SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

İmplus neytron-neytron karotajı

Bu üsulada neytronların süxurda yaşama müddati tayin edilir ki, buda süxurun mineraloji tarkibindan va masamalari dolduran flüdlardan asılı olaraq, müxtalif qiymata malik olur- lar. İNNK-da süKur T müddatlari arzinda döyünakli olaraq fi T zaman müddati arzinda süratli neytronlarla şualandırılır. Sonra A tsı müddati arzinda bir neça yubanma müddatinda ( A T) neytronların sıxlığı ölçülür (şakil 5.35). Süxurların süratli neytronlarla şualandırılması va ölçü proşeşi şakil 5.28-da veril- mişdir.

Quyu cihazının asas elementi generatordur ki, burada
süratli neytronlar yaratmaq üçün generatora yüksak garginlik verilir. Generatorda 2D (d,n)* He va ³T(d,n)⁴He reaksiyaları baş verir, yani deyterium va ya tritium ‹f hissaciklari ila bom- balanır.
Neftin su ila sıxışdırılması zamanı yataqda müxtalif geo- loji proseslar baş verir. Bu proseslar öyranilmadikda neft layla- rı tezlikla sulaşır va quyu istismardan çıxarılır. Neftin su ila sıxışdırılmasında geoloqlan maraqlandıran masalalar olduqca çoxdur. Lakin, bu masalalardan ikisi asas hesab edilir. Birinci layların istismar dövrü cari neftdoyumluğun dayişmasinin
_dovru öyranilmasi; ikinci isa neft-qaz, neft-su alaqalarinin da- yişmasina nazaratdir.


Şakil 5.35. iNK-nın şüalandırma va ölçü sxemi. Ar - neytron şüalandırma vaxtı; r„ - ölçü vaxtı; rg - neytronun sü-
xurda yaşama vaxtı

Malum olduğu kimi birinci masala kamarsiz quyularda elektrik karotajı tatbiq etmakla hall edilir. Lakin, istismar quyu- larında istismar kamari elektrik karotajının tatbiqina imkan ver- mir. Buna göra da digar üsullann tatbiqinin vacibliyi meydana çıxır. Bu üsullardan radioaktiv va akustik karotaj üsullarını, ba- zi hallarda termometri tatbiq etmak olar. lbatda ki, doyumlu- luğun kamiyyatca qiymatlandirilmasi ancaq radioaktiv karotaj ilsulu olan inplus neytron-neytron karotaj üsulundan istifada oluna bilar. Digar üsullar isa keyfiyyatca bu masalanin hallina kömaklik göstara bilar.

impulus neytron karotajı üa süxurların doyumluğun tayin edilmasi. Quyuda laylann cari neftdoyumluğunu tayin etmak üçün implus neytron-neytron karotajından istifada edilir. Elaca da impulus neytron-neytron karotajı vasitasila quyularda su-neft alaqasi, neft-qaz alaqasi öyranilir. Bu, demak olar ki, yegana QGT üsuludur ki, damir tarkibli kamarli quyularda, onunla laylann doyumluğunu öyranmak olar. Bu üsulda asas kamiyyat neytronlann süxurda yaşama müddatidir ( T ). Bu ka-
miyyati tayin etmak üçün dörd gecikmada (Tı, ^T2, ^T3, T₄₎
diaqram qeyd edilir.
Birinci iki gecikmadan istifada edilarak, aşağıdaki
düsturla T tayin edilir:
(5.40)

Burada, /, va /, -birinci va ikinci gecikma müddatinda öyranilan lay qarşısındakı qeyd edilmiş intensivliklarin qiyma- tidir. Üsula lay sularının mineralizasiyası tasir edir. Çox zaman

