SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Spektral y -karotaj

Son dövrlarda QK-ın bir növü olan spektral qamma- karotajından da geniş istifada edilir ki, bu cihazlar vasitasila radioaktiv elementlardan şüalanan hissaciklarin spektrlari tayin edilarak süxurun tarkibindaki radioaktiv elementin növü va qatılıgı müayyanlaşdirilir. Qeyd etdiyimiz kimi, spektral y -ka-

rotajla süxurlarda uran, torium va kaliumun qatılığı tayin edilir. Tayinetma xüsusi quruluşa malik olan quyu cihazını quyuya buraxmaqla hayata keçirilir. Har bir radioaktiv elementin par- çalanması zamanı şüalanma spektrlari müxtalif olduğundan, üsul qeyd edilan xüsusiyyata asaslanır. Quyu cihazının qeyd etdiyi spektr kalibrlamadan alnınan energetik bölgü ila müqa- yisa edilir. Spektral y -karotajla öyranilan elementlarin radio-
aktivliyi aşağıdaki düsturu hall etmakla müayyanlaşdirilir:
AC —— I+ E (5.28)
Burada A - kalibrlamanin matrisi; I —— (/, ,/ ₂ ,...,/,) - impu- lsların sayı (vahid zamanda spektrometrin qeyd etdiyi impu- 164

lslar); C —— (Th,U, K) - tarkibinda torium, uran, kaliumun miq- darıdır. I kamiyyatinin qiymatinin paylanması Puasson qanu-
nuna tabe olur, E - tasadüfi xatadır. A matrisi spektrometrin kalibrlanmasi zamanı tayin edilir va aşağıdaki düsturla ifada edilir:
ACL—— I + va ya C' A' —— I' + E’ (5.29)
Burada E - ölçü naticalarinda xatanın matrisidir; A - kalibr- lama modelinda uran, torium va kaliumun material tarkibdaki matrisidir, ı işarasi isa onların ötürülmasini göstarir. Bela ki, kalibrlama zamanı ölçü vaxtı çox uzun çaka bilar. Buna göra da, hesablama süratindaki buraxılan xata nazara alınmaya bilar. Onda kiçik kvadratlar üsuluna asasan, sonuncu iki barabarliyi bir-birina vuraraq C üçün alarıq
CC'A' —— CI' , A' —— (CC' )‘' CI' va ya
A —— IC’(CC' ) (5.30)
Agar quyuda ölçü şaraiti kalibrlama şaraiti ila üst-üsta düşürsa va ölçü prosesi stasionardırsa, onda quyuda alınmış karotaj malumatlarına asasan uran, torium va kaliumun layda qatılığı tanliklar sisteminin halli ila müayyanlaşdirilir:
AC — /— / o + E (5.31)
Burada, /» = (/ „ , / ₂„ ..., /„₀ ) spektrometrin kanalının
göstaricisidir va tabii fonla birlikda olur (masalan gil mahlulunun şüalanması).
(9.11) tanliklar sistemi Qaussa-Markola teoremina asasan hall edilir:
C —— A' A)°' A' (İ— î o ) (5.32)
Bu o zaman samaralidir ki, kovarsiyalı matrisin xatası K = 6 ²1 olsun, I - vahid matrisi, ‹f ² - ölçünün dispersiyasıdır. (9.11) düsturunu K " ² vurduqda bu zaman ölçü üçün samarali şarait
alınır.
Tacrübada biza kovarsiyalı matrisin özü yox onun qiy-
mati I malum olur. SQK vasitasila aşağıdaki masalalar öyra- nilir: gilin mineral tarkibi va onların amala galma şaraiti; gilli kollektorlar; bitumlu süxurlar; kasilişda keçirici intervalların seçilmasi; sulaşmış intervalların seçilmasi.