Sharq filologiya fakulteti umumiy tilshunoslik kafedrasi

2.3. Xitoy tilining Uyg ‘ur avtonom rayonida ikkinchi til sifatida o‘qitilishi.
1950-yildan beri Putonghuani ommalashtirish Xitoy ma’murlarining eng katta maqsadlaridan biri bo’lib kelyapti. 1982-yilda Putonghua XXRning rasmiy tili sifatida konstitutsiyaga kiritildi shundan keyin Putonghua Xitoydagi milliy ozchilik xalqlari uchun xitoycha dominant bo’lgan jamiyatda amaliy ahamiyatga ega bo’ldi(Tsung 2009). Xitoyda rasman tan olingan turfa madaniyatli va turli tilli 55ta millat bor, ularning baridan o’zlarining ona tillari mavjud Hui va Manchu degan xitoychadan foydalanadigan xalqlardan tashqari.
Xitoy davlat ta’lim komissiyasi milliy ozchiliklar 1982-yil uchun birinchi marta boshlang’ich, o’rta, yuqori maktab o’quvchilari uchun 10 yillik o'quv dasturini chiqardi. So’nggi yillardagi iqtisodiy o’sish va ijtimoiy rivojlanish hukumatning xitoychani o’rganish va milliy ozchilik xalqlarining o’qitish tizimiga bo’lgan munosabati va siyosati o’zgarishiga olib keldi. Xinjiang Uyg’ur avtonom rayonida Hanlar 1949-yildagi 6 foizdan 49 foizga ko’tarildi. Ilgaridan XUARda uyg’ur tili boshlang’ich ta’limdan uchinchi bosqichgacha norma edi, 2000-yilda uchinchi bosqich ta’limda Putonghuadan foydalanishda o’zgarish yuz berdi va boshlang’ich va o’rta ta’limda ona tili ta’limidan bir odim uzoqlashish bo’ldi(Tsung 2009).
Metodologiya.
Tadqiqot 2006-yil Aksuv tumanidagi 2 ta maktabda o’tkazildi, metod 45 talaba, 53 ota-ona 23 Uyg’ur va xan o’qituvchilari, 3 ta maktab direktori, 6 ta maktab ma’murlari bilan amalga oshirildi. Intervyu 53 Uygur ota-ona bilan o’tkazildi mahalliy xitoylardan ular ota-onalardan eng kerakli savollar jumladan yosh, kasb, iqtisodiy holat, xitoycha gapira olish, nechta bolasi xitoycha o’qiyotganligi va nihoyat bolalari xitoycha maktabda ko’chishi yoki xitoy-uyg’ur qo’shma maktabida o’qishiga fikrini so’rashdi.
Maktablar
Aqsuvdagi guang¹³ nomli aralash boshlang’ich maktab Han va Uyg’ur 691 o’quvchi bore di 60%i etnik ozchiliklar va 1990-yillarda “G’arbga bor” kampaniyasi davrida Xinjiangga ota-onasi bilan kelgan 40% etnik Hanlar edi. Maktabda o’quvchilar 2 guruhga ajratildi: 汉族班Hanlar uchun 民族班 boshqa xalqlar uchun. Hanzu sinflari uchun ta'lim tili Putonghua, barcha sinflar Putonghuada o’qitilardi. Biror Hanga Uyg’ur tili o’qitilmadi ammo ingliz tili 3-kursdan o’qitildi. Uyg’ur tili “minzuban”da o’qitildi va Putonghua 3-sinfdan fan sifatida o’tildi bir haftada 4 marta. Ta’lim dasturidagi fanlar Uyg’ur tilida o’qitildi barcha fanlar xitoy tili fanlaridan tashqari Uyg’ur tilida o’qitildi.
Putonghua tilida, milliy tilda sifatli o'qitish va o'rganish imkoniyati,
maktablar orasida ham farqlanadi. Garchi o’qituvchilar va rahbarlari ikkisi ham xitoychada yetarlicha gaplashaolmasada Baifuding maktabi ayniqsa nochor edi. Baifuding maktabidagi eng muhim muammo xitoy tili o’qituvchilari yetishmasligi va Uyg’ur muhiti ustun bo’lgan chekka hududda xitoy tili o’qituvchilarining ishlashni istamasligi edi.
Xitoy pedagogikasi
Ikkala maktabdagi kuzatuvlar shuni ko'rsatdiki, o'qituvchilar bir xil usuldan foydalanganlar xitoy tilini birinchi til sifatida o'rgatishda qo'llanilgandek. O’qituvchilar ishonishdiki “xitoychani o’rganishda xitoycha metodni qo’llash kerak” “xitoy iergoliflarini ko’p marta yozish orqali” deb.
Teacher: Bugun biz 4-darsni o’rganyapmiz…18-betdagi 4-darsni ochinglar 先给国情的礼物 barcha mendan keyin o’qisin.
Student: 先给国情的礼物
T: Kim matnni o’qiy oladi? Men sizlarga o’tkan hafta aytkandim. Qo’llar tepaga.
S: Ko’p talaba qo’lini ko’taradi.
T: Yaxshi. Ali, sen buni o’qi.
S: 先给我国情的礼物，我想给国情借先上一件礼物.
Xitoy tili dasliklari
Har ikki maktab direktorlari va o‘qituvchilari bundan noroziligini bildirdi
Xitoy o'quv materiallari ozchilik talabalari tajribasi va ehtiyojlariga tushunishlariga qiyinchilik tug’dirishini bildirdi. Kutishlar birinchi xitoy tilini o’rganuvchilarga asoslangan edi ikkinchi til o'rganuvchilar emas.