“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир

54

ELM DÜNYASI / Elmi­kütlәvi jurnal / 3 (03) 2013

Dioksin xlorlu tullantıları və plastikləri

(polivinilxlorid, uretan tipində və s.) zibil

yandırıcı qurğularda yandırarkən əmələ gəlir.

Əmələ gələn dioksin asanlıqla atmosferə,

torpağa və ya su hövzəsinə daxil olur və

mühitin aktiv kimyəvi çirkləndirici mənbəyi

olur. Dioksin canlı orqanizmlərin piy toxuma -

la 

rında toplana bilir və bu səbəbdən də o,

asanlıqla əksər qida məhsullarında toplana

bilir. Bunlarla yanaşı dioksin olduqca davamlı

maddədir və bu səbəbdən də orqanizmdə pis

emal olunur (indi dioksini, hətta ana südündə

müşahidə etmək olar).

Bütün qeyd olunanlar göstərir ki, dioksin

ekoloji baxımdan ən təhlükəli maddələrdən

biridir. Hələlik dioksin ilə mübarizənin vahid

üsulu tullantıların yandırılması üçün daha

yüksək temperaturlu sobaların yaradılmasıdır

ki, bu da problemi tam həll etmir.

Əksər ölkələr üçün (xüsusən də Yaponiya

üçün) ən ciddi ekoloji problem turşu yağışla -

rıdır.Turşu yağışları ilə mübarizədə daha

radikal vasitə neft, kömür və s. kimi enerji mən -

bələr istifadə olunmadan yeni enerji mənbə -

lərindən istifadəyə keçiddir.

Nanotexnologiya və həyat elmləri

Müasir təbabətin ən vacib məsələlərindən

biri də xərçəng xəstəliyi ilə mübarizədir.

Artıq çoxdan cəhd olunur ki, dərman

preparatının orqanizmə “ünvanlı” çatdırılması

təmin olunsun. Bu halda preparat molekul-

daşıyıcının köməyi ilə lazım olan orqana və ya

toxumaya çatdırılır. Bununla yanaşı hazırda

Yaponiyanın iki iri tibb təşkilatı (Tokio Univer -

siteti nəzdində qadın və uşaq xəstəliklərinin

tədqiqat mərkəzi və Tokio Rikodey Univer -

siteti) ölçüləri 40 nm olan, “yüksək molekullu

mitsella” adını almış, sturukturuna görə virus

modelinə oxşayan  “daşıyıcının” sınaqlarını

aparır.

Xərçəng əleyhinə yeni preparat olan adri -

misini daşıyan bu yüksək molekullu mitsella

iynə ilə siçana vurulur. Xərçəng hüceyrələrinə

düşərək preparat onları məhv edir. Artıq yüksək

nəticələr alındığını qeyd etmək olar.

Nanotexnologiyanın tibdə tətbiqi bir sıra

ciddi nəticələri təmin edəcəkdir.

Avtonom və orqanizmə daxil edilən nano -

qur ğular sağlamlığa nəzarət üçün effektiv sis -

tem lərin yaradılmasına imkan verəcəkdir. 

Orqanizmin toxumalarını funksional im -

kan larına görə üstələyən üzvi və qeyri-üzvi

materialların – bioötürücülərin yaradılması

ətraf mühitin çirklənmə dərəcəsini təyin etmə -

yə, tibbi xidmətdə inqilabi dəyişikliklər etmə -

yə, orqanizmdə müxtəlif maddələrin miq darını

ölçməyə və s. imkan verəcəkdir.

Nanotexnologiyaların tətbiqi bədən

tərəfindən rədd edilməyən, süni orqanların və

toxumaların istehsalına imkan verəcəkdir.

---

55

ELM DÜNYASI / Elmi­kütlәvi jurnal / 3 (03) 2013

Nanotexnologiyanın aviasiyada və

kosmonavtikada istifadə imkanları

Bəşəriyyət daima çalışır ki, daha sürətli və

daha rahat nəqliyyat vasitələri yaratsın. Bu

baxım 

dan aviasiya və raket texnikasının

inkişafı daha maraqlıdır. 

Aviasiya nəqliyyatının inkişafı, əsasən,

aşağı dakı faktorlardan asılıdır: mühərrik qayırma

sənayesinin inkişafı, aerodinamikada yeni

inkişaf konstruksiya materiallarının yaradıl -

ması. Nanotexnologiya məhz tamamilə yeni

konstruksiya materiallarının yaradılması və

hazırlanması texnologiyasının həyata keçiril -

məsində müstəsna rol oynayır. Məsələn, səsdən

iti sərnişin təyyarələri üçün mühərrik 

lərin

yüksək termiki davamlığa malik (1000–1600

◦C-də işləyə bilən) kompozisiya tərkibli saxsı

materiallardan hazırlanması problemi həll

ediləcəkdir. Digər detallar üçün isə yeni, ter -

miki davamlı polimerlər və ya polimer kompo -

zisiyaları yaradılmalıdır ki, 200–400 ◦C-yə qədər

davamlı olsun.

Kosmik qurğularda istifadə olunacaq

materiallar 3000° C-yə yaxın temperaturlarda

da davamlı olmalıdırlar.

Yapon alimi N.Kobayasi nanotexno logi -

yanın aviasiyada və kosmonavtikada tətbiqi

perspektivlərini aşağıdakı kimi təsvir edir.

