54
ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / 3 (03) 2013
Dioksin xlorlu tullantıları və plastikləri
(polivinilxlorid, uretan tipində və s.) zibil
yandırıcı qurğularda yandırarkən əmələ gəlir.
Əmələ gələn dioksin asanlıqla atmosferə,
torpağa və ya su hövzəsinə daxil olur və
mühitin aktiv kimyəvi çirkləndirici mənbəyi
olur. Dioksin canlı orqanizmlərin piy toxuma -
la
rında toplana bilir və bu səbəbdən də o,
asanlıqla əksər qida məhsullarında toplana
bilir. Bunlarla yanaşı dioksin olduqca davamlı
maddədir və bu səbəbdən də orqanizmdə pis
emal olunur (indi dioksini, hətta ana südündə
müşahidə etmək olar).
Bütün qeyd olunanlar göstərir ki, dioksin
ekoloji baxımdan ən təhlükəli maddələrdən
biridir. Hələlik dioksin ilə mübarizənin vahid
üsulu tullantıların yandırılması üçün daha
yüksək temperaturlu sobaların yaradılmasıdır
ki, bu da problemi tam həll etmir.
Əksər ölkələr üçün (xüsusən də Yaponiya
üçün) ən ciddi ekoloji problem turşu yağışla -
rıdır.Turşu yağışları ilə mübarizədə daha
radikal vasitə neft, kömür və s. kimi enerji mən -
bələr istifadə olunmadan yeni enerji mənbə -
lərindən istifadəyə keçiddir.
Nanotexnologiya və həyat elmləri
Müasir təbabətin ən vacib məsələlərindən
biri də xərçəng xəstəliyi ilə mübarizədir.
Artıq çoxdan cəhd olunur ki, dərman
preparatının orqanizmə “ünvanlı” çatdırılması
təmin olunsun. Bu halda preparat molekul-
daşıyıcının köməyi ilə lazım olan orqana və ya
toxumaya çatdırılır. Bununla yanaşı hazırda
Yaponiyanın iki iri tibb təşkilatı (Tokio Univer -
siteti nəzdində qadın və uşaq xəstəliklərinin
tədqiqat mərkəzi və Tokio Rikodey Univer -
siteti) ölçüləri 40 nm olan, “yüksək molekullu
mitsella” adını almış, sturukturuna görə virus
modelinə oxşayan “daşıyıcının” sınaqlarını
aparır.
Xərçəng əleyhinə yeni preparat olan adri -
misini daşıyan bu yüksək molekullu mitsella
iynə ilə siçana vurulur. Xərçəng hüceyrələrinə
düşərək preparat onları məhv edir. Artıq yüksək
nəticələr alındığını qeyd etmək olar.
Nanotexnologiyanın tibdə tətbiqi bir sıra
ciddi nəticələri təmin edəcəkdir.
Avtonom və orqanizmə daxil edilən nano -
qur ğular sağlamlığa nəzarət üçün effektiv sis -
tem lərin yaradılmasına imkan verəcəkdir.
Orqanizmin toxumalarını funksional im -
kan larına görə üstələyən üzvi və qeyri-üzvi
materialların – bioötürücülərin yaradılması
ətraf mühitin çirklənmə dərəcəsini təyin etmə -
yə, tibbi xidmətdə inqilabi dəyişikliklər etmə -
yə, orqanizmdə müxtəlif maddələrin miq darını
ölçməyə və s. imkan verəcəkdir.
Nanotexnologiyaların tətbiqi bədən
tərəfindən rədd edilməyən, süni orqanların və
toxumaların istehsalına imkan verəcəkdir.
55
ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / 3 (03) 2013
Nanotexnologiyanın aviasiyada və
kosmonavtikada istifadə imkanları
Bəşəriyyət daima çalışır ki, daha sürətli və
daha rahat nəqliyyat vasitələri yaratsın. Bu
baxım
dan aviasiya və raket texnikasının
inkişafı daha maraqlıdır.
Aviasiya nəqliyyatının inkişafı, əsasən,
aşağı dakı faktorlardan asılıdır: mühərrik qayırma
sənayesinin inkişafı, aerodinamikada yeni
inkişaf konstruksiya materiallarının yaradıl -
ması. Nanotexnologiya məhz tamamilə yeni
konstruksiya materiallarının yaradılması və
hazırlanması texnologiyasının həyata keçiril -
məsində müstəsna rol oynayır. Məsələn, səsdən
iti sərnişin təyyarələri üçün mühərrik
lərin
yüksək termiki davamlığa malik (1000–1600
◦C-də işləyə bilən) kompozisiya tərkibli saxsı
materiallardan hazırlanması problemi həll
ediləcəkdir. Digər detallar üçün isə yeni, ter -
miki davamlı polimerlər və ya polimer kompo -
zisiyaları yaradılmalıdır ki, 200–400 ◦C-yə qədər
davamlı olsun.
Kosmik qurğularda istifadə olunacaq
materiallar 3000° C-yə yaxın temperaturlarda
da davamlı olmalıdırlar.
Yapon alimi N.Kobayasi nanotexno logi -
yanın aviasiyada və kosmonavtikada tətbiqi
perspektivlərini aşağıdakı kimi təsvir edir.