doyumluğun tayininda müxtalif yanaşma üsullardan istifada
edilir. Bela yanaşma üsullarına misal olaraq: iki istinad layı üsulu, qrafiki üsul, hesabat üsulu va s. göstarmak olar. İki isti- nad layı üsulunda kasiliş üçün yüz faiz neftdoyumlu va su doyumlu laylar seçilarak, onlara nisbatan digar laylar qiymat- landirilir. Qrafiki üsulda masamalik va neftdoyumluq amsalla- rindan istifada edilarak, 100%-li neftdoyumluq va 0% neftdo- yumlq xatlari, sonra bunlar arasında har 10%-dan bir xatlar (8 dana) keçirilir. Ordinantda lay qarşısındakı intensivliyin qiy- mati ( ), absisda laya uyğun masamalik amsalının (K ) qiy-
matinin kasişma nöqtasi layın cari neftdoyumluq amsalının qiymati kimi götürülilr (şakil 5.36). Hesabat üsulunda isa bir neça müxtalif kamiyyatlarin neftdoyumluqdan asıllığını aks etdiran, malum düsturlardan istifada edilarak, cari ne8doyum- luluq tayin edilir.

3. 
   Akustitk karotaj (AK)
   

Quyularda 20kHs tezliydan böyük olan ultrasas va ses tezlikli elastiki dalğaların xarakteristikalarının ölçülmasi ila sü- xurların xassalarinin öyranilmasina akustik karotaj deyilir. Qeyd olunan parametrlarin tipindan asılı olaraq akustik karo- tajın aşağıdaki modifikasiyaları mövcuddur.

1. 
   Sürata göra AK;
   

2. 
   Sönmaya göra AK;
   
3. 
   Geniş zolaqlı AK;
   

Şakil 5.36. İmpuls va stasionar neytron üsullarının malumatlarına asasan neftdoyumluluq amsalının tayini üçün

paletkanın qurulmasına dair nümuna (ayrinin şifri - „K , % -la).
1 - f f(K„) ; 2 - f f(K„ ) ; 3 - sulu lay, 4 - neftli lay.

2. 
   Akustik televizor;
   
3. 
   Alustik karotaj sementölçan.
   

Bu üsulla ilk dafa 1937-ci ilda Astroviski tarafindan taşkil edilmişdir. Akustik karotaj malumatlarına asasan aşağı- daki masalalar hall edilir. Süxurların kollektorluq xüsusiyyat- larinin öyranilmasi, karbonatlı kasilişlarda çatlı va kavernall zonaların tayini, interval müddatinin tayini, sementlaşmanin keyfiyyatina nazaratda istifada olunur.
Akustik karotajda şüalandırıcdan elastiki dalğalar şüa- landırılır va bu dalğalar mühitda yayılaraq qabuledici tarafin- dan qeyd edilir. Alınan naticalar asasında quyu kasilişi boyu
müxtalif geoloji-petrofiziki kamiyyatlar müayyanlaşdirilir. Akustik karotaj quyu geofiziki tadqiqat üsulu ilk dafa A.E. Ost- rovski tarafindan taklif edilmişdir. Elastiki dalğalann mühitda yayılma xüsusiyyati ila süxurlarln elastiki xüsusiyyatlari ara- sındakı alaqanin müayyanlaşdirilmasi, üsulun neft-qaz axtarı- şında va kaşfinda tatbiqini labüd etmişdir. Akustik karotajının fiziki asasları uzun müddat öyranilmiş, quyu cihazlan va inter- pretasiya üsulları takminlaşdirilmişdir. Hazırda istifada edilan quyu cihazları va interpretasiya metodları aşağıdakı geoloji masalalarin öyranilmasina imkan verir: quyu kasilişi boyu kol- lektorların seçilmasi; karbonat tarkibli süxurlarda çat va kaver- naların müayyanlaşdirilmasi; quyu kasilişi boyu litoloji tarkibin tayini; layların korrelasiya edilmasi; kollektorların ümumi ma- samalik amsalının tayin edilmasi; kamararxası fazada sement daşının keyfiyyatinin öyranilmasi; neft-qaz, neft-su alaqalarinin sarhadlarinin tayini; sulaşma intervalının tayini; layda elastiki dalğaların orta interval süratinin tayini va s. Hazırda Azarbaycan neft-qaz yataqlannda bu üsulun müxtalif novlari geniş tatbiq edilir.
Akustik üsul aşağldakı 3 yera ayrılır: l) passiv üsul-bu üsul tabii sahaya asaslanır - sas-küy; 2) süni akustik sahaya asaslanan va kiçik güca malik olan dalğalar; 3) böyük güca malik süni akustik sahaya asaslananlar.
Passiv üsul-aşağıdaki xüsusiyyatla saciyyalanir. Masa- lan: işlayan qaz quyusunda, qazılan qazıma quyusunda. Elastiki dalğanın yayılması qazın va ya mayenin quyu daxilina axımı zamanı genişlanma va axının harakatindan yaranan dalğalardır. Qazıma zamanı balta möhkam süxurları keçdikca, süxurların xırdalanması naticasinda sas dalğası yaranır. Kiçik tezlikli süni akustik sahaya asaslanan üsulda, adatan xüsusi dalğa manba- larindan istifada olunur. Bu zaman quyuda (quyu daxilina gil mahlulu vurulur), elastiki dalğalar yayıldıqda bir neça növ ^{dalğa yaranır: 1) düz istiqamatli hidrodalğalar- P}oi ^{2) aks olan}
dalgalar - Po ^Po; 3) sınan üzununa dalğalar - Po Pt ^Po, 4) sınan ^{enina dalğalar - Po Sı Po} (^{şakil 5.37).}
Akustik karotaj üsulunda yüksak tezlikli (500-30000 hs)
elastiki dalğalardan istifada edilir. Tadqiqat zamanı quyuya iki, üç va daha çox elementlari (manba va qabuledici) olan zondlar buraxılır. Manbadan şüalandınlan yüksak tezlikli elastiki dal- ğalar mühitda (süxurda) yayılır va bu zaman onu saciyyalan- diran kamiyyatlarda ( A (amplituda), nı (dalğanın tezliyi), L (dalğanın uzunluğu), / (dalğanın periodu), u (dalğanın sürati)
va s.) mühitin xüsusiyyatindan asılı olaraq dayişilir. Dayişikli- ya maruz qalmış elastiki dalğalar qabuledici tarafindan qeyd edilir. Alınan naticalar birbaşa stixurun fiziki xüsusiyyatlarin- dan asılı olur. Elastiki dalğaların mühitda yayılması zamanı öyranilan kamiyyatlari xüsusiyyatlarina göra iki yera bölmak olar: kinematik ( At (interval müddati), ı, (birinci manbadan
şüalanan dalğanın qabulediciya çatma müddati), ı₂ (eyni ka- miyyat, ikinci manbadan şüalanan)) va dinamik ( A, (birinci manbadan şüalanan dalğanın mühiti keçdikdan sonra manbada qeyd edilan amplitudası), A₂ (eyni kamiyyatdir, ikinci manba- dan şüalanan), n (dalğanın sönma amsalı)).

