SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Qamma-qamma karotaj

Qamma-qamma karotajı üsulu sapalanan qamma şüalan- ma intensivliyinin qeyd edilmasina asaslanır. Bu intensivlik sü- xurlar ilkin qamma şüalar seli ila şüalandırdıqda baş verir.

Quyuda tadqiqat aparmaq maqsasi ila quyuya buraxılan cihaz qamma karotaj cihazından onunla farqlanir ki, cihazın quyruğunda qamma şuaları şüalandlran manba yerlaşdirilir. Manba ila qabuledici arasında qurğuşun ekran yerlaşdirilir ki, bu da qamma kvantların birbaşa manbaya çatmasına mane olur (şakil 5.33).
QQK-nın iki növü tatbiq edilir: qamma-qamma sıxlıq öl- çan va qamma-qamma sellektiv.

Şakil 5.33. Selektiv qamma-qamma karotajlnda istifada edilan quyu cihazınln quruluşu. l - kabel; 2 - kanal; 3 - qurğu

şun ekran; 4 - manba; 5 - dedektor


Qamma-qamma sıx lıq ölçanda manbanin şüalandırdığı qamma kvantın enerjisi 1.33 MeV va ya 1.37 MeV olan man- balardan istifada edilir. Bu zaman qamma kvant süxurlarla qarşılıqlı tasirda olduqda asasan kompton effekti baş verir. Bu effetin yaranma ehtimalı birbaşa süKurun sıxlığı ila mütanasib olur.
Qamma-qamma sellektivda isa enerjisi 0.5 MeV-dan ki- çik olan qamma kvant şüaları buraxan manbalardan istifada edilir. Bu zaman asas proses fotoelektrik udulma hesab edilir. Qamma kvantın süxurlardan sapalanma xüsusiyyati onun tarki- bindan asılı olur.
QQK-nın tadqiqat radiusu 10- 15 sm olur. Bu sababdan da quyu cihazı bir tarafli ressor vasitasi ila quyu divarına sıxılır.
Har iki halda alınan malumatların interpretasiyası zamanı bir neça amil (quyu diametri, quyunu dolduran gil mahlunun xüsu- siyyati, zondun uzunluğu, istifada edilan manbanin xüsusiy- yatlari va s.) nazara allnmalıdır.
QQK ayrilarinin geoloji interpretasiyası QQK ayrilarinin forması QK ayrilari ila müqayisada bir qadar mü- rakkab olur. Buna baxmayaraq, praktiki masalalarin hallinda
QQK ayrilarinin formalanni tahrif edan sabablar, QK ayrilarin formalanni tahrif edan sabablarla eynilaşdirilir.
QQK ayrilarinin xüsusiyyati ondan ibaratdir ki, layin sarhadlari yaxinliğinda sapalanmiş y şüalanma intensivliyi düz xatli dayişmir. Nisbatan böyük qalinliqli bircinsli laylar qarşi- sinda QQK ayrilari simmetrik anomaliyalar şaklinda alinir. äksar hallarda laylarin sarhadlari «simmetrik anomaliya» prin- sipina göra müayyanlaşdirilir.
Quyularin geofiziki tadqiqati tacrübasinda QQK diaq- ramlanna göra laylann sarhadlarini va qalinliqlarini tayin et- dikda, elaca da ayrilarin formasina inteqrallayici konturun (u.i düzalişi) tasirina göra düzaliş verdikda, QK üsulunda tatbiq edilan universal qaydalardan istifada olunur.
Sapalanan y şüalanma intensivliyinin qiymati süxurun elektron sixllğl (6e) ila müayyan olunur. Eyni atomla tamsil olunan mühitin elektron va hacmi six liqlan (ó) arasindaki alaqa aşagidaki kimidir:
^{’e 2Z / M} (5.34)
Burada, Z -elementin atom nömrasi; Âf -nisbi atom çakisidir. Çökma süxurlarin asas süxur töradan minerallarinda 2Z I M nisbati vahida yaxin olduğundan ‹I, - ‹I olur va /p -nin qeyd
olunan qiymati süxurun hacmi sixliğini (6) saciyyalandirir. Di- gar elementlardan farqli olaraq hidrogen üçün ‹I, / ‹I = 2 - dir.
Ona göra da masamalari neft, qaz va su ila doymuş yüksak ma- samali süxurlarin elektron sixliği hacmi sixliqlarindan bir qadar farqlanir
Sapalanmiş y şüalanma intensivliyinin qiymati ’ila sü- xurlann hacmi sixliqlari arasinda tars alaqa mövcuddur. Süxu- run sixliği na qadar böyük olarsa sapalanma da bir o qadar çox,
qeyd olunan sapalanmiş y şüalanma intensivliyi isa bir o qadar
az olur.
Terrigen va karbonat süxurların sıxlığı asasan onlarin masamaliyi ila müayyan edilir va geniş diapazonda (
1.3 — 3q / sın' ) dayişir. Odur ki, QQK diaqramlannda sıx sü- xurlar - bark dolomit va ahangdaşlan, anhidritlar minimal gös- taricilarla, sıxlığı bir qadar az olan süxurlar - gillar, gips, daş duz, yüksak masamali ahangdaşlan, dolomitlar, qummdaşları
maksimal göstaricilarla, gilli ahangdaşlan va qumdaşlan isa or- ta yaxud aşağı göstaricilarla qeyd olunurlar. Sıxlığa göra QQK diaqramlarının interpretasiyasında son maqsad adatan süxur- ların sıxllqlarının deyil, onunla alaqadar olan masamaliyin tayi- nindan ibaratdir.
Qamma-qamma karotajı (QQK) üsuluna asasan kollek- tor süxurların ümumi masamaliyi aşağıdaki düsturla tayin edi- lir.

K ——

’sk ’m

(5.35)

Burada, K+-masamalik amsalıdır; 6›k parametri süxur skeletini taşkil edan mineralların orta sıxlığıdır. Bu qiymat sü- xur skeletini taşkil edan mineralların tarkibindan asılı olub, konkret tipli çöküntülar üçün müxtalif olur.
Aksar süxur töradan mineralların sıxlığı 2,55-2,9 q/sm° hüdudunda dayişilir. Masalan:
qumdaşı üçün 6 =2,65 q/sm3 ahangdaşı üçün 6 k =2,7l q/sm3
dolOmit üçün isa 6 k = 2,85 q/sm3 taşkil edir.
Burada, 6-tadqiq edilan lay qarşısında süxurun hacmi sıxlığı;
6 - süxur masamalarindaki mayenin sıxlığıdır. Tabii şaraitlarda 6+—in qiymati 0,8-dan-1,2 q/sm³-a (yüksak minerallaşmış su) qadar dayişila bilar. Neft üçün 6+ =0,8 q/sm³ qabul olunur.
Süxurların sıxlığına göra masamaliyin tayini ilk növba- da 6_s kamiyyatinin sahihlik daracasindan asılı olur.
Sıxlıqla masamalik arasındaki an yaxşı alaqa kvarslı

qumdaşlarında va alevrolitlarda müşahida olunur. Bu süxurlar neftli-qazlı kasilişlarin asas süxurları hesab olunurlar. Terrigen çöküntülarda süxurların sıxlığının qiymatina gilliliyin tasir da- racasi gil materialının miqdarından va gillarin kimyavi tarki- bindan asılı olur.

7.