Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

B.M .Tağıyev  tərəfındən  tərtib edilmiş lüğətə  «Bir neçə söz»  sərlöv- 

həli  giriş  m əqaləsi yazılmışdır.  B urada  lüğətin tərtibi,  hazırlanm ası 

məsələləri  geniş  şəkildə  şərh  edilmışdir.  Nəşrdə  «Lüğətin  quruluşu 

və  tərtibi  üsulu»  haqqında  xüsusi  danışılır  [179].  Ümumiyyətlə, 

lüğətdə  aşağıdakı  bölmələr:  «Bir  neçə  söz»,  «Lüğətin  quruluşu  və 

tərtibi üsulu»,  «Lüğətdə gedən ixtisarlar»,  «Fonetik transkripsiya», 

«Lüğət»,  «Lüğətin  tərtibində  m ateriallan n d an   istifadə  edilmiş  ra- 

yon  ziyalılarınm   siyahısı»  vardır.  1964-cü  ildə  çap  edilmiş  «Azər- 

baycan dilinin  dialektoloji  lüğəti»ndə 6300  söz və  onların  m ənalan 

verilmişdir.  Zəngin  lüğət  tərkibinə  m alik  dialekt  və  şivələrimizdə 

xalqım ızm  tarixi,  məişəti,  etnoqrafıyası  və iqtisadiyyatm a  aid  min- 

lərlə  söz  işlənir  ki,  onlarm   çox cüzi  hissəsi  həmin  lüğətdə  öz  əksini 

tapm ışdır.  Ə lbəttə,  ədəbi  dilim izdə  işlənməyən  çoxlu  m iqdarda 

dialekt  sözlərin  çox  böyük  hissəsini  əhatə  etmək  vacib  elmi  və  dil- 

çilik-lüğətçilik  problem lərindəndir.  Bu  d a  dialektoloji  lüğətin  yeni 

nəşrinin buraxılm asım  tələb edirdi.

1961-1970-ci  illərdə m üxtəlif tipli  lüğətlər,  izahlı  term inoloji  lü- 

ğətlər,  adi  term inoloji  lüğətlər,  yəni  ayrı-ayrı  elm  sahələri  üzrə  lü- 

ğətlər,  m üxtəlif  növlii  və  tipli  soraq-m əlum at  nəşrləri  və  s.  nəşr 

edilm işdir.  O xucularm   zəruri  bilgilərə  yaranan  və  artan  tələbatları 

soraq-m əlum at  nəşrləri  ilə  ödənilir.  M övzular,  terminlər və  s.  ətra- 

tında  bilgilərin  sistemli  şəkildə  düzüm ü  və  təqdimi  istənilən  infor- 

m asiyanın  qısa  m üddətdə  əldə  olunm asm a  imkan  verir.  Digər  tə- 

rəfdən,  soraq-m əlum at  kitablarm ın  müxtəlifliyi  və çoxluğu  nəşrlər 

sistemini yaradır.

1970-ci  illərdə  A zərbaycanda  nəşr  edilən  soraq-m əlum at  ki- 

tab larının  müxtəlifliyi  və  nəşrinin  genişlənməsi,  bu  m əlum at  mən- 

bələrinin  sistemə  çevrilməsinə  gətirib  çıxarmışdır.  Bu  dövrdə  ölkə- 

mizdə  m eydana  gələn  soraq-m əlum at  nəşrlərinin  öyrənilməsi  gös- 

tərir  ki,  artıq   sistem in  form alaşm ası  prosesi  gedir  və  nəticələr  təq- 

dir  olunm ağa  layiqdir.  B unu  70-ci  illərdə  respublikam ızda  nəşr 

edilən  və  ölkəm izin  iri dövlət  k ita b x a n ala n n a  xarici  ölkələrdən  da- 

xil  olan müxtəlif  soraq-m əlum at nəşrləri  təsdiq edir.

B urada ancaq respublikam ızda öyrəndiyimiz dövrdə soraq-mə- 

lum at  nəşrlərinin  form alaşm ası  prosesinin mahiyyəti,  sistemə daxil 

olan  və  yeni  nəşr  edilən  m əlum at  kitab lan n ın   təhlili  və  inkişaf di- 

nam ikası əhatə edilir.