Daha sürətli, etibarlı və rahat aviasiya
nəqliyyat vasitələrinin yaradılması özündə
aşağıdakıları birləşdirir:
Adi kompozisiya materiallarında xarakte -
ris tikalar “cəmlənir”, amma müəyyən həddə
çatdıqda xarakteristikalar “vurulur”.
Vaqif Abbasov,
AMEA-nın müxbir üzvü,
k.e.d., professor
Nanokompozitlərin hər bir komponenti ayrıca struktur əmələ gətirir, amma bu halda
atomlar əlavə olaraq biri-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olaraq yeni strukturlar yaradır və
maddəyə yeni xassələr verir
Nanotexnologiyanın
istifadə imkanı
Nanotexnologiyanın
mümkün praktiki tətbiqi
Tətbiqin sosial və digər
nəticələri
Aviasiya, kosmik
texnika
Olduqca yüngül, olduqca
möhkəm və termiki davamlı
materiallar yaratmaq
Daha rahat və etibarlı
aviasiya nəqliyyatının
inkişafı
Raket texnikası
Nanokompozitlər
Yeni tip raket mühərrikləri,
kosmik stansiyalar
56
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
Hal-hazırda dünyada elmin universitetlərdə,
yoxsa akademiyda daha güclü inkişaf etməsi
haqqında mübahisələr səngimir. Bu baxımdan
Avstriya nümunəsi olduqca maraqlıdır. Bu
ölkədə ali təhsil sisteminə universitetlər və
ixtisaslaşmış ali məktəblər daxildir. 2000-ci ilə
qədər Avstriyada bütün universitetlər dövlət
universi tetləri olmuşdu. 2004-cü ildə akkredita -
siyadan keçmiş 28 universitetin 6-sı özəl
universitetlər idi. 1972-ci ildən 2001-ci ilə qədər
ali məktəblərdə təhsil pulsuz olmuşdur. 2002-ci
ildən etibarən ödənişli təhsil növü də həyata
keçirilir. Dövlət ali məktəbləri dövlət tərəfindən
maliyyələşir. Bu ölkənin Ali məktəblərində 210
min tələbə təhsil alır. Ali məktəblərdə çalışan
müəllimlərin sayı 19,5 min nəfərdir. Avstriya ali
təhsil müəssisələrinə qəbul imtahansız həyata
keçirilir. Universiteti bitirən məzunlara magistr
dərəcəsi verilir. (Azərbaycanda analoqu – fəlsəfə
doktoru)
Magistrlərə elmlər doktoru elmi dərəcəni
almaq üçün bütün imkanlar yaradılır. Avstriyanın
böyük universitetləri bunlardır:
Vyana universiteti (1365-ci ildə yaradılıb,
67,5 min tələbəsi var)
Hras universiteti (1585-ci ildə yaradılıb,
22,5 min tələbəsi var)
İnsbruks universiteti (1669-cu ildə
yaradılıb, 22,2 min tələbəsi var)
Zalsburq universiteti (1662-ci ildə
yaradılıb, 9,8 min tələbəsi var)
Avstriya Elmlər Akademiyası –
Avstriyanın Milli elm mərkəzidir. 1713-cü
ildə böyük riyaziyyatçı və filosof Qotfrid
Leybnits London Kral cəmiyyəti və Fransa
Akademiyası statusunda uyğun təşkilatın
yaradılmasını təklif edir. 14 may 1847-ci
ildə Vyanada Avstriya Elmlər Akademi -
yasının əsası qoyulur. 1918-ci ildə bu
təşkilat Elmlər Akademiyası, 1947-ci ildə
isə Avstriya Elmlər Akademiyası adlandı -
rılır. 1960-cı ilin ortalarında akade miya
fundamental tədqiqatlar sahəsində bu ölkənin
əsas aparıcı qeyri-universitet təşkilatına çevrilir.
Akademiya 2 bölmədən ibarətdir: riyaziyyat və
təbiət elmləri, fəlsəfə və tarix elmləri.
Bununla yanaşı, Avstriyanın böyük elm
müəs si sələri bunlardır:
Zoologiya-botanika elmi cəmiyyəti (1851-ci
ildə yaradılıb)
Coğrafiya elmi cəmiyyəti (1856-cı ildə
yaradılıb)
Fizika-kimya elmi cəmiyyəti (1869-cu ildə
yaradılıb)
Meteorologiya elmi cəmiyyəti (1865-ci ildə
yaradılıb).
Universitetlər və akademiyanın hesabına
Avstriya Avropanın elmi fikir mərkəzlərindən
biridir. Göründüyü kimi, ilk yaradılmış uni
-
versitetlə akademiya arasındakı “yaş fərqi” 482
ilə bərabərdir. Avstriya Elmlər Akademi yası nın
tərkibində Konrad Lorens adına Davranış la rın
Müqayisəli Tədqiqatlar İnstitutu və Beynəlxalq
Tətbiqi Sistem Analiz İnstitutu da fəaliyyət
göstərir. Bütövlükdə Avstriyada cəmi 2200-ə
yaxın elmi müəssisə fəaliyyət göstərir ki,
Elm və təhsil rubrikası
Dostları ilə paylaş: |