Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Bu  dövrdə  M .T.Tağıyevin  «M üxtəsər  rusca-azərbaycanca  fra- 

zeoloji  lüğət»  də  B .H .T ahirbəyovun  redaktorluğu  ilə  Azərtədris- 

nəşr tərəfindən  1964-cü ildə  143  səhifə həcm ində nəşr edilmişdir.

İkidilli  lüğətlərdən  söhbət gedərkən  «Azərbaycanca-ingiliscə  və 

ingiliscə-azərbaycanca  frazeoloji  lüğət»in  (1962)  (tərtib  edənlər: 

X .Ə hm ədov  və  İ.R əhim ov)  və  1965-ci  ildə  çap  edilmiş  «Azərbay- 

canca-ingiliscə  lüğət»in  (tərtib  edənlər:  S.M ircəfərova,  İ.Rəhim ov, 

Z .R əhim ova,  S.Qənizadə) əhəm iyyətini də qeyd etməliyik [59].

X .A ğayeva,  F.A ğayeva,  S.A ğam oğlanova,  L.Adıgözəlova, 

M .A xundov,  X.Ə lizadə,  R .H üseynova  və  başqaları  tərəfindən  tər- 

tib  olunm uş  «Fransızca-azərbaycanca  lüğət»  (1965)  də  mühüm  lü- 

ğətlərdəıı  biridir.  Bu  lüğət  «M aarif»  nəşriyyatm da  494  səhifə  həc- 

m ində nəşr edilm işdir [126].

Üçdilli  lüğətlərdən  «İngiliscə-A zərbaycanca-rusca  müxtəsər 

siyasi  lüğət»i  qeyd  etm ək  olar.  D o ğ ru d u r,  bu lüğət sahəvi  xarakter 

d a şıy n .  L akin üçdilli  lüğət kim i  diqqəti cəlb  edir.  S.Babayev,  İ.Rə- 

himov  və  K .S okolova  tərəfindən  tərtib  olunm uş  lüğət  1965-ci  ildə 

nəşr edilmişdir.

Bu  illərdə  A zərbaycan  ədəbi  dilində  işlənən  ərəb  və  fars  sözlə- 

rini  özündə  əks  etdirən  bir  sıra  qiym ətli  lüğətlər  də  nəşr  olunmuş- 

dur.  Bu  m ənada  «A zərbaycan  klassik  ədəbiyyatında  işlədilən  ərəb 

və  fars  sözləri  lüğəti»  (1966)  [119]  və  «Ə rəb  və  fars  sözləri  lüğəti»

(1966)  xüsusi  əhəm iyyət  kəsb  edir.  «A zərbaycan  klassik  ədəbiyya- 

tm da  işlədilən  ərəb  və  fars  sözləri  lüğəti»ni.  A .M .B abayev  və

C .B .İsm ayılzadə  tərtib   etm işdir.  B .A bdullayev  və  M.Əfəndiyevin 

redak to rlu ğ u   ilə  «M aarif»  nəşriyyatm da  buraxılm ış  bu  nəşr  Öz 

dövrü  üçün  müəyyən  əhəmiyyət  kəsb  etsə  də,  oxucularm   tələbatım 

ödoyə  bilm əm işdir.  Belə  ki,  A zərbaycan  klassik  ədəbiyyatm a  daxil 

olan  görkəm li  şair  və  yazıçıların  böyük  əksəriyyətinin  əsərlərində 

təsadüf edilən sözlər  lüğətə geniş  şəkildə  daxil olunm am ışdır.  Buna 

görə  də  lüğətin  yenidən  və  əsaslı  şəkildə  işlənməsinə  və  nəşrinə  eh- 

tiyac  duyülm uşdur.  O dur  ki,  bu  lüğətə  nisbətən  müəyyən  qədər 

əsaslı  şəkildə  işlənmiş  lüğət  M .Ə .Ə skərli,  H .H .Zərinəzadə  və 

B. T.Abdullayev  tərəfindən  tərtib  edilən  «Ərəb  və  fars  sözləri  lüğə- 

ti»  1036  səhifə  həcm ində  buraxılm ışdır.  Lüğətin  1966-cı  ildə  nəşr 

edilmiş  birinci  nəşri  ilk  v ariantına  nisbətən  (1947-ci  ildəkilə 

m üqayisədə)  olduqca  zəngindir.  Belə  ki,  ilk  variantm m   sözlüyü,  o 

zam an  qəbul  edilmiş  təlim ata  görə,  əsasən  M .F.A xundovdan  son- 

rakı  dövr  şair  və  yazıçılarınm   əsərləri  əsasında  qurulm uşdu.  Buna

görə  də  A zərbaycan  klassik  ədəbiyyatının  d ah a  əvvəlki  dövrlərdə 

yaşamış  Nəsimi,  Kişvəri,  Xətai,  Füzuli  kimi  nüm ayəndələrinin 

əsərlərində  təsadüf edilən  və  müasir  oxucu  üçün  anlaşılm ayan  bir 

çox  ərəb  və  fars  sözləri  lüğətə  daxil  edilm əm işdir.  Lüğətin  həmin 

ilk variantı  M .Ə .Ə skərli tərəfındən tərtib edilm işdir.  ;