Şakil 5.37. M-manba; Q-qabuledici; l- karotaj kabeli; 2 _—quyu divarı; _{4 -} mayeda yayılan dalğa; _4° - kamarda yayılan dalğa; POP,P _o - süxurda yayılan uzununa dalğa; P,S,P₀ - ^Süx_ll r- da yayılan enina dalğalar.

Bu kamiyyatlar süxurun masamaliyindan, süxurun ske- letinin quruluşundan, sementlayici maddadan, masamani dol- duran mayenin xüsusiyyatindan, süxurun elastiki dalğalara davamlılığından va s. asılı olur. Eaca da elastiki dalğaların süxurlarda yayılması onun süratindan va sönmasindan biavasita asılı olur.

Qeyd edilan bu üsulla tadqiqat işlari aparmaq üçün qu- yuya bir neça elementdan ibarat olan quyu cihazı buraxılır ki, onlardan da an az elementa malik olan 2 elementlidir va buna sada AK cihazı deyilir. Bu üsul vasitasila dalğanın manbadan qabulediciya harakat müddati, eyni zamanda amplitudu, hara- kat müddatlari farqi va dalğanın sönma amsalı öyranilir.
Sınan baş dalğalar üsulu quyuda geniş tatbiq edilir. Bu maqsadla adatan bir va ya bir neça elementindan ibarat quyu cihazından istifada edilir. Bela quyu cihazlannı saciyyalandiran 2 kamiyyat var: l) zondun uzunluğu (/); 2) zondun bazası (AS
). Zondun uzunluğu dedikda, 2 müxtalif elementin arasındaki masafa nazarda tutulur. Zondun bazası isa 2 eyni element arasındaki masafadir. Zondun elementlari arasında aşağıdakı alaqa mövcuddur: