Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
kimi fikir yürütsünlər və hərəkət etsinlər. Dram və komediyalarda, roman və povest ‐ lərdə bu uyğunluq dərəcəsi yüksəkdir, aydın ‐ dır, deməli, operalarda da bunlara əsaslanmaq lazımdır. Bu uyğunluğu əldə etməyə can atan bir çox opera müəlliflərinin fikirləri məhz belə dir. Bu baxımdan təəccüblü deyildir ki, Azər ‐ baycanda da özündə əsas ədəbi mənbələrin janr əlamətlərini daşıyan əsərlər yaranmışdır. Bu qəbildən olan «Koroğlu» operası – dastan, epopeya, «Vətən» – döyüş operası, oçerkə xas yığcamlıq və fəal təsvir keyfiyyətlərinə malik əsərdir. «Bahadur və Sona» – opera‐povest, kiçik roman, «Sevil» – müasir həyatdan bəhs edən lirik dram (pyes əsasında yazılmışdır), «Aygün» – müasir həyatdan bəhs edən (povest əsasında yazılmışdır) lirik povest, «Tülkü və Alabaş» – alleqorik təmsil‐opera, «Aldanmış ulduzlar» – improvizasiyalı maska teatrı (M.F.Axundzadənin povesti əsasında), «Nizami», «Vaqif», «Natəvan» – böyük şairlərin obrazları ilə, həyatdakı dəyişiklik lərlə, müstəqillik uğ ‐ runda mübarizə mövzusu ilə bağlı olan tarixi‐ bioqrafik operalardır. Bu cür təmayüllər musiqi vasitələrinin seçi mində bəstəkarların imkanlarını geniş ‐ ləndirir; müəlliflər tərəfindən ən gözlənilməz ziddiyyət və qarşıdurmalarda dramaturji məsə ‐ lələrə cavab verən ifadə vasitələri cəlb olunur. İctimai həyatda opera janrının əhəmiyyətli olması o faktla da izah olunur ki, keçmiş sovet dövləti özünün yarandığı ilk günlərdən opera ‐ ya böyük əhəmiyyət vermişdir. Sovet partiya orqanları, informasiya vasitələri musiqili‐ səhnə janrlarının köməkliyi ilə sosializm, kommunizm ideyalarını həyata keçirməyə can atmışlar. Təəccüblü deyildir ki, bəstəkarlardan yeni inqilabi mövzuda operalar yaratmaq təkidlə tələb olunmuşdur. Məhz 