Soraq-m əlum at  nəşrləri  sistem ində  xüsusi  yer  tu tan   universal 

xarakterli  ensiklopediyanın  yaradılm ası  və  nəşr  edilib  yayılması

hər  bir  xalqın  mədəni  həyatında  çox  böyük  hadisə  hesab  edilir.  Bu 

m ənada  Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyasının  ilk  cildinin  70-ci 

illərdə  buraxılm ası  diqqətəlayiqdir.  Çünki  elmi  və  mədəni  inkişa- 

fımızm  misilsiz  mənzərəsi  ensiklopedik  nəşrlərim izdə  öz  əksini  ta- 

pır,  beləliklə  də  bu  universal  bilgilər  m ənbəyində  indiki  və  gələcək 

nəsillər  üçün  ən  dolğun,  ən  dəqiq  şəkildə  təsvir  və  təsbit  olunur. 

Ensiklopediyalarda  təbiət  və cəmiyyət  h aq q ın d a   baxışlar,  nöqteyi- 

nəzərlər  cəmləşdirilir.  O nlar  dövrün  elm  və  m ədəniyyətinin  sə- 

viyyəsini  əks  etdirir  [174].  Sovet  hakim iyyəti  illərində  ölkəmizdə 

ensiklopediyalar  nəşr  etməyə  dəfələrlə  (1934,  1938,  1958,  1965-ci 

illərdə)  təşəbbüs  göstərilmiş  və  hər  dəfə  bu  təşəbbüs  nəticəsiz  qal- 

m ışdır.  1965-ci  ılin  sonlarında A zərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası- 

nın  Baş  Redaksiyası  yaradılsa  da,  o n u n   işi  1975-ci  ilədək  uğurlu 

nəticə  vermədi.  A zərbaycan  K P  M K   1975-ci  il  oktyabrın  24-də 

«Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası  Baş  R edaksiyasınm   işində 

ciddi  nöqsanlar  haqqında»  və  1976-cı  il  levralın  10-da  «Azər- 

baycan Sovet  Ensiklopediyası  Baş  R edaksiyasm ın  və  Elmi  Redak- 

siya  Şurasmın yeni tərkibi haqqında» q ə ra r qəbul etdi [174].

Dövrün,  xüsusilə  siyasi  şəraitin  çətinliyinə  baxm ayaraq,  Azər- 

baycan  Sovet  Ensiklopediyasının  birinci  cildi  1976-cı  ildə  nəşr  edil- 

di.  Əlbəttə,  bu  birinci cildin nəşıi respublikam ızın  mədəni  həyatında 

böyük  hadisə  idi.  A zərbaycanda  iqtisadiyyat,  elm,  texnika  və  mədə- 

niyyətin  hərtərəfli  inkişafı  və xüsusilə yüksəlişi  bu  universal  ensiklo- 

pediyamn  m eydana  gəlməsinə  im kan  vermişdir.  İndi  xalqımız  özü- 

nün  uııiversal  ensiklopediyası  olan  xalqlar  sırasındadır.  Bu  böyük 

kitab respublikamızın  bütün ziyalılarının,  alim və  naşirlərinin  gərgin 

zəhməti, əməli fəaliyyəti nəticəsində yaranm ışdır.

Yeri  gəlmişkən  qeyd  etməliyik  ki,  bəşəriyyətin  bilik  dairəsi 

hədsiz-hüdudsuzdur  və  ağılasığmaz  bir  sürətlə  genişlənir  və  artır. 

İnform asiya  artır,  insanın  və  psixikanın  m öhkəmlik  ehtiyatı  isə 

yenə  də  əvvəlki  kımi  qalır.  Çap  edilən  əsərlərin  sayı  insanm  oııları 

qavıam aq  qabiliyyətm dən  qat-qat  sürətlə  artır.  Elə qəribə  vəziyyət 

yaranm ışdır ki,  ingilis alim i Con  Bernalın yazdığına görə,  yeni  fakt 

kəşf etmək  və  yeni  nəzəriyyə  yaratm aq  bunların  hələ  kəşf edilmə- 

diyini,  yaxud  yaradılm adığını  yoxlayıb  yəqin  etm əkdən  asandır. 

Bu  şəraitdə  ensiklopediyalarla  yanaşı,  digər  soraq-m əlum at  ədə- 

biyyatının  m üxtəlif  növlərinin  əhəmiyyəti  ölçüyəgəlməz  dərəcədə 

artır [174].  Bu m üxtəlif soraq-m əlum at nəşrləri  bütöv bir sistemdir. 

Bu  sistemin  tərkibində  müəyyən  yer  tu ta n   hər  bir  yarım sistem   və

---