Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

yazılış  qaydaları) h aq q m d a b ir m əlum at  vəsaiti  olduğundan  (ümu- 

mi  ədəbi  dildə  geniş  m iqyasda  işlənməsə  də),  keçmiş  dövrlərə  aid 

bədii  ədəbiyyatda təsadüf edilən və yazılış cəhətdən norm aya  salın- 

ması  tələb  olunan  bir  çox  sözlər  də  (məs:  klassik  ədəbiyyatda  işlə- 

nən  sözlər,  elmi  və texniki  term inlər,  m əhəlli  sözlər və s.) lüğətə da- 

xil  edılmişdir.  O xucuların  lüğətlə  yanaşı  istifadə  etmələri  üçün 

«A zərbaycan  dilinin  orfoqrafiya  qaydaları»  da  həm in  lüğətdə  ve- 

rilmişdir.  Lüğətin  red ak to ru   A zərbaycan  Elm lər  Akadem iyasının 

m üxbir üzvü Ə .Ə .O rucovdur.

Professor  Ə .Ə .O rucov  tərəfindən  tərtib  edilmiş  «Azərbaycan- 

ca-rusca  frazeologiya  lüğəti»nin  əhəm iyyətini  xüsusi  qeyd  etmək 

lazım dır.  G ərgin  əməyin  m əhsulu  o lan   b u   lüğət  m əzm ununa,  lek- 

sikoqrafik  tərtibinə  görə  ə w ə lk i  lüğətlərdən  fərqli  yeni  tipli  ikıdilli 

lüğətdir.  Belə  bir  lüğət  tək  A zərbaycan  dilçiliyi  üçün  deyil,  həm  də 

türkologiya üçün xüsusi əhəmiyyətə m alikdir.

Bu  lüğət  tək  ikidilli  olm ası  nöqteyi-nəzərindən  deyil,  həm   də 

A zərbaycan  dilinin  frazeoloji  ifadələrinin  sistemli  şəkildə,  bütün 

spesifik  cəhətləri  ilə  oxucularım ıza  çatdırılm ası,  dilimizin  zəngin- 

üyini,  m əna  rəngarəngliyini  əhatə  etm əsi  cəhətdən  də  diqqəti  cəlb 

edir.  M üəllif uzun  illərdən  bəri  dilim izin  bu  qiym ətli  incilərini  tək 

yazılı  ədəbiyyatdan  deyil,  həm çinin  canlı  danışıq  dilindən  topla- 

mış,  onları  əlifba  sırası  ilə  lüğət  şəklində  sistemə  salmış,  yazılı  şə- 

kildə d ah a da ədəbiləşdirm işdir.

O xucuda  frazcologıya  h aq q ın d a  təsəvvür yaratm aq  üçün müəl- 

lif  kitabın  «Giriş»  hissəsində  frazeoloji  ifadənin  nə  demək  oldu- 

ğundan,  dilimizin  lüğət  tərkibindəki  m övqeyindən,  frazeoloji  va- 

hidləri  adi  birləşm ələrdən  fərqləndirən  səciyyəvi  cəhətlərdən,  ümu- 

miyyətlə lüğətin elmi-nəzəri ə sasla n n d an   bəhs edir [182,  117-123].

«Lüğətin  qu ru lu şu   haqqında»  olan  hissədə  on u n   tərtibi  prin- 

siplorindən,  bu  lüğəti  başqa  tipli  lüğətlərdən  fərqləndirən  əsas  xü- 

susiyyətlərdən  k o n kret  şəkildə  danışılır.  Lüğətdən  səmərəli  istifadə 

etm ək,  o n u n   m ahiyyətini,  xüsusiyyətlərini  dərk  etm ək  və  oxucunu 

düzgün  istiqam ətləndirm ək  üçün  bu  hissənin  olduqca  böyük  əhə- 

miyyəti vardır.

Lüğətdə  idiom atik  ifadələrin  ya  ta m   adekvatı,  ya  məzmunca 

yaxın  olanları,  ya  da  izah yolu  ilə rusca  qarşılığı  verilmişdir.  Lüğə- 

tin  qiymətli  cəhətlərindən  biri  də  b u ra d a   frazeoloji  ifadələrin  dildə 

işlənən  müxtəlil  deyiliş  form alarının,  v ariantlarm ın  verilməsidir. 

