Sezgi sezgi

 
Hid bilish sezgilari; 
4.
 
Ta’m bilish sezgilari; 
5.
 
Teri sezgilari; 
6.
 
Muskul – harakat (kinestetik); 
7.
 
Statik sezgilar; 
8.
 
Organik sezgilar; 
3
Xromatik va axromatik ranglarni ko‘rsating.
 
 
 

---

4
 
Miyaning
qaysi qismi qaysi analizator 
ta’sirini qabul qiladi? 
№ 
analizator 
1 
2 
3 
4 
5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5
Tilning
qaysi bo‘lagi qanday tamni bilishga xizmat qiladi?
1 
2 
3 
4 

---

 
6
statik sezgilar hamda Organik sezgilarni ajratib yozing.
№ 
statik sezgilar
Organik sezgilar
1 
2 
3 
A.
Og‘irlik 
B.
Og‘riq 
C.
chanqoq 
D.
Qarshilik 
E.
organlar harakati 
F.
noxush tuyg‘ular 
 
7
 
Sezgi qonuniyatlarini unga mos ta’rif bilan birlashtiring. 
№ 
Sezgi qonuniyatlari 
 
Mazmuni 
1 
salbiy moslashish 
A Boshqa analizator faoliyati ta’sirida 
analizator sezuvchanligining o‘zgarishi 
2 
sezgilarning o‘zaro ta’siri 
B qo‘zg‘alish ta’sirida boshqa 
analizatorlarga xos bo‘lgan bir xil sezgi 
analizatorining hosil bo‘lishi 
3 
ijobiy moslashish 
C seskantiruvchining davomli ta’sirida 
sezgining to‘liq g‘oyib bo‘lishi 
4 
sensibilizatsiya 
D kuchsiz seskantiruvchi ta’sirida 
sezuvchanlikning oshishi 
5 
sinesteziya 
E Analizatorlarning o‘zaro ta’sirlashishi, 
hamda, muntazam mashqlar natijasida 
sezuvchanlikning oshishi 
Javoblar: 
1- 
2- 
3- 
4- 
5- 
№ 
tamlar 
1 
2 
3 
4 

---

 
 
8 Quyida berilgan oliy nerv markazlari inson bosh miyasining qayerida joylashgan: 
 
1)
 
yozuv (o‘ng qo‘l;) 2) mo‘ljal olish; 3) geometrik shakllarni aniqlash; 4) gapirish; 
5) mo‘ljal olish(o‘zi turgan joyni aniqlash ): 6) ko‘rish; 7) eshitish; 8) hisoblash; 
9)
siypalash (chap qo‘l) 
 
Bosh miya 
javob raqamlar 
Chap yarim shar 
O‘ng yarim shar 
9 Quyida berilgan somatik va vegatativ nerv tizimlarining inson nerv tizimida 
qanday vazifa bajarishini aniqlang: 
 
1)
 
nafas olish tizimi;) 2) silliq tolali muskullar faoliyati ; 3) sklet muskullari faoliyati; 
4) yurak muskullari faoliyati; 5) ko‘rish tizimi): 6) eshitish tizimi; 7) ovqat hazm 
qilish tizimi; 8)hid bilish tizimi; 9)
ayirish tizimi 
 
 
Nerv tizimi 
javob raqamlar 
Somatik nerv tizimi 
Vegatativ nerv tizimi 
 
 
SEZGI
mavzusi yuzasidan anagramma 
S 
S 
E 
Z 
G 
I 
A 
N 
A 
L 
I 
E 
E 
K 
S 
T 
S 
R 
O 
T 
A 
Z 
N 
O 
R 
P 
R 
O 
R 
E 
T 
S 
E 
S 
P 
R 
I 
O 
R 
E 
V 
I 
T 
P 
I 
I 
T 
P 
E 
S 
T 
E 
S 
E 
Z 
B 
V 
Z 
K 
I 
L 
N 
A 
CH 
V 
U 
I 
I 
N 
T 
R 
O 
O 
R 
E 
T 
S 
L 
V 
I 
B 
R 
G 
V 
I 
T 
P 
E 
I 
I 
S 
T 
A 
E 
SH 
I 
T 
I 
SH 

