SeyfəDDİn qəNİyev tariyel qəNİ

– Onsuz da fikir-x
əyaldan yatmaq olmur. 
Professor İvanov öz taxtından enib aşağı taxtda oturdu və 
söz
ə başladı: 
– H
ə, tribunalın sədri mənə dedi ki, sizin başqa bir cina-
y
ətinizin də  üstü  açılıb.  Demə  siz 1905-ci ildə  Peterburuqda 
inqilabçı  fəhlələri  qırmaqla  məşğul  olan  bir  cəza dəstəsinin 
r
əisi imişsiniz. 
M
ən quruyub qaldım. Bu barədə istintaqda mənə bir söz 
deyilm
əmişdi, odur ki, – belə şey ola bilməz, – deyə çığırdım. 
Hakim keşikçi əsgərə: 
– Popo
vu çağırın, – dedi. 
T
əxminən  50-52  yaşlarında  kök,  qırmızıyanaq,  tanıma-
dığım bir kişi içəri girdi. Hakim ona müraciətlə: 
– 
Siz İvanovu tanıyırsınızmı? – dedi. 
Şahid utanmadan “bəli” – deyə cavab verdi. 
– 
Haradan tanıyırsınız? 
– 
Bu  lap  çoxdankı  hadisədir.  1905-ci  ilin  yayında  mən 
atamla b
ərabər  Peterburuqdakı  Putilov  zavodunda  işləyirdim. 
Biz f
əhlələr səhər vaxtı zavodun qabağında toplanıb nümayişə 
getm
əyə  hazırlaşırdıq.  Birdən tindən 2 nəfər  atlı  görünürdü. 
F
əhlələr tez zavodun həyətinə  doluşdular.  Dedilər  ki, bunlar 
c
əza dəstəsinin rəisi  İvanov  və  onun  adyutantıdır.  Əgər bizi 
görs
ələr, mütləq öldürərlər. Həmin  2  atlı  yel  kimi  gəlib 
yanımızdan sovuşurdu. Xoşbəxtlikdən bizi görmədilər. 
İclasçının birisi ona sual verdi: 
–  Popov! Deyin gör
ək, siz əvvəllər  İvanovu  tanıyırdı-
nızmı? 
– Xeyir! 
İkinci iclasçı sual verdi: 
– 
Siz o vaxtı İvanovun özünü gördünüzmü? Bu qarşınız-
dakı İvanovun həmin İvanov olduğunu təsdiq edirsinizmi? 
– 
Əlbəttə, – deyə Popov cavab verdi. 
Hakim m
ənə müraciət etdi: 
~ 
171 
~ 
 

---

– Sizin v
ətəndaş Popova sualınız varmı? 
–  B
əli,  –  dedim.  Əvvəla,  vətəndaş  Popov  desin  görək 
onun f
əhlə yoldaşları kim idi və məni haradan tanıyırdılar?  
Papov udqundu: 
–  Aradan 30 ild
ən çox keçib, həm də  mən tezliklə  o 
zav
oddan çıxdım. Nə bilim adları nə idi. 
–  B
əs nə  yaxşı  onları  unutmuş,  mənim  adımı  isə  əzbər 
deyirsiniz? İkincisi, siz deyirsiniz ki, mən o vaxt atın üstündə 
gördüyünüz  İvanovam.  Özünüz  də  indicə  dediniz  ki,  atlılar 
yanımızdan yel kimi ötüb keçdilər. Əgər belədirsə, siz mənim 
üzümü nec
ə görə bilərdiniz? Nəhayət, siz haradan bildiniz ki, 
m
ən həbs olunmuşam və sizi buraya kim çağırdı? 
Popov tutuldu, n
ə  cavab verəcəyini bilmədi. Prokuror 
onun köm
əyinə yetdi: 
–  M
ən məhkəmə həyətindən xahiş edirəm ki, müqəssirə 
şahidi çaşdırmağa imkan verməsin. 
Hakim z
əngi çalıb mənə: 
–  Oturun, m
əsələ  aydındır,  –  dedi,  –  şahid  sizi  tanıyır, 
cinay
ətinizi də üzünüzə deyir, hələ bundan başqa bir şahid də 
vardır. O da sizin cəza dəstəsində işləməyinizi təsdiq edir. 
Sonra is
ə: 
– Kuznetsovu g
ətirin, – deyə keşikçiyə müraciət etdi. 
Bu d
əfə içəri uca boylu, arıcaq, uzunsov sifətli, çopur, 60 
yaşlarında tanımadığım bir kişi daxil oldu. 
Hakim ona r
əsmi sualları verdikdən sonra dedi: 
– V
ətəndaş Kuznetsov, müttəhim İvanov haqqında bilmə-
dikl
ərinizi danışın. 
Kuznetsov alçaqdan bir-
iki ağız öskürüb sözə başladı:  
–  Hörm
ətli hakimlər,  –  dedi,  mən Peterburuqda  yaşayır 
v
ə kimya zavodunda fəhləlik edirdim. 1906-cı ilin əvvəllərində 
m
əni  nümayişdə  iştirak  etdiyim  üçün tutub polis idarəsinə 
apardılar.  Gecəni zirzəmidə  saxladıqdan  sonra  səhər rəisin 
~ 
172 
~ 
 

