Sh. Sh. Shodmonov
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- H^-D+R, yoki R=MS—D. (1) Ko‘rsatilgan nisbatni o‘sish sur’atida aks ettirish mumkin: dR dM s
- R=M dD. (3) Bunda mamlakat oltin-valuta zaxiralari summasi R
| tashqi —
mamlakatning markazlashgan oltin-valuta zaxiralari o‘zgarishi bilan bogiiq emissiya. 123 Agar pul massasini — M s, ichki depozit emissiyasini — D va valuta zaxiralari bilan ta’minlangan emissiyani — R belgilasak, unda: H^-D+R, yoki R=MS—D. (1) Ko‘rsatilgan nisbatni o‘sish sur’atida aks ettirish mumkin: dR dM s dD dt dt d t ' U dR /dt — pul zaxirasining o‘zgarish sur’ati va ichki kredit emissiyasi sur’ati o‘rtasidagi farqqa teng bo'lgan to‘lov balansining saldosi ekanligi sababli monetaristlarning fikricha to‘lov balansi pul bilan bog‘liq holatni ifodalashi yaqqol ko'zga tashlanib qoladi. Monetaristlarning to‘lov balansi haqidagi markaziy tezisi — pul muomalasi jarayonlarining tashqi iqtisodiy operatsiyalar yakuniy saldosi bilan aloqasi haqidagi qoidadir. Pozitsiyaning mohiyati shundaki, pul bozoridan to‘lov balansiga boradigan impulslar asosiy sifatida ko‘rib chiqiladi. Ochiq iqtisodiyotda pul bozori muvozanatining ta’minlaydigan mexanizm yangi jihatlarga ega bo'ladi. Monetaristik adabiyotlarda «kichik» va «katta» mamlakat modellari foydalaniladi. Valuta kurslari qat’iy belgilab qo'yilgan hollarda kichik mamlakat iqtisodiy mustaqilligini yo'qotadi. U na o‘zining pul massasini, na narxni va na foiz stavkalarini nazorat qila olmay qoladi. Agar (1) tenglamaga murojaat qilib, A/5pulga talabni pul taklifiga almashtirsak — muvozanat sharoitlarida bu ko‘rsatkichlar teng, unda: R=M d~D. (3) Bunda mamlakat oltin-valuta zaxiralari summasi R bilan pulga talab va ichki kredit emissiyasi (pul taklifi) mos kelmaslik darajasi o'rtasidagi asosiy funksional bog‘liqlik aks ettirilgan. Agar, aytaylik, pul massasining ichki tarkibiy qismi D talabni qondirish uchun yetarli bo‘lmasa yoki aksincha undan katta bo'lsa, pul sohasini muvozanatga keltiradigan va shu bilan bir paytda to‘lov balansini to‘g‘irlaydigan tashqi kanal ishga tushadi. Xususan, ichki aylanmada pul yetishmagan holatlarda mamlakat rezidentlari tashqi bozorda tovar va qimmatli qog‘ozlarni sotishni kengaytiradilar. To‘lov balansi yaxshilanib, mamlakatning valuta zaxi ralari o‘sadi. Mos ravishda pul massasining tashqi tarkibiy qismi va butun pul massasi o‘sadi. Pul bozoridagi disproportsiyani yo‘q qilish bilan bir paytda to ‘lov balansi ham muvozanatga/keladi. Teskari 124 vaziyatda, agar ichki kredit emissiyasi kassa qoldiqlariga talabdan ortiq bo‘Isa, rezidentlar bunga tovar va qimmatli qog‘ozlami xorijdan xarid qilish bilan javob beradilar. To‘lov balansi yaxshilanadi, valuta zaxiralari qisqaradi. Natijada pul massasi tashqi komponent hisobiga qisqaradi va bu to‘lov balansini tenglashtirishga xizmat qiladi. Bunday mexanizm ishining muhim sharti qat’iy belgilangan kurslar tizimining mavjudligi bo‘lib, bunda tashqi sohadagi disproportsiyalami to ‘g‘irlash valuta kursining o‘zgarishi hisobiga emas, balki valuta zaxiralarini bir mamlakatdan boshqasiga o‘tkazish hisobiga ro‘y beradi. Bunday vaziyatning oqibatlaridan biri pul muomalasi ustidan nazoratni yo‘qotish va mamlakatning narx o'sishi sur’atini cheklay olmasligi bo‘ladi. Pul hukumatlari harakat erkinligiga ega bo‘lishi uchun model shartlariga ko‘ra yoki «kichik mamlakat* shartlaridan voz kechish, yoki o‘zgaruvchan kurslar tizimiga o‘tish zarur. Dunyo ishlab chiqarishining katta qismi to‘g‘ri keluvchi zaxira valutasiga ega «yirik mamlakat» modelidu iqtisodiyot jahon konyunk- turasi kaprizlaridan himoyalangan boMadi. Brcttonvud bitimlarini bekor qilgunga qadar AQSH bunday mamlakat roliga da’vogarlik qilishi mumkin edi. AQSH dollari kapitalistik dunyo mamlakatlari uchun zaxira valutasi funksiyasini bajarishi muhim ahamiyat kasb ctadi. Shu tufayli AQSH ko‘p yillar davomida o‘z oltin zaxirasini to'Iiq tugatmasdan, chet el oldida qarzlarni to‘plab, to'lov balansi dcfitsitini qoplab keldi. FZT pul massasini tartibga solish qobiliyatini saqlaydi va mos ravishda ichki monetarizm qonunlari amalga kiradi. Hamkor mamlakatlarning hara- katlar erkinligi esa to'liq to‘xtab qoladi. 0 ‘z valutasining dollarga nisbatan kursini qo‘llab-quwatlashga majbur bo'lgan holda ular AQSH ortidan ergashib, uning ichki emissiyasidagi barcha tebranishlarga javob qaytarganlar. Butunjahon inflatsiyasi nazariyasi «xalqaro monetarizm» yo‘nalishi hisoblanadi. Ayniqsa, unga globalchilar katta e’tibor qaratadilar, ular pul muvozanatini dunyo tizimida ko‘rib chiqadilar. Jahon inflatsiyasining pul tabiati haqidagi g'oyalar R. Mandell, A. Laffer, A. Svobodaning ishlarida rivoj topdi. Bulardan keyingisi jahon inflatsiya nazariyasining quyidagi asosiy qoidalarini ifodaladi: 1) dunyo narx darajasini dunyo pul zaxiralari belgilab beradi; 2) dunyo pul zaxiralarining mamlakatlar o‘rtasida taqsimlanishi mamlakatlarning «samarali hajmi»ga bog‘liq bo‘ladi Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|