Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

B.Abdullayevin «Azərbaycan şəxs adlanm n izahlı lüğəti» (1985) və s. 

izahlı lüğətlərin çapdan buraxılması bu m ənada diqqəti cəlb edir.

1980-ci  ıllərdə  çap  edilmiş  bir  sıra  sanballı  lüğətləıin,  xüsusilə 

«R usca-azərbaycanca  lüğət»in  düzəldilmiş  və  tam am lanm ış  dör- 

düncü nəşnnın; X .Ə .Əzizbəyovun tərtib  etdiyi  «Azərbaycanca-rus- 

ca  lüğət»in;  dörd  cilddə  «A zərbaycanca-rusca  lüğət»in  və  s.  böyük 

əhəmiyyətə m alik olduğunu qeyd etməliyik.

X .Ə .Ə zizbəyovun  tərtib  etdiyi  «Azərbaycanca-rusca  lüğət» 

1985-ci  ildə A zərnəşr tərəfındən  100.000  nüsxə  ilə,  Həsrət  Həsəno- 

vun  «A zərbaycan  dilinin antonim lər lüğəti»  (1985)  20.000 nüsxə ilə 

nəşr  edilmişdir.  4  cilddə  nəşr  edilməyə  başlanan  sanballı  «Azər- 

baycanca-rusca  lüğət»in  birinci cildi də  (A -  P)  1986-cı  ildə  «Elm» 

nəşriyyatm da ç ap d an  buraxıldı.

Bu  fak tlar  bir  daha təsdiq  edirdi  ki,  respublikam ızda  lüğətçilik 

inkişaf  edir  və  nəticədə  əhəmiyyətli  soraq-m əlum at  nəşrləri  bura- 

xılırdı.

Bu  dövıdə  ayrı-ayrı  sahələr üzrə  term inoloji  lüğətlərin  nəşri  də 

artm ışdır:  M .Ə .M əm m ədovun  «R usca-azərbaycanca  hidrologiya 

və  hidrom etriya  term inləri  lüğəti»  (1983);  Ş.X.Cəbrayılbəyova,

A .N .Salayeva,  M .M .A bdullayev  və  b.  «İngiliscə-azərbaycanca 

tıbb  lüğəti»  (1983);  Z.A bdullayevin  «Qısa  siyasi  lüğət»i  (1983); 

Ə.Əfəndızadənin  «Orfoqrafıya-orfoepiya-qrammatika  lüğəti»  (1983);

B.'I'ahirbəyov  və  Ə .IIüseynzadənin  «M üxtəsər  rusca-azərbaycanca 

atalar  sözü  lüğəti»  (1983);  H .H əsənovun  «Azərbaycan  dilinin  an- 

tonim lər lüğəti»  (1985) və s.  [95,  96,  97,  98].

1980-ci  illərin  ikinci  yarısında  da  bir  sıra  m araqlı  iüğətlər: 

«R usca-azərbaycanca inşaat term inləri  lüğəti»  (1988); Y.Xəlilov və 

M .C avadovun «A lm anca-azərbaycanca-rusca ictimai fənlər lüğəti» 

(1988)  və s.  çap edilmişdir.