Daha sürətli, etibarlı və rahat aviasiya

nəqliyyat vasitələrinin yaradılması özündə

aşağıdakıları birləşdirir:

Adi kompozisiya materiallarında xarakte -

ris tikalar “cəmlənir”, amma müəyyən həddə

çatdıqda xarakteristikalar “vurulur”.

Vaqif Abbasov,

AMEA-nın müxbir üzvü, 

k.e.d., professor

Nanokompozitlərin hər bir komponenti ayrıca struktur əmələ gətirir, amma bu halda

atomlar əlavə olaraq biri-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olaraq yeni strukturlar yaradır və

maddəyə yeni xassələr verir

Nanotexnologiyanın

istifadə imkanı

Nanotexnologiyanın

mümkün praktiki tətbiqi

Tətbiqin sosial və digər

nəticələri

Aviasiya, kosmik 

texnika

Olduqca yüngül, olduqca

möhkəm və termiki davamlı

materiallar yaratmaq

Daha rahat və etibarlı 

aviasiya nəqliyyatının

inkişafı

Raket texnikası

Nanokompozitlər

Yeni tip raket mühərrikləri,

kosmik stansiyalar

---

56

ELM DÜNYASI

/ Elmi­kütlәvi jurnal / №03 (03) 2013

Hal-hazırda dünyada elmin universitetlərdə,

yoxsa akademiyda daha güclü inkişaf etməsi

haqqında mübahisələr səngimir. Bu baxımdan

Avstriya nümunəsi olduqca maraqlıdır. Bu

ölkədə ali təhsil sisteminə universitetlər və

ixtisaslaşmış ali məktəblər daxildir. 2000-ci ilə

qədər Avstriyada bütün universitetlər dövlət

universi tetləri olmuşdu. 2004-cü ildə akkredita -

siyadan keçmiş 28 universitetin 6-sı özəl

universitetlər idi. 1972-ci ildən 2001-ci ilə qədər

ali məktəblərdə təhsil pulsuz olmuşdur. 2002-ci

ildən etibarən ödənişli təhsil növü də həyata

keçirilir. Dövlət ali məktəbləri dövlət tərəfindən

maliyyələşir. Bu ölkənin Ali məktəblərində 210

min tələbə təhsil alır. Ali məktəblərdə çalışan

müəllimlərin sayı 19,5 min nəfərdir. Avstriya ali

təhsil müəssisələrinə qəbul imtahansız həyata

keçirilir. Universiteti bitirən məzunlara magistr

dərəcəsi verilir. (Azərbaycanda analoqu – fəlsəfə

doktoru)

Magistrlərə elmlər doktoru elmi dərəcəni

almaq üçün bütün imkanlar yaradılır. Avstriyanın

böyük universitetləri bunlardır:

Vyana universiteti (1365-ci ildə yaradılıb,

67,5 min tələbəsi var)

Hras universiteti (1585-ci ildə yaradılıb,

22,5 min tələbəsi var)

İnsbruks universiteti (1669-cu ildə

yaradılıb,  22,2 min tələbəsi var)

Zalsburq universiteti (1662-ci ildə

yaradılıb,  9,8 min tələbəsi var)

Avstriya Elmlər Akademiyası –

Avstriyanın Milli elm mərkəzidir. 1713-cü

ildə böyük riyaziyyatçı və filosof Qotfrid

Leybnits London Kral cəmiyyəti və Fransa

Akademiyası statusunda uyğun təşkilatın

yaradılmasını təklif edir. 14 may 1847-ci

ildə Vyanada Avstriya Elmlər Akademi -

yasının əsası qoyulur. 1918-ci ildə bu

təşkilat Elmlər Akademiyası, 1947-ci ildə

isə Avstriya Elmlər Akademiyası adlandı -

rılır. 1960-cı ilin ortalarında  akade miya

fundamental tədqiqatlar sahəsində bu ölkənin

əsas aparıcı qeyri-universitet təşkilatına çevrilir.

Akademiya 2 bölmədən ibarətdir: riyaziyyat və

təbiət elmləri, fəlsəfə və tarix elmləri. 

Bununla yanaşı, Avstriyanın böyük elm

müəs si sələri  bunlardır:

Zoologiya-botanika elmi cəmiyyəti (1851-ci

ildə yaradılıb)

Coğrafiya elmi cəmiyyəti (1856-cı ildə

yaradılıb)

Fizika-kimya elmi cəmiyyəti (1869-cu ildə

yaradılıb)

Meteorologiya elmi cəmiyyəti  (1865-ci ildə

yaradılıb).

Universitetlər və akademiyanın hesabına

Avstriya Avropanın elmi fikir mərkəzlərindən

biridir. Göründüyü kimi, ilk yaradılmış uni 

-

versitetlə akademiya arasındakı “yaş fərqi” 482

ilə bərabərdir. Avstriya Elmlər Akademi yası nın

tərkibində Konrad Lorens adına Davranış la rın

Müqayisəli Tədqiqatlar İnstitutu və Beynəlxalq

Tətbiqi Sistem Analiz İnstitutu da fəaliyyət

göstərir. Bütövlükdə Avstriyada cəmi 2200-ə

yaxın elmi müəssisə fəaliyyət göstərir ki,

Elm və təhsil rubrikası

---