Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

və  ya  b a şq a   səbəbə  görə  əvvəlki  lüğətə  daxil  olm ayan  yeni  sözlər 

hesabına xeyli təkm illəşm işdir.

A zərbaycan  M illi  Elmlər  A kadem iyasınm   m üxbir  üzvü,  filo- 

logiya  elm ləri  d o k to ru ,  prof.  Ə .Ə .O rucov  «Rusca-azərbaycanca 

lüğət»in  (1940-1946-cı  illər)  dördcildliyi  ilə  «Rusca-azərbaycanca 

lüğət»in  (1956-1959-cu illər)  ikicildliyinin  geniş,  həm də müqayisəli 

təhlilini  aparm ış,  yeni  təkm illəşdirilm iş  nəşrin  üstünlüklərini  fakt- 

lar əsasm da göstərm işdir [217,  313-318].

M üqayisədən  aydm  olur ki,  ə w ə lk i  lüğətdən fərqli  olaraq, yeni 

lüğətdə  illüstrativ  m ateriala  (m isallara,  frazeologiyaya)  daha  geniş 

yer  verilm iş,  om onim lərin  çoxm ənalı  sözlərdən  ayrılmasına  xüsusi 

diqqət yetirilm işdir.

Ö yrəndiyim iz  dövrdə  iki  dəfə  o rta   m əktəb  şagirdlərini nəzərdə 

tu ta n   «R usca-azərbaycanca  lüğət»  nəşr  edilmişdir.  Bu  lüğətin  bi- 

rinci  nəşri  396 səhifə  həcm ində  1951-ci  ildə  çap  edilmişdir.  Bu nəş- 

rin  re d a k to rla n   M .Ş.Şirəliyev  və  Ə .H .O rucov  olmuşlar.  «Rusca- 

azərbaycanca  lüğət»in  yenidən  işlənmiş  və  təkmilləşdirilmiş  2-ci 

nəşri  Ə .H .O ru c o v u n   red ak to rlu ğ u   ilə  1955-ci  ildə  471  səhifə  həc- 

m ində  A zərnəşr tərəfindən buraxılm ışdır.

«R usca~azərbaycanca  lüğət»  də  (o rta   m əktəb  şagirdləri  üçün) 

əhəm iyyətli  nəşrlərdən  biridir.  M .Ş.Şirəliyev  və  Ə.H.Orucovun 

redaktəsi  altın d a  1951-ci  ildə  çap  edilmiş  bu  lüğət  rus  dilinin  şa- 

girdlər tərəfm dən  öyrənilm əsində m ühüm  əhəmiyyət kəsb etmişdir.

1 

Üm um iyyətlə  a ra şd ırm ala r  göstərir  ki,  1941-1961-ci  illərdə  öl- 

kəm izdə  so raq-m əlum at  nəşrləri,  xüsusilə  m üxtəlif  elm  sahələrinə 

aid  çox  m araq lı  iki,  üçdilli  lüğətlər  nəşr  edilib  yayılmışdır.  Məsə- 

b n :  «A zərbaycan  dilinin  orfoqrafiya  lüğəti»  (tərtib  edənlər:  N.Rə- 

him zadə  və  B.A bdullayev)  (1960),  «A zərbaycan  dilində  işlənən 

orəb  və  tars  sözlərinin  qısa  lüğəti»  (tə rtib   edənlər:  S.Ə.Cəfərov.

I.Ə .H acıyev,  H .İ.M irzəzadə  və  C .F .B ağırov)  (1960),  «İngiliscə- 

azərbaycanca  m əktəb  lüğəti»  (tərtib  edəni:  Z.S.İbrahim ov)  (1956). 

«R usca-farsca-azərbaycanca  m üxtəsər lüğət»  (tərtib  edənlər:  F.Ba- 

bayev,  Ə .B abazadə,  Ə .Ə ləsgərzadə,  M .Ə .Ə skərli,  Y.Mirbabayev, 

M .Q .M irq asım o v   və  F.Seyidov)  (1944),  «Rusca-farsca-azərbay- 

canca  m üxtəsər  lüğət»  (tərtib  edəni:  Y .M irbabayev,  redaktorları: 

M .Ə .Ə skərli və  F .B abayev)  (1945) və s.  lüğətlər dillərin  öyrənilmə- 

sində m ühüm  rol  oynam ış nəşrlərdən hesab edilir.  'j

1 

^1941-1961 -ci  illərdə  ayrı-ayrı  elm  sahələri  üzrə  izahlı,  xüsusilə 

adi  term inoloji  lüğətlərin  nəşri  geniş  m iqyas  almışdı.  İzahlı  termi- 

46

noloji  lüğətlərə  misal  olaraq  aşağıdakı  nəşrləri  göstərmok  olar: 