---

yanına  apardılar. Otaqda məni 3 nəfər istintaq etdi. Onlardan 
biri d
ə həmin bu İvanov idi.  
Kuznetsovun bu vicdansız yalanı məni lap sarsıtdı. Hətta 
ona etiraz da ed
ə bilmədim. Tribunal da bu “şahidlərin” dedik-
l
ərinə  əsasən məni 1905-ci  il  inqlabının  iştirakçılarına  cəza 
verm
əkdə müqəssir hesab etdi. 
Kims
ə yavaşca: 
–  B
əs vəkiliniz yox idi? – deyə soruşduqda, bütün günü 
dinm
əyib yalnız başqalarını dinləyən, Ukraynanın Sumı vilayə-
tind
ən olan Porfiriy Yeqoroviç Qruşevitski dözə bilməyib əsəbi 
halda çığırdı: 
–  V
əkil nədir, canım? Tribunalda vəkil heç olmasa yax-
şıdır.  
M
ən onun əsəbləşdiyini görüb mülayimliklə soruşdum:  
–  M
əgər sizin vəkiliniz  var  idimi?  Axı  deyəsən  yoldaş-
ların çoxunun vəkili olmamışdır. 
– 
Yoldaş  yazıqların  məhkəməsi  olmuşdu  ki,  vəkili də 
ola... – dey
ə yəhudi sözə başladı – Moskvada “xüsusi yığıncaq” 
qeydimiz
ə qalaraq bir müddət (əlbəttə, namüəyyən bir müddət) 
Uzaq 
Şimalda  yaşamağımızı məsləhət görmüşdür. Həkimlərin 
dediyin
ə  görə  bu xüsusilə  zehni  əməklə  məşğul olanlar üçün 
çox faydalı olur. 
Professor Sav
elyov onun bu zarafatına dözə bilmədi: 
– M
ənim əzizim, – dedi, – siz nə üçün həkimlərə böhtan 
atırsınız? Axı bu yaxşı deyil. 
–
 
Bizim hamımıza olmazın böhtanlar atılanda yaxşı idi? 
İkincisi  də  mən bu sözü MVD  həkimləri barəsində 
deyir
əm. 
Kobılyatski onların hər ikisini sakit edib: 
–  Siz dey
əsən MVD  həkimlərinin üstündə  bir-birimizlə 
pozuluşmaq istəyirsiniz, - dedi. 
Y
əhudi sözü yenə zarafata çevirdi: 
~ 
173 
~ 
 

---

– 
Pozuluşsaq da, acıq edib getməyə qoymayacaqlar. Va-
qo
nun qapıları bağlı, özünün də çoxlu gözətçisi. 
Hamı gülüşdü. Doğurdan da burada bir-birindən küsmək, 
acıq etmək mümkün deyildi.  
M
ən  hamının  gülüşdüyü,  arada  heç  bir  inciklik-filan 
olmadığını görüb Qruşevitskiyə dedim: 
–  Mümküns
ə, deyin görək vəkilinizin sizə  bir köməyi 
d
əydimi? 
– Heç üzünü gördüm ki... 
– B
əs dediniz ki, vəkilim var idi? 
– B
əli, həm var idi, həm də yox. 
– 
Axı bu necə ola bilər? 
–  El
ə beləcə. Qulaq asın, mən özüm məhkəməmin necə 
getdiyini siz
ə  danışım,  onda  özünüz  başa  düşərsiniz,  –  deyə 
Qruşevitski sözə başlamaq istəyirdi ki, vaqonun qapısı döyüldü 
v
ə bizə yatmaq əmri verildi. 
S
əhəri gün erkən yuxudan duran kimi Qruşevitskini döv-
r
əyə aldıq. Hamını onun vəkili maraqlandırıdı. 
Qruşevitski dedi:  
–  M
əni üçcə  dəfə  istintaq edib çox əhəmiyyətsiz  şeylər 
soruşandan sonra işi məhkəməyə köçürdülər. Mən konkret ola-
raq n
ədə ittiham olduğumu da bilmirdim. 
M
əhkəməm o qədər tələsik və  gizli  aparıldı  ki,  bunu 
n
əinki mənim ailəm, hətta  nazirliyin  şöbələri belə  bilmədi. 
M
əni yeriyə  bilmədiyim üçün xərəyə  qoyub  kiçik  bir  otağa 
g
ətirdilər. Otaqda 4 nəfər hərbi geyimli, 1 nəfər də hüquq işçisi 
paltarında olan şəxs var idi. 
“Q
əribədir...axı  mən müdafiəni rədd etməyim, vəkil 
tutmadığım  üçün  prokuror məhkəmədə  olmalı  idi.  Bəlkə  o 
t
əsadüfi olaraq bura gəlmişdir? Elə tutaq ki, bu belədir. Bəs nə 
üçün h
əkimlər hərbiçilərdir? Axı mən hərbi qulluqçu deyiləm, 
ola bilm
əz ki, mənim işimə hərbiçilər baxsın.”  
~ 
174 
~ 
 

---