Əlbəttə,  o dövrdən keçən xeyli m üddət ərzində lüğətin  1966-cı  il- 

dəki  nəşrinə  böyük  ehtiyac  əmələ  gəlmişdir.  B una  görə  də  oxucula- 

rm   tələbatmı  ödəyəcək  bir  lüğətin  buraxılm asına  ehtiyac  olmuşdu. 

Bütün  bunları  nəzərə  alan  Nəsimi  adm a  Dilçilik  İnstitutunun  lüğət 

şobəsinin  keçmiş  baş  elmi  işçisi,  filologiya  elmləri  doktoru  H.H .Zə- 

rinəzadə  lüğəti  Nəsimi,  Kişvəri,  Xətai,  Füzuli,  Q.Təbrizi,  A.Bakı- 

xanov və başqa klassiklərin əsərlərindən  götürdüyü  ərəb və  fars  söz- 

ləri hesabm a zənginləşdirdi.  Beləliklə də,  N əsim idən M .F.A xundova 

qədər olan dövr arasm dakı boşluq m üm kün qədər əhatə edildi.

Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitutunun  digər  elmi  əm əkdaşı,  fılo- 

logiya  elmləri nam izədi  B.T.Abdullayev isə  lüğətin  sözlüyünü  lüğət 

şöbəsinin k artotekasm a əsasən gözdən keçirərək,  ona xeyli  söz  əla- 

və  etdi  və  lüğətin  bütün  mətni  üzərində  yenidən  və  əsaslı  şəkildə 

işləyib  onu  çapa  hazırladı.  Bütün  bu  görülən  işlərin  nəticəsində 

lüğətdə  gedən  baş  sözləriıı  sayı  15.500-ə,  ifadələrin  sayı  isə  700-ə 

çatdırılm ışdır.  Belə  bir  əsaslı  «Ərəb  və  fars  sözləri  lüğəti»  ilə  Azər- 

baycan soraq-m əlum at nəşri zənginləşmiş və in k ışaf etmişdi.

Y uxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi,  lüğətin  əsas  məqsədi  Azər- 

baycan  ədəbiyyatı  klassiklərinin  əsərləri  ilə  yaxından  tanış  olm aq, 

onu daha dərindən öyrənm ək istəyən oxuculara,  xüsusilə yeni  nəslo 

kömək  etm əkdən  ibarətdir.  Buna  uyğun  olaraq  lüğətə  yalnız  anla- 

şılması  çətin  olan,  bu  gün  ədəbi  dilim izdə  işlədilməyən  və  ancaq 

klassiklərin  əsərlərində  təsadüf  edilən  ərəb  və  lars  sözləri  daxil 

edilmişdir.

Məlum olduğu  kimi,  klassik  ədəbiyyatın  əsas  hissəsi  orəb  əlif'ba- 

sında yazılmış və çap olm uşdur.  M əhz  bu  xüsusiyyəti nəzərə alaraq 

və  həmin  əsərləri  ərəb  əlifbasında  oxum aq  istəyən  oxuculara  kö- 

m ək  etmək  m əqsədilə  lüğətin  arxasında  sözlüyün  ərəb  əlifbası  ilə 

açarı  verilmişdir ki,  bunun d a tərtibçisi  B.T.A bdullayevdir [119].

Öyrəndiyimiz  illərdə  çap  edilmiş  m ühüm   lüğətlərdən  biri  də 

«A zərbaycan  dilinin  dialektoloji  lüğəti»dir.  Bu  lüğət  R .Ə .R üstə- 

m ov  və  M .Ş.Şirəliyevin  redaktəsi  ilə  1964-cü  ildə  480  səhifə  həc- 

m ində  A zərbaycan  E A -nın  nəşriyyatında  nəşr  olunm uşdur. 

M.Ş.Şirəliyev,  R .Ə .R üstəm ov,  A.H.Vəliyev,  Q .M .IIəsənov  və

---