SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Quyu potensialı üsulu

Quyu potensialı üsulu elektrik karotajının mofikasiyla- rindan biridir va bu üsulla tabii yaranan elektrik sahasi öyrani- lir. İlk dafa bu üsul 1928-ci ilda tatbiq edilmişdir. Quyuda va onun atrafinda müxtalif fiziki-kimyavi prosesla naticasinda

e.h.q. yaranır va quyuya buraxılmış bir elektrodla (bu ölçü elektroda olur) yer sathinda torpaqlanmış elektrodlar arasındaki potensiallar farqi ölçülür (şakil 5.9).

Şakil 5.9. QP-nin quyuda ölçülma sxemi

E.h.q. - nin yaranması asasan iki prosesin naticasinda
baş verir: diffuziya va süzülma.
Diffuziya potensialı. Har hansı bir çan hissaya ayrılır, ona NaCl duzunun mahlulu doldurulur (şakil 5.10). Arakasma- nin bir hissasindaki mahlulun duzluluğunu o birindan yuksak götürmak lazımdır. Sonra arakasma görürülür, bu zaman qatı- lıqları müxtalif olan mahlular tadrican Osmotik tazyiq altında qatılıqların stabillaşmasina meyil edacaklar. Fiziki kimyadan malumdur ki, xörak duzu suda hall olunduqda iki ion yaranır: Na’ va CI .

Şakil 5.10. Elektrolit çanda diffuziya potensialının

alınması

Manfi ionların sürati müsbat ionların süratindan böyük olur. Ona görada qatılığl çox olan mahluldan qatllığı az olan mahlula daha çox manfi ionlar daxil olacaq va naticada qatllığı az olan tarafda manfi ionlar üsünlük taşkil edacaklar. Bu o de- makdir ki, qabda iki qütb yaranır va naticada e.h.q. baş verir. Agar qaba elektrodlar (iki) buraxsaq va onları ampermetra bir- laşdirsak, görarik ki, ampermetr carayan şiddati qeyd edir. Qeyd edilan bu proses quyuda da baş verir. Bela ki, quyuya

v^{urulan gil mahlulu ila 1ay suların ın mineralizasiya daracalari} müxtalif olduğundan, quyu divarı qarşısında manfi va ya müs- bat işarali ionlar toplanır.
Şakil 5.1 1 -da diffuziya manşali QP-nın süxurun masama- larinda (böyük va kiçik kapiliyarlarda) yaranma sxemi verilir. Göründüyü kimi süxur hacminin daban va tavan hissalarinda müsbat, onun qarşısında isa manfi ionlar toplanır. Markazda asasan qarışlq şakilda ionlar iştrak edir (burada C ı va C2 maye- larin qatılığını göstarir, C C .p pp pppp

Şakil 5. 11. Quyu şaraitinda layda diffuziya potensialının

baş verma sxemi

,

Şakil 5.12. quyu şaraitinda diffuziya potensialının baş verma sxemi verilir. i-kollektor, 2- qeyri kollektor

Diffuziya prosesinda iki mahlulun taması zamanı yara- nan e.h.q. aşağıdaki düsturla tayin olunur:
U —V RT C_I
^d U +V nF C_{2 (5.13)}
Burada, U - manfi ionların ona sürati; V- müsbat ionların orta sürati; n- ionların valentliyi; R - unversal qaz sabitidir; T- tempuraturun mütlaq qiymatidir; F- Faradey adadir; Ci va Cz — tamasda olan mahlulların qatılıqlarıdır.
Süzülma potensialı. Süxurların masamalarini uzun bir kapliyar kimi tasavür etmak olar. Fiziki kimyadan malumdur ki, agar bela bir kapliyar boruda elektrolit harakat edirsa, onda hamin kapliyarda e.h.q. yaranır. Bu e.h.q.- nin istiqamati kapliyarda mayenin harakat istiqamati ila üst-üsta düşür. Bela bir şaraitda yaranmlş e.h.q.-ya süzülma e.h.q.-i deyilir. Süzülma naticasinda amala galan e.h.q-ni onunla izah etmak olar ki, süxurların kapliyarlarının divarlarında müayyan yüklü ionlar udulur, naticada kapliyarın en kasiyi boyu mayeda başqa yüklü ionlar toplanır. Maye kapliyarlarla harakat etdikda bu ionlar da harakat edir va naticada e.h.q.-nin yaranmasına sabab olur (şak. 5.13).

