SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Yan karotajı üsulunun mahiyyati

Yüksak xüsusi müqavimata malik kasilişlarda, elaca da minerallaşma daracasi böyük olan gil mahlulu ila qazılan quyu- larda adi elektrik karotajının samaraliliyi kaskin azalır. Quyu şaraitinin tasiri naticasinda qradiyent va potensial zondla alın- mış FXM ayrilari kasilişin saciyyasini düzgün aks etdirmir. Bela şaraitlarda ölçü işlarini aparmaq üçün alava ekran elekt- rodlarına malik olan YK zondlarından istifada olunur. Ekran elektrodlarının funksiyası asas (markazi) elektroddan çıxan ca-

rayan qüvva xatlarini fokuslaşdırmaqla quyu oxuna pcrpendi- kulyar istiqamatda tadqiqat layına yönaltmokdir.
Elektrodların sayma göra YK-nın üç, yeddi, va doqquz elektrodlu zondları mövcuddur. Bu zondlar bir-birindan elekt- rodlarlnln sayına va formasına göra farqlanir (şakil 5.7).


A

A,
Şakil 5.7. YK zondunun sxemi: I-üç elektrodlu (YK3), ll- yeddi elektrodlu (YK7), IIl-doqquz elektrodlu (psevdo) yan karotajı

3 elektrodlu yan karatojı üsulu. Üç elektrodlu YK zondunda elektrodlar silindir formasında, yeddi va doqquz elktrodlu YK- zondlarında isa elektrodlar ya nöqtavi ya da halqavari şakilda olur.
Madan geofizikası tacrübasinda üç va yeddi elektrodlu zondlar elacado mikroyan karotaj zondu daha geniş tatbiq olu- nur. YK-3 yan karatojının l-ci modifikasiyasıdır. Bu karatoj zondu 1 düz xatt üzarinda yerlaşan asas (markazi Ao) elekt- ^{roddan va iki (A}ı ^{va 2) ekran elektrodlarının ardıcıl yer-} laşmasindan ibaratdir (şakil 5.7. I). Bu elektrodlar çubuqvari
for^{madadırlar. Markazi Ao elektrodu ekran elektrodlarından} ö^{lçüca bir neça dafa kiçikdir. Ai va Az elektrodlar Ao elektrodu} ila qısa qapanmış dövrada müqavimati r=0,01Om olan rezistor vasitasila birlaşdirilir. Ekran elektrodlarının funksiyası markazi Ao elektrodundan verilan carayan qüvva xatlarini fokuslaş- dıraraq laya doğru istiqamatlandirmakdan ibaratdir.

2. 
   elektrodlu yan karatoj zondunun iş prinsipi aşağıdaki şakildadir. Sxemdanda göründüyü kimi har 3 elektrod carayan elektrodudur. ^{Bu elektrodlara eyni anda carayan verilir va po-} tensialın barabarliyini yaratmaq maqsadila bu elektrodlar biri- birina r=0,01Om-luq rezistorlar vasitasila birlaşdirilir. Naticada ^{markazi Ao elektrodundan çıxan carayan qüvva xatlari Ae} ı ^va e2 ekran elektrodları vasitasila fokuslaşdırılaraq laya doğru istiqamatlandirlir. Bu isa layın haqiqi xüsusi müqavimatinin öl- çülmasina bilavasita zamin yaradır. Zondun ölçü nöqtasi kimi ^Ao m^{arkazi elektrodunun tan ortası (markazi) götürülür. Zon-} dun uzunluğu xayali Oı Oz nöqtalari arasında masafa götürülür. Bu ölçü nöqtalari uyğun olaraq rezustorlann markazi götürülür. Zondun ümumi uzunluğu isa ekran elektrodları arasındaki masafaya barabardir. Yan karatojunun nazariyyasinda zondun ümumi uzunluğu kimi L=2l qabul edilir. Yan karatoj üsulu ila ölçü zamanı ölçü naticalari YK-3 zondunun parametrlarindan kaskin asılı olur. Yani bu parametrlar ela seçilir ki, markazi elektroddan çıxan carayan qüvvo xatlari laya doğru tam isti- qamatlandirilir. Bunun üçün zondun uzunluğunu zondun dia-
   

metrina nisbati nazara alınmalıdır.
lv(1,5 -2)d, qadar götürülmalidir. Fokuslaşdırmanın da- racasini maksimuma qaldırmaq üçün zondun uzunluğu ila zon- dun ümumi uzunluğu arasında aşağıdaki şartlar nazara alınma- ^{lıdır. Masalan K .=(8 - 10)a L}zo^{nd' (09 5 - 0,6)dquyu. Bela ol-} duqda FXM-in ölçülan qiymati layın haqiqi xüsusi müqavima- tinin qiymatindan 10% qadar farqlanir ki, bu da tacrübada sak- lan xata kimi qabul edilir.
Üç elektrodlu YK zondunda har üç elektroddan eyni qütblü carayan buraxılır va onlarda potensialın barabarliyi ta- min edilir.
Süxurların FXM-ni tayin etmak üçün zondun istanilan elektrodu ila (praktiki olaraq har üç elektrodun potensialı eyni- dir) nisbatan böyük masafada yerlaşan N elektrodu arasındakı potensial (AU) ölçülür (şakil 5.8).
Naticada pr -in qiymati aşağıdaki düsturla tayin edilir.
öU
^’O (5.7)

Şakil 5.8. Bircinsli mühitda carayan xatlarinin paylanması. I-üçelektrodlu, II-yeddi elektrodlu, 111-doqquzelektrodlu

Carayanın (to) sabit qiymatinda potensialın dayişmasini qeyd etmakla pl ayrisi alınır. Üç elektrodlu YK zondunun

amsalı zondun ölçüsündan asılı olub, k = 2nL /(ln2L / d,)
düsturu ila tayin edilir. Burada L-zondun ümumi uzunluğu (At
va Az elektrodlarının kanar uclan arasındaki masafa), - asas _elektrodun (A‹ı) uzunluğu, d,- zondun diametridir.
Hazırda istifada olunan YK cihazlannda Lo=0,18 m; L=3,2 m; d,=0,07 m olduğundan zond amsalı 0,24-a barabardir.
Üç elektrodlu YK zondunda ölçü nöqtasi Ao elektrodu- ^{nun tan yarısına aid edilir. Ümumiyyatla L}o=0, ^{l5—0,3 m oldu-} ğundan ekranlaşdırıcı zondlar yüksek ayırdedicilik xüsusiyya- tina malik olurlar.