---

Z 
Y 
K 
O’ 
R 
I 
SH 
I 
O 
R 
G 
A 
A 
K 
I 
T 
A 
X 
K 
I 
N 
A 
T 
A 
X 
R 
O 
M 
R 
O 
M 
A 
T 
S 
A 
D 
A 
P 
T 
A 
T 
S 
K 
I 
I 
K 
I 
N 
E 
S 
T 
E 
I 
Y 
A 
Y 
E 
F 
F 
A 
K 
I 
T 
T 
U 
SH 
A 
R 
E 
N 
T 
A 
T 
S 
I 
Y 
A 
1. Sezgi 
9. Ko’rish 
2. Analizator 
10. Organik
3. Ekstroretsiptiv 
11. Axromatik 
4. Proprioretseptiv 
12. Xromatik 
5. Sezuvchanlik
13. Adoptatsiya 
6. Interoretseptiv
14. Sensibilizatsiya 
7. Vibratsiya 
15. Afferentatsiya 
8. Eshitish 
16. Tush 
 
MAVZU BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI 
1. Sezgi – bu: 
a) moddiy dunyo jismlari va hodisalarining alohida xossalarini aks ettirishdan 
iborat bo‘lgan miya ta’sirlanishi; 
b) sodda tuzilgan psixik jarayon bo‘lib, u moddiy dunyo jismlari va hodisalarining 
alohida xossalarini aks ettirishdan, shuningdek, seskantiruvchilarning mos bo‘lgan 
retseptorlarga bevosita ta’siri ostidagi organizmning ichki holatlaridan iborat; 
v) moddiy dunyo jismlari va hodisalarining bosh miya po‘stlog‘ida aks etish 
jarayoni; 
g) atrof-olamga bo‘lgan munosabatningsub’ektiv kechinmasi jarayoni. 
2. Retseptorda hosil bo‘lgan qo‘zg‘alishlarning asab tizimining yuqori 
darajalariga o‘tkazilish yo‘llari ... deb ataladi: 
a) afferent; 
b) efferent; 
v) samarali; 
g) affektiv. 
3. Seskantiruvchining ikkila jadalligi o‘rtasidagi eng kichik o‘lchami ta’sirida 
paydo bo‘ladigan dastlabki his etish
 ... 
deb ataladi: 
a) absolyut quyi bo‘sag‘a; 
b) farqlash bo‘sag‘asi; 

---

v) sezgilarning vaqtinchalik bo‘sag‘asi; 
g) jadallikka nisbatan sezuvchanlik ko‘lami. 
4. Organizmning ichki muhitidagi ta’sirlarni aks ettiradigan retseptorlar ... 
deb ataladi: 
a) eksteroretseptorlar; 
b) interoretseptorlar; 
v) proprioretseptorlar; 
g) ichki retseptorlar. 

---

IDROK 
Idrok haqida tushuncha. 
Idrok sezgilarga nisbatan murakkab va mazmundor psixik jarayon bo’lib, 
barcha ruhiy holatlar, xususiyatlar, xossalar va inson ongining yaxlit mazmuni 
egallangan bilimlar, tajribalar, ko’nikmalar bir davrning o’zida namoyon bo’ladi, 
aks ettirishda ishtirok etadi.
Idrok sezgiga nisbatan bir muncha murakkabroq, to’laroq aks ettirish 
jarayoni bo’lib, sezgi a'zolarimizga ta'sir etib turgan narsa va hodisalarni butun 
belgi hamda xususiyatlari bilan butunligicha, ya'ni yaxlit aks ettirishdan iboratdir. 
Masalan, olmani ko’rgan paytimizda uning shakli, rangi, ta'mi, hidi va navi bilan 
birgalikda bir butun narsa tarzida idrok etamiz. Demak, idrok qilish jarayonida 
deyarli barcha sezgilarimiz qatnashadi.
Shuning uchun ham idrok sezgiga nisbatan ancha murakkab aks ettirish 
jarayonidir.
Shaxs tevarak-atrofdagi narsa va hodisalarning faqat ayrim xossalarini ongda 
aks ettirib qolmaydi, balki ularning barcha xossalarini birgalikda bir butun holda 
ham aks ettiradi.
Psixologik adbiyotlarda idrok tushunchasiga turlicha ta'riflar uchraydi. 
Jumladan M.Vohidovning "Psixologiya" darsligida 
idrok
deb sezgi a'zolarimizga 
ta'sir etayotgan narsa va hodisalarni yaxlit holicha aks ettirishga aytiladi, deb 
keltiriladi. 
V.Karimovaning 
"Psixologiya" 
o’quv 
qo’llanmasida 
idrok 
bu 
bilishimizning shunday shakliki, u borliqdagi ko’plab xilma-xil predmet va 
hodisalar orasida bizga ayni paytda kerak bo’lgan ob'ektni xossa va xususiyatlari 
bilan yaxlit tarzda aks ettirishimizni ta'minlaydi.
Keltirilgan ta'riflardan kelib chiqqan holda idrokka quyidigicha ta'rif berish 
mumkin: 
Idrok
-deb sezgi a'zolariga bevosita ta'sir etib turgan narsa-hodisalar 
obrazlarini kishi ongida bir butun holda aks ettirilishiga aytiladi. 
Kishi narsa-hodisalarning ayrim xossalarini sezadi. Uni bir butun holda 
idrok qiladi. Chunki narsa va xossa bir-biridan ajralgan holda mavjud bo’lmaydi. 
Odam narsalarni idrok qilayotganda uning ayrim xossalarini sezadi. Masalan: 
chaqmoq qandni idrok qilinadi, uning shirinligi seziladi. quyoshni idrok qilinadi, 
uning issiqligi seziladi va boshqalar.
Idrok qo’zg’atuvchilarning ayrim xususiyatlarini aks ettiruvchi sezgilardan 
farq qilib, narsani butunligicha, yaxlitligicha, uning hamma xususiyatlari bilan 
birgalikda aks ettiriladi. Shuning uchun idrok ayrim sezgilarning oddiy 
yig’indisidan iboratdir, degan xulosa chiqarib bo’lmaydi. Idrok o’ziga xos 
tuzilishga ega bo’lgan hissiy bilishning sifat jihatidan yangi yuksakroq bosqichidir. 
Idrokning muhim tomonlaridan biri - uning xususiyatlarini turli jabhalar, 
vaziyatlar, sharoitlarda namoyon bo’lishidir. Idrokning muhim xususiyatlaridan 
biri - bu faol ravishda bevosita aks ettirish imkoniyatining mavjudligidir. Odatda 
insonning idrok qilish (perseptiv) faoliyatini uning o’zlashtirilgan bilimlari, 
to’plagan tajribalari shuningdek, murakkab analitik-sintetik harakatlar tizimi 
zamirida yuzaga keladi. 

