Seyfullayev qulu(CƏNNƏT) seyfullayev ruhi İslamda idman №5 4 '
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 42 Cənnət müəllim
- Ruhi Seyfullayev
- 44 Cənnət müəllim
- Ruhi Seyfullayev İslamda idman 45
42 Cənnət müəllim İslamda idman hücumlarının bu xətti keçməsinə icazə verilimir: hücum zonası yalnızrəqib komandanınhücumları və müdafiə olu nan komandanın müdafiəçiləri daxil ola bilər. Həmçinin meydançanın tam mərkəzində diametri 10 metr olan dairə çəkilir və düzxətt meydançanı iki hissəyə bölür. Mərkəz xətdən 10 metr məsafədə 10 metr uzunluğunda xətt çəkilir və komandalar oyun başlamazdan qabaq və yarış bitəndən sonra bu xətt üzərində qarşı-qarşıya dayanıb bir-birini salamlayırlar. Çovqan hər biri 15 dəqiqə davam edən iki hissədə keçirilir. Yarış heç-heçə bitərsə, 10 dəqiqə əlavə vaxt təyin edilir. Rəqiblər eyni formalı çomaqlardan istifadə edirlər: atın hündürlüyünə görəçomağın uzunluğu 120-130 sm olur. Çomağın başı müxtəlif formalarda qatlanmış olur ki, bu da meydançada topu idarə etmək üçündür. Oyunda 41 sm diametri olan rezin və ya taxta topardan istifadə edilir. Oyun belə başlanır: top mərkəz dairənin içinə qoyulur və hakimin fiti ilə oyunu başlayan koman danın oyunçusu topa ilk zərbə vurur. Zərbə rəqib koman danın qapısına doğru vurulmalıdır. İlk zərbə vaxtı rəqib opdan 10 metr məsafədə durmalıdır. Top mərkəz dairə sindən çıxan andan yarış başlayır. İlk zərbəni vurmuş oyunçu başqalarından əvvəl topa ikinci zərbəni vura bilməz. Top qapıdan keçəndən sonra oyun mərkəzdən baş lanır. Topu qapı xəttinin istənilən yerindən oyuna daxil etmə olar. Fasilədən sonra komandalar yerlərini dəyişirlər. İkinci hissə başlananda ona ilk zərbəni birinci hissəni udmuş komandanın oyunçusu vurur. Əgər top bir neçə oyunçunun çomağı altında ilişib qalır sa hakimoyunu saxlayır və mübarizəni həll ktmək üçün topu iki oyunçu arasında yuxarı atır. Topa havada zərbə vurulmalıdır. Zərbə almarsa, hakim topu təkrar oyuna da xil edir.
Oyunçular çoıııaq vasitəsiylə topu meydançada qovur və rəqib komandanın qapısından keçirməyə çalışır. Oyunçu çomağı həmişə sağ əlində tutmalıdır. Burada müxtəlifliyə yol verilmir. Rəqibi çomaqla vurduqda və ya buna cəhd etdidə, rəqibin atını çamaqla vurduqda və ya hürkütdükdə, rəqibi əl kobudçasına itələdikdə, rəqibi qarşısını qəsdən atla kəsdikdə, rəqibin çomağından və ya paltarından tutduqda, rəqibin özünü və ya atını ayaqla vurduqda, topu qəsdən ayaqla vurduqda, rəqibin çomağını tutub saxlaıqda qayda pozulmuş sayılır. Və günahkar dərhal meydançadan çıxarılır. Oyun bitəndən və kapitanlar hakimə əl verib görüşəndən sonra meydanı birinci məğlub komanda tərk edir. Qaliblər isə zurna sədaları altında meydanda dövrə vururlar.
Təqribən 50 əsrlik tarixi olan dama oyunu qədim zamanlarda Misirdə yaranmışdır. Vaxt keçdikcə bu oyu nun pirinsipləri də dəyişmişdir. Hazırda damada bir çox sistemlər mövcuddur: rus, ingilis, amerikan, italyan, kana- da və sairə. 1725-ci ildə yüzxanalı taxta lövhələrdə (hər oyunçuda 20 daş olmaqla) beynəlxalq damanın oyun qaydaları yara dıldı. Bu qaydalara əsasən indii beynəlxalq turnirlər, dünya çepionatları keçirilir. Beynəlxalq dama rus damasından daşların vurulma (götürülmə) qaydalarına görə fərqlənir. Ən yüksək nəticəni rus damasında dünya çempionu Üzeyr Abdullayev göstərib.
Qədim tarixçilər şahmatı məqsədi rəqib şahını udmaq olan oyun adlandırmışlar. Əgər belədirsə, onda şahmatın
44 Cənnət müəllim İslamda idman tarixi kökləri çox qədimlərə gedib çıxır. Şahmat haqqında ilk məlumat VI əsrə (Hindistan) aiddir. Bəzi müəlliflər şah matın yaradıcısını İran şahı I Xosrovun vəziri olan Böhtak Büzürgmehr (nərd oyununu da o icad edib) hesab edir. Müasir şahmatın ən yaxın «əcdad»ı şətrənc olmuşdur. Həm oyun çox ləng gedirdi, fiqurlar az sürətlə hərəkət edir dilər. Qərbi Avropaya şahmat Pireney yarımadasından (o, VII əsrdə ərəblər tərəfindən işğal olan zaman) keçmişdir. Rusiyaya isə şahmat, yəqin ki, İrandan, Orta Asiyaya isə Hindistandan keçmişdir. Zaman keçdikcə, şahmatçıların sayı artıqca insanlar əmin olurlar ki, şətrənc kifayət qədər çətin deyil. İntibah dövründə şahmat xeyli təkmilləşdirilir və fiqurlar daha sürətlə hərəkət etdirilir. Lakin 400 ildən artıqdır ki, şahmat necə varsa, eləcə də qalıb dəyişdirilməyib. Müasir şahmat yarışlarının tarixi yaxşı məlumdur. Birinci Beynəlxalq turnir 1851-ci ildə Londonda keçiril mişdir. Dünya şahmat meydanında əsl mübarizə də o vaxtdan başlanmışdır. Lakin ən güclü şahmatçılar-alman A.Anderson (1819-1879) və amerikalı P.Morfi (1837-1884) dünya çempionu elan edilməmişdilər. Bu şərəfə birinci olaraq 1886-cı ildə praqalı V.Steynits (1836-1900) layiq görülmüşdür. 1894-cii ildəki dünya çempionatında o, Almaniya nümayəndəsi Em.Laskerə (1868-1941) məğlub olur. Növbəti dünya çempionu 1921-ci ildə kubalı Kapablatıka (1888-1942) elan edilir. 1927-ci ildə birincilik rus şahmatçısı A.Alyoxinin (1892-1946) əlinə keçir. 1935-ci ildə hollandiyalı M. Eyye Alyoxinə qalib gəlir, lakin iki il dən sonra matçrevanşda ona məğlub olur. Alyoxinin ölümündən sonra sovet şahmatçısı M. Botvinik dünya çempionu adını alır və uzun illər ərzində (1948, 1961, 1954, 1958 və 1961-ci illərdə) bu ada layiq dahi şahmatçı olduğu sübut edir. Başqa sovet şahmatçıları V.Smislov 1957, M.Tal 1960, T.Petrosyan 1963, B.Spasski, R.Fişer 1972,
A.Karpov 1975, 1978, 1981, 1984-cü illər də bu yüksək adı qazanmışlar... Şahmat üzrə son dünya çempionu (1985-ci ildə)
Azəribaycan şahmat
məktəbinin yetişdirməsi H.Kasparovdur. Son dövürlərdə qadınlar arasında da populyar olmuş dur. Birinci qadın dünya çempionu 1927-ci ildən ta faşist bombasından faciəli şəkildə həlak olana qədər çex V.Mençik (1906-1944) olmuşdur. Sonrakı qadın dünya çempionları bunlardır: L.Rudenko 1950, Y.Bıkova 1953, 1958 və 1960, O.Rubtsova 1956, N.Qaprindaşvili 1962-78, M.Çiburdanidze 1978-91, Se Tszyun 1991-96, 1998, Juja Polqar 1996. Qadınlar arasında sonuncu dünya çempionu Se Tszyundur. Azəribaycanın yeniyetmə şahmatçıları arasında ən peris- pektivlər Teymur Rəcəbov, Vüqar Həşimov və Nicat Məmmədovdur. Qadınlara gəldikdə isə Aynur Sofiyeva, Firuzə Vəlixanlı və İlahə Qədimova kimi beynəlxalq qros smeysterlər Respublikamızın şərəfini qorumuşlar.
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|