Əgər ifadədə qram m atik və leksik v arian t fərqi varsa, bunlar bütöv

58

şəkildə,  nöqtəli  vergüllə  ayrılır:  -  ağa  ağ,  qaray a  qara  demək;  ağa 

ağ  demək;  qaraya  qara;  dilınin  bəlasına  düşmək;  dilinin  bəlasını 

çəkmək;  dodaqları  yeri  süpürür;  do d aq ları  yerlə  gedir;  səsini  ıçəri 

salm aq;  səsini  udm aq və s.  Yalnız leksik varıan t mötərizədə verılir: 

ağzınm  dadını  (ləzzətini,  tamını)  bilm ək;  canını  azar  (dərd)  alıb; 

şitini (şitini-şorunu) çıxarmaq;  belm i bükm ək  (qırm aq,  sındırmaq); 

vedrə bağlam aq (qoşm aq); qaşqabağını sallam aq (turşutm aq) və s.

Lüğətin  m üşahidə  edilən,  nəzərə  ça rp a n   cüzi  qüsurlarını  qeyd 

edən  filologiya  elmləri  doktoru  R əhilə  M əhərrəm ova  «Elm»  nəş- 

riyyatı  tərəfindən  buraxılmış  bu  kitab ın   xalqm   zəngin  dil  m ateria- 

lını  sistemə  salıb  oxucularım ıza  ç a td ırm aq la  yanaşı,  şifahi  xalq 

nüm unələrinin  yazılı  mənbə  kim i  gələcək  nəsillərə  çatdırılm ası 

işində  də  əvəzsiz  xidm ət  olduğunu  göstorm işdir.  Professor  Ə .O ru- 

covun ciddi elm i-akadem ik xarakter daşıyan.  dilimizin spesitık ifa- 

dələrini  təmsil  edən  bu  lüğəti  filoloqlar,  tərcüməçilər,  ümumiyyətlə 

ziyalılar üçün böyük  əhəmiyyət kəsb edir [182,  1 17-123].

Bu dövrdə çap edilən əhəmiyyətli  soraq-m əlum at kitablarından 

biri  də  A zərbaycan  Elmlər  A kadem iyasının  akadem ıkı  A.Ə.Əfən- 

dizadənin  ümumi  redaktəsi  ilə  nəşr  olunm uş  «A vtom atik  idarəet- 

mə  üzrə  term inologiya  lüğəti:  rusca-ingiliscə-azərbaycanca-qırğız- 

ca-türkm oncə-özbəkcə»  (1977.  -   642  s.)  hesab  edilir.  A zərbaycan. 

özbok,  türkm ən  vo qırğız  dillərində a v to m atik   idarəetm ə  üzrə  milli 

term inologiya yaradılm ası,  onun  təkm illəşdirilməsı  və  qaydaya  sa- 

lınm ası  baxım ından  bu  lüğot  xüsusi  əhəmiyyotə  malikdir.  Lüğət 

həm quruluşuna,  hom də m əzm ununa  görə  başqa  term inologiya  lü- 

ğətlərindon  fərqlənir.  Lüğətdo  əvvəlcə  avtom atik  idarəetm ə  üzro 

rus  və  ingilis  dillərində  işlonən  term inlər  verilmiş,  sonra  isə  homin 

term inlərin  A zərbaycan,  qırğız,  türkm ən  və  özbək  dillorindəki 

konkret qarşılığı verilmişdir.

Lüğəto  avtom atik  idarəetm ə  term inləri  ilə  yanaşı,  texnikaya, 

kibernetikaya,  elektronikaya,  elektrotexnikaya və fizikaya  aid  bəzi 

zoruri  term inlər  də  daxil  edilmişdir.  B urada  terminləriıı  sabitloşdi- 

rilməsi  mosələsinə xüsusi  diqqət yetirilmişdir.  Belə ki,  ovvəllər mot- 

buatda,  elmi  əsərlərdə,  dərsliklərdo  m üxtəlif  variantlarda  işlənən 

texniki  term inlərin  konkret  varıantlaıı  müəyyənləşdirilmişdir.  Ar- 

tıq  köhnəlmiş,  müasir  anlayışları  dəqıq  ifadə  etməyən  term inlor  isə 

yeni term inlorlə əvəz olunm uşdur [20,  182-184].

Llər şeydən  əvvəl  onu qeyd etmək  lazım dır  ki,  lüğət  dilimizi ye- 

ni  texniki  terminlərlə zənginləşdirmişdir.

---