---

Idrokning yana bir muhim xususiyati, uning narsa va hodisalarni 
umumlashgan holda aks ettirilishdir. Ma'lumki, inson psixikasiga kirib borayotgan 
ko’p qirrali, ko’p yoqlama amallari idrok qilish bilan cheklanib, chegaralanib 
qolmasdan, balki o’sha majmua aniq qism yoki hodisa sifatida baholanadi. 
Idrokning 
navbatdagi 
xususiyati 
uning 
harakatchanligi 
va 
boshqaruvchanligidir. Masalan: toshko’mir yoruqlikda yoqdu sochadi, oq 
qog’ozdan ko’proq nur balqiydi. Lekin inson bu narsalarni "qora" va "oq" deb 
idrok qiladi, vujudga kelgan bevosita sub'ektiv taassurotlarga nisbatan 
o’zgartirishlar, tuzatishlar kiritadi.
Idrok jarayonida deyarli barcha sezgilarimiz ishtirok etsa ham idrok 
sezgilarimizning oddiy yig’indisidan iborat deb bo’lmaydi. Idrok jarayonida turli 
sezgilarimizdan tashqari odamning shu paytgacha orttirilgan turmush tajribasi ham 
ishtirok etadi. Odam o’z turmush tajribasida juda ko’p narsa va hodisalarni takror-
takror idrok qilgani tufayli odamning idroki anglanilgan xarakatlarga egadir. 
Shuning uchun yetarli turmush tajribasiga ega bo’lgan odam (ya'ni katta yoshli 
odamlar) idrok qilayotgan narsasi nima ekanligini anglashga yordam beradi. hech 
qanday turmush tajribasiga ega bo’lmagan odam, (ya'ni chaqaloq, bolalar) idrok 
qilayotgan narsasi nima ekanini hali mutlaqo bilmaydi. 
Idrok jarayoni shunchaki oddiy aks ettirishdan iborat emas. Idrok jarayonida 
odamning diqqati, xotirasi, tafakkuri, xayoli, hissiyoti va irodasi ishtirok etadi. 
Chunonchi, odam diqqatini qaratmasdan (yo’naltirmasdan) birorta narsani ham 
mutlaqo idrok eta olmaydi.
Diqqat qaratilgandagina ta'sir etayotgan narsa va hodisalarni ravshan idrok 
etamiz. Idrok jarayonida odamning ilgari orttirgan turmush tajribasi ishtirok qilar 
ekan, binobarin idrok jarayoni odamning xotirasi bilan bog’liqdir.
Idrokda har doim xususan tanish jarayoni ishtirok etadi. Tanish jarayoni 
qatnashayotganini tufayli odam idrok qilayotgan narsalarini darrov anglab ola 
biladi. Mashhur rus fizologlaridan