Şakil 5.13. Süzülma manşali QP

Belalikla süzülma e.h.q. yaranır. Süxurun masamalari- nin divarlannda manfi yüklü ionlar, mayenin harakati istiqa- matinda isa müsbat yüklü ionlar toplanır. Süzülma potensialı aşağıdaki düsturla ifada olunur:

(5.14)
B ^{urada, p -mahlulun xüsusi müqavimati; p -mayenin özlü-} lüyü; f-süxurun xüsusiyyatindan asllı olan amsaldır; P-kapli- yarda olan tazyiqdir.
QP-ya göra gilliliyin tayini. Quyu potensialı (QP) ayri-
larinin interpretasiyası tabii elektrik sahasinin faktiki tabiatina asasan aparılır. Qum va gillardan ibarat kasiliş şaraitinda tabii e^{lektrik sahasinin yaranmasına asas sabablar diffuziya va sü-} zülma proseslaridir.
Bela proseslarda quyu potensial ayrisi kasilişda keçirici- liya malik va keçirici olmayan layların aşkar edilmasina, lay- larin sarhadlarinin tayin olunmasına, lay sularının xüsusi müqa- vimatinin tayin olunmasına, lay sularının qatılığının qiymat- landirilmasina va bazan süxurların litoloji-kollektorluq xüsu- siyyatlarinin müayyan edilmasina imkan verir.
Keçirici layların seçilmasi, quyu içarisindaki mahlul va lay suları arasında gedan diffuziya-adsorbsiya prossesina asas- lanır. Lay sularının qatılığı (mineralizasiya) mahlulun qatılığın- dan böyük olarsa QP ayrisi üzarinda keçirici laylar minimula qeyd edilir, keçiriciliyi olmayan laylar isa maksimumla qeyd edilir. Buna «düz QP sahasi» deyilir. Qatılıqların aks nisba- tinda «tars QP sahasi» alınır va QP ayrisi üzarinda keçirici lay- lar maksimum la, gillar isa minimumla qeyd edilir.
QP sahasinin dayişma xarakterini bildikda, digar geo- fıziki üsulların naticasindan istifada edarak kasilişi araşdırmaq va keçirici layları seçmak mümkündür.
Süxurun hacminda gilin dispers, yani sapalanmiş va tabaqali halı üçün kollektorların gilliliyinin qiymatlandirilma- sinda quyu potensialı diaqramlarından istifada olunur.
Gil materialının süxur hacminda sapinti (dispers) halın- da tazahür etdiyi kollektor süxurların va hamçinin tabaqali gilliliya malik kollektorların gilliliyinin tayininda nisbi ampli-
tuda ( epp) ila nisbi gillilik arasındakı korrelyasiya alaqasindan
istifada edilir. Bu alaqa bir sıra geoloji-geofiziki amillardan asılı olur ki, bu amillardan an başlıcası gil materialının absorb- siya aktivliyi (Q tı) va lay sularının minerallaşma daracasidir (C• )-
QP diaqramlarına göra kollektorun nisbi gilliliyi aşağı-
dakl qaydada tayin edilir:

1. 
   Verilmiş geoloji şaraita uyğun Opp f(îfg„) asılılığı
   

seçilir va yaxud bela bir asılılıq süxur nümunalarinin analizi naticasina göra qurulur;

2. 
   Tadqiq edilan kollektor layları üçün quyu potensialı- nın nisbi amplitudunun ( n$p) qiymati aşağıdakı düsturu ila he-
   

sablanır.

bU
'” ' bU
(5.15)

Burada, n$p quyu potensialının nisbi amplitududur,
öU -tadqiq edilan lay qarşısında quyu potensialının qiyma- tidir, Atla -istinad qum layı qarşısında quyu potensialının maksimum qiymatidir. Bu qiymat quyu kasilişi üzra har 200-
300 m-dan bir quyu potensialının an maksimum qiymatini
xarakteriza edir (şakil 5.14).
Tadqiq edilan har bir kollektor lay üçün quyu potensialı- nın nisbi amplitudunun qiymatini hesablamaqla, opp = f(q p„)
asılılığından 9 r kamiyyatinin uyğun qiymati tayin edilir (şakil 5.15).
İnterpretasiya tacrübasinda QP diaqramlannı interpretasiya etmakla hamçinin If pp (Kg ) Ü If qP —— f(C „) asılılıqların-
dan hacmi (Kg„) va çaki ( C „) gillilik amsallarının qiymatini da müayyanlaşdirmak olar.

i-neftli-qumlu; 2*qum1u; 3-gilli; 4-qum1u-gilli sulu