan  X alq  K om issarları  Sovetinin  yanm- 

da H .R əh m an o v u n  sədrliyi ilə K om itə də yaradılm ışdı.

Q ərarda  eyni  zam anda  Bakı  Sənaye  A kadem iyasm ın  (keçmiş) 

boşaldılm ış  binasında  5  otağm   A S E -na  verilməsi  və  20  nəfər  ixti- 

saslı elmi tərcüm əçilərin hazırlanm ası təklif edilirdi.

G öründüyü  kim i,  1930-cu  illərdə  A zərbaycanda  ensiklopediya 

yaranm ası  təşəbbüsləri  irəli  sürülüb,  G örkəm li  fılosof H eydər  Hü- 

seynov  bu  sahədə  çox  böyük  xidm ətlər göstərib.  Bir neçə dəfə  döv- 

lət qərarı qəbul edilsə də,  ensiklopediyanı redaksiya kimi form alaş- 

dırm aq m üm kün olm ayıb [260, 205].

Ə lbəttə,  A zərbaycan Ensiklopediyasının  buraxılm asm a  bir  çox 

obyektiv  və  subyektiv  səbəblər  təsir  göstərm işdir.  Bunu  xalqımıza 

qarşı  edilən  mənəvi  repressiya  kim i  qiym ətləndirm ək  daha  düzgün 

olardı.

1939-1940-cı  illərdə  respublikam ızda  soraq-m əlum at  nəşrbri, 

xüsusilə  term inoloji  lüğətlərin nəşri d ah a  intensiv xarakter aldı.  Bu 

sahədə yenicə toşkil  edilmiş  SSR İ Elm lər Akadem iyası Azərbaycan 

filıalının  E nsiklopediya  və  Lüğətlər  İııstitutu  (1939)  böyük  rol  oy- 

nadı.  Belə  ki,  lüğətçilik  işi,  yəni  tərtibi,  nəşri  planlı  və  intensiv  şə- 

kildə  inkişaf  etməyə  başladı.  Bu  Lüğətçilik.  İnstitutu  sırf  praktiki 

lüğətçilik  sahəsində  xeyli  uğurlu  işləri  həyata  keçirdi.  Belə  ki, 

Lüğətçilik  İn stitu tu n u n   fəaliyyəti  nəticəsində  bir  neçə  böyük  və 

kiçik  həcmli  ikidilli  lüğətlər  (rusca-azərbaycanca,  azərbaycanca- 

rusca), ikidilli term inoloji lüğətlər nəşr olunm uşdu.

1939-1940-cı  illərdə  azərbaycanca-rusca və rusca-azərbaycanca 

lüğətləri  həm in  İn stitu t  çapa  hazırlam ış  və  nəşr  etm işdir.  «Azər- 

baycanca-rusca  lüğət»  (1939.  -   428  s.);  «Azərbaycanca-rusca 

lüğət»  (1939.  -   320  s.);  «Azərbaycanca-rusca  lüğət»  (1939.  -   880 

s.);  «R usca-azərbaycanca  lüğət»  (1939.  -   318  s.);  «Rusca-azər- 

40

baycanca  lüğət»  (1939.  -   749  s.)  və  s.  soraq-m əlum at  nəşrləri  çap 

edilmiş  və  beləliklə  də,  A zərbaycan  soraq-m əlum at  kitabları  əhə- 

miyyətli səviyyədə zənginləşmiş, in k işaf etm işdi [30, 517-519].

M .A xundov,  M .H üseynov  və  Z .Ş ahtaxtinskaya  «Rusca-azər- 

baycanca evolyusion nəzəriyyəsinin  əsaslan  terminləri»  (1939.  -  30 s.); 

Ə .B abazadə,  D.Q uliyev,  Y.Əliyev  və  C.Əfəndiyev  «O rfoqrafıya 

lüğəti» (1940.  -  332 s.) və s.  soraq-m əlum at nəşrlərinin  buraxılması 

bir  daha təsdiq  edir ki,  m üxtəlif elm  sahələrinə  aid,  müxtəlıf oxucu 

qruplarını  nəzərdə tu ta n   terminləri,  liiğətləri  çapa  hazırlayan,  nəşr 

etdirm əyə səy  göstərən pedaqoqlarnm z,  filosof və dilçi alimlərimiz, 

üm um iyyətlə  ziyalılarımız  xeyirxah  b ir  işi  həyata  keçirərək  xalqa 

xidm ət  edir,  sözün  geniş  m ənasında  A zərbaycan  kitabçılığım n  in- 

kişafına kömək  edirdilər.

Göründüyü  kimi,  1920-1940-cı  illərdə  respublikam ızda  geniş 

oxucu qruplarım  nəzərdə tutan m üxtəlif növlü və  tipli  soraq-m əlu- 

m at  kitabları  nəşr  edilib  yayılmışdır.  Bu  nailiyyətlərə  baxm ayaraq 

m üxtəlif oxucu  qruplarm ın  soraq-m əlum at  nəşrlərinə  olan  tələbat- 

ları ödənilməmişdir.

Faşist A lm aniyasm ın  qəflətən  SSR İ  üzərinə  hücum u,  SSRİ-nin 

tərkibində olan ölkəmizdə də dinc quruculuq  işlərinin pozulm asına 

səbəb  oldu.  M üharibənin  ilk  günlərində  xalq  təsərrüfatının  başqa 

sahələri  kimi  poliqrafiya  sənayesinə,  kitab   nəşrinə,  təbliğinə  və  ya- 

yılm asına da ağır zərbələr dəydi.  K ağız istehsalının zəilləməsi  kitab 

istehsalı üçün  digər m ateriallarm   azalm ası,  müəllif,  redaktor,  çapçı 

və  başqa  mütəxəssislərin cəbhəyə  səfərbər  olunm ası  kitab  çapının,

o  cümlədən soraq-m əlum at nəşrlərinin ümumi həcminə və inkişafına 

mənfi  təsir  göstərdi.  Eyni  zam anda,  kitabların  bədii  və  poliqrafik 

tərtibatı  səviyyəsi  xeyli  aşağı  düşmüş,  form atı  kiçilmişdi.  K itabların 

xeyli hissəsi  keyfiyyətsiz kağızlarda və cildsiz buraxılırdı [128,  141].

Bu çətinliklərə  baxm ayaraq  ölkəm izdə  müxtəlil  elm və  bilik  sa- 

hələrinə  dair  müəyyən  qədər  kitab  nəşr  edilmişdir.  Bu  kitab  məh- 

sulu  içərisində  soraq-m əlum at  nəşrləri  əhəmiyyətli  yerlərdən  birini 

tutm uşdu.  Bu  dövrdə  lüğətlərin  nəşri  d a h a   böyük  əhəmiyyət  kəsb 

etm əyə  başladı.  O rduya  səfərbər  olunm uş  azərbaycanlılann  rus 

dilini öyrənməyə d a h a  böyük ehtiyacları  yaranm ışdı.  Bu işə  kömək 

məqsədilə  ölkəmizdə  azərbaycanca-rusca  və  rusca-azərbaycanca 

lüğətlərin nəşrinə xüsusi diqqət yetirildi.

l_ Bu  dövrdə  nəşr  edilmiş  iri  lüğətlərdən  biri  «Azərbaycanca- 

rusca  lüğət»dir.  1941-ci  ildə  SSRİ  Elmlər  A kadem iyası  Azər-

---