SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Stintiliyasiya sayğacı. Bu sayğac an zaif şüaları bela blca bilir. Sayğac asasan iki hissadan ibarat olur (şakil 5.28):

1. 
   lüminator; 2) fotoelektron vurucusu.
   

Şakil 5.28. Stiltilyasiya sayğacının sxemi. 1 - lümino- for; 2 - korpus; 3 - aks etdirici; 4 - fotonlar; 5 - 6 - fotokatod; 7

- fokuslaşdırıcı dinod; 8 - dinodlar; 9 - toplayan elektrod

(anod); R, — R„ - garginliyin bölgüsü; /t„ - anod ağırlığı; C -
bölücü tutum

RadiOkativ şüaların Kassalarindan görünür ki, onlar bazi kristallarla qarşılıqlı alaqada olduqda soyuq işıq şuası yaradır- lar. Hissaciyin tasirindan işıqlanma ani müddatda baş verirsa, buna lüminisensiya deyilir. Müayyan andan sonra işıqlanma baş verdikda isa bu hadisa fosforsesiya adlanır.

Nüva geologiyası va radioaktiv elementlarin axtarışında lüminensensiya hadisasina göra tadqiqat aparılır. Lüminifor kristal tallium ila aktivlaşdirilmiş yodlu kaliumdan ibarat kris- tallardır.
Şüa tasirindan yaranan işıqlanma fokuslaylcıya yönaldi- lir. Orada fokuslaşmış şüalar şüa dastasi şaklinda katodun üza- rina düşür va yüksak enerjili elektron çıxarır. Hamin elektron- larda öz növbasinda rast galdiklari dinoddan iki elektron vurub çıxarırlar. Ancaq çatan elektronlann sayı dinodların sayından asılı olaraq bir neça dafa artır. Belalikla, soyuq işıqlanma yara- dan zaif y şüası cihazla ölçüla bilacak ionizasiya cariyanına çevrilir. Bu cihaz çox hassasdır.
Heyger-MüIler sayğacı. Heyger intervalı garginliyinin rejiminda işlayan sayğaclara Heyger-Müller sayğacı, yaxud da qaz boşaldıcı sayğac deyilir. Geofiziki ölçma işlarinda, adatan, bu sayğaclardan istifada edilir. Bu sayğac quruluşuna göra şüşa qabdan ibaratdir (şakil 5.29). Bu qabın içarisinda iki elektrod yerlaşir. Elektrodlardan biri silindirik şakilda olub, şüşa silindi- rin daxili sathi üzarinda quraşdırılır. İkinci elektrod isa çu- buqvari şakilda olub, şüşa silindirin oxu üzra gedir. Şüşa qab içarisina inert gazla yüksak molekullu birlaşmalarin buxar qatı- şığı doldurulur. Bu qatışıq az tozyiq altında olur.

Şakil 5.29. Mütanasib sayğacın quruluşu. i - anod; 2 - katod; 3 - şüşa ballon; 4 - katodun elektrik çıxışı

Elektrodun har ikisi silindirin bir-birina aks xarici ucla- rinda yerlaşmiş kontaktlarla alaqalandirilir va bu vasita ila elektrodlar yüksak garginlik (1000 Volta qadar) manbayi ila birlaşdirilir. Çubuqvarı elektrod yüksak omlu müqavimat vasi- tasila manbanin müsbat qütbüna, silindirik elektrod isa manfi qütbüna birlaşdirilir. y-kvantlar bela bir sayğacın üzarina düş- dükda silindirik şüşanin daKİli Sahti üzarinda olan katod mate- rialının atomlarından elektronlar ayrılır. Hamin elektronlar isa qazın molekullarının ionlaşmasına, ionlaşma isa sayğacın boşalmasına sabab olur. Silindirik şüşa daxilinda ionlar qazdan elektronları vurub çıxarır, bu elektronlar elektrik sahasinin tasiri naticasinda öz harakat süratlarini getdikca artırlr, belalikla elektron seli yaranır. Manfi işarali ionlar anoda boşal- ması yüksakomlu müqavimat üzarinda garginlik düşgüsü yaradır ki, bu da implus şaklinda ölçü cihazına ötrülür.

4.