Zəruri  ehtiyacdan m eydana gələn  və nəşr edilib yayılan  lüğətlər 

məqsəd  və  oxucu  təyinatına  görə  də  inkişaf  edir,  zənginləşir.  Bu 

m ənada  L ətif K ərim ov,  M əsud  M ahm udov  və  Cəm aləddin  Rəh- 

m anov  tərəfindən  tərtib  edilmiş  «Bitişik,  yoxsa  ayrı?»  adlı  lüğət 

daha  çox  diqqəti  cəlb  edir.  A zərbaycan  Dövlət  N əşriyyatm da  fı- 

lologiya  elmləri  doktoru,  prof.  Əziz  Əfəndizadənin  elmi  redak- 

torluğu ilə  1987-ci ildə 252 səhifə həcm ində çapdan buraxılmış  «Bi- 

tişik,  yoxsa  ayrı?»  adlı  lüğət  m üasir  A zərbaycan  orfoqrafiyasının 

ən  az  işlənmiş  və  mübahisəli  problem lərindən  birinə  həsr  edilmiş- 

dir.  Bu  lüğətin «Ön  söz»ündə yazılmışdır:  «M ürəkkəb sözlərin  biti-

şik,  defıslə  və  ayrı  yazılışı  müasir  A zərbaycan  orfoqrafıyasm m   ən 

az  işlənmiş  və  m übahisəli  problem lərindən  biridir.  Yazı  təcrübə- 

sində  bu  problem lə  əlaqədar  orfoqrafık  çətinliklər  tez-tez  qarşıya 

çıxır.  Bunun  başlıca  səbəblərindən  biri  Azərbaycan  dilçiliyində 

indiyədək  həm in  sahəyə  aıd xüsusi  sorğu  kitablarınm  olm am ası  ilə 

əlaqədardır.  T ərtibçilər  bu  lüğətlə  belə  sorğu  vasitəsinin  hazırlan- 

m asına ilk  təşəbbüs göstərmişlər» [ 156,  3].

Lüğətdə  həm   üm umi  ədəbi  dilimizdə  işlənən,  həm  də  term ino- 

loji  x arak ter  daşıyan  miirəkkəb  sözlər  öz  əksini  tapm ışdır.  Mütə- 

xəssis  rəyində  göstərilir  ki,  «Lüğət...  ılk  təşəbbüs  olsa  da,  o  tərtib- 

çilərin  uzunm üddətli  axtarışlarım n  və  gərgin  əməyinin  nəticəsı  ki- 

mi  m eydana  gəlmişdir.  Kütləvi  istifadə  baxım radan  belə  bır  sorğu 

vəsaitinə  çoxdan  və  ciddi  ehtiyac  olduğunu  xüsusi  qeyd  etm ək  la- 

zım dır.  Lüğət  istər  m ətbuat  işçilərinin.  ayrı-ayrı  ixtisas  sahələri  üz- 

rə  mütəxəssislərin,  məktəblilərin  və  tələbələrin,  istərsə  də  ümumən 

bu  və  ya  digər  peşə  sahibi  olan  oxucunun  stolüstü  kitabı  kimi  çox 

qiymətlidir» [177].

Nəşrin  quruluşu,  tərtibatı  da  təqdir  olunm ağa  layiqdir.  «Ön 

söz»dən  sonra  gələn  «Lüğətin quruluşu»  adlı  giriş  məqaləsi  lüğətin 

quruluşunu yığcam  şəkildə aydınlaşdırır.

Lüğətin  sözlüyü  çox  zəngindir.  B urada  24  m indən  çox  nıürək- 

kəb  söz  əhatə  edilmişdir.  Cəsarətlə  dem ək  o lar  ki,  bu  lüğət  indiyə- 

dək  oxuculara  təqdim   edilən,  kütləvi  şəkildə  istifadə  olunan  lüğət- 

lərin ham ısından  ohatəlidir və onları  tam am ilə geridə buraxır..  tər- 

tibçilərin lüğətin tələbləri ilo əlaqədar  olaraq  ən yeni sözləri  də  əha- 

tə  edib  lüğətə  salm aları  təqdir  olunm alıdır.  Filologiya  elmləri  na- 

mizədi  Ə .A ğaycv  yazır  ki,  «Müəlliflər  yalnız  miiasir  ədobi  dilimiz 

baxım ından  səciyyəvi  m ürəkkəb  lcksik  vahidləri  deyil,  bir çox  bey- 

nəlxalq  elementli,  eləcə  də  inkar  hissəciyi  ilə  işlənən,  habelə  ümu- 

mişlək  sözləri də lüğətdo verməklə doğru yol  tutm uşlar.  Elə  mürək- 

kəb  sözlər vardır  ki,  onların  yazılışı  heç  bir  çətinlik  törətmir  və  mü- 

bahisə  doğurm ur.  Yəqin  ki,  tərtibçilər  ümumən  lüğətçilik  ənənosino 

sadiq qalaraq lüğətin  sözlüyünün  sistemliliyini  və  tamlığını  tomin  et- 

mək  məqsədi  ilə  bu  qəbil  dil  vahidlərini  do  lüğotə  salmağı  moqsə- 

dəuyğun saymışlar ki, bu da tamamilə doğru və təbiidir» [177].

O nu  da  nəzərə  alm aq  lazımdır ki,  kütləvi  istifadə olunan  lüğət- 

lər  ham ının  vo  hər  kəsin  stolüstü  kitabı  olur.  B unu  da  unutm aq 

olmaz  ki,  ham ı  filoloq  d a  deyildir.  D ıgər  ıxtisas  sahələrinin  sahib- 

ləri,  o cümlədən  də şagirdlər,  tələbələr vo hətta  bir çox  fıloloqlar da

---