«A zərbaycan  SSR-in  izahlı  coğrafi  adlar  lüğəti»  (tərtib  edənlər: 

Q.K .Gül, S.Ii.Rüstəm ov, V.Q.Zavriyev, Ə.M.Şıxlinski,  Ş.C.Əliyev və

O.U .Osm anov) (1960),  «İzahlı neft geologiyası lüğəti» (tərtib edənlər: 

Q.A.İsmayılov,  Ə.V.Məmmədov,  S.H.Salayev)  (1959),  «İzahlı  psi- 

xologiya  terminləri  lüğəti»  (tərtib  edəni:  M .M əhərrəmov)  (1960), 

Ə.M irəhmədovun «Ədobiyyatşünaslıq terminləri lüğəti» (1957),  «Müx- 

təsər  dilçilik  lüğəti»  (tərtib  edəni:  Ə.Fərəcov)  (1960),  O.Osmanovun 

«Coğrafıya müəllimlərı üçün məlumat kitabı» (1955) və s.

; 

1941-1961-ci  ıllərdə  astronom iya.  botanika,  dilçilik,  elektron

texnika,  ədəbiyyatşünashq,  zoologiya,  incəsənət  və  inşaat,  təsviri 

incəsənət,  kənd təsərrüfatı,  kimya,  geologiya,  m aşınqayırm a texno- 

logiyası.  meşəçilik,  neft  sənayesi,  noqliyyat  və  rabitə,  pedaqogika 

və  psixologiya,  ictimai-siyasi,  tarix,  tibb  və s.  elm,  texnika  və kənd 

təsərrüfatı  sahələri  üzrə  50-yə  qədər  a d d a  adi  term inoloji  Iüğətlər 

buraxılm ışdır [192, 23-38]. 

1

Bu dövrdə elmin, texnikanm tərəqqisi  və inkişafı  oxucu sorğuia- 

rm ın  artm asına,  müxtəlifliyinə və mürokkəbləşməsino təsir etdi.  Belo 

bir  şərait  soraq-m əlum at  kitablarının  noşr  edilməsinə  vo  m iqdarca 

artm asm a  təsir  etməyə  bilməzdi.  Təsadüfi  deyildir  ki,  1941-1961 -ci 

liiərdo  soraq-məJumat  nəşrlərinin  mövzusu  vo  məzm unu,  növlori  vo 

tipləri  nəzorə  çarpacaq  dərəcədə  inkişaf  etmişdir.  Bu  fıkrimizi  çap 

edilmiş  miixtəlif  məzmunlu  və  form alı  soraq-m əlum at  nəşrləri  do 

təsdiq  edir.  Bu  dövrün,  daha  dəqiq  1941-1961-ci  illərin  soraq- 

m əlum at  nəşrləri  aşağıdakı  şokildo  qruplaşdırılır:  1)  ümuıntexniki 

m əlum at  kitabları;  2)  sahəvi  məlumat  vəsaitləri;  3)  müəyyən  sahələr 

üzrə təlimat vo yaddaşlar; 4) term inologiya lüğətləri [11, 40].

G öründüyü  kimi  bu  cür  qruplaşdırm anın  əsasında  texniki 

nəşrlər durur.  Əlbottə,  texnika ilə  bərabər  digər  elm  sahələrindo do 

bu  qruplaşdırılm ış  növləro  vo  tiplərə  uyğun  soraq-m olum at  kitab- 

ları  buraxılmışdır.

M olum olduğu  kimi  ümumtexniki  moJumat  kitabları  iri  həcmli 

olub  texnikanııı  bir çox  sahələrini  əhatə  edir.  M əsələn,  N.M əm m ə- 

dovun  redaktorluğu  ilə  1941-ci  ildə  nəşr  olunm uş 

«CnpaBOHHHK- 

UCHHHK 

lia 

OC H O BH bi e 

CTpOHTeJIbHblC, 

T e X H H M C C K H e  

H  BcnoM oraTe.rib- 

H b lC   M Ü T e p H a JIb l 

npOH^BO/ICTBeHHO-TeXHHHCCKOrO  Ha3HaHCHH5I» 

( 6 6 8

səh.)  və  kollektiv m üəlliflor- mühondislər K .A .Apresov,  R .İ.A ren- 

son,  A .A .D anielyan,  İ.İ.K arqanov,  K .K .K orneyev,  M .L.Lanqle- 

ben,  B .F.M alçukovski və  K .F.M ixaylov  tərəfindən  tərtib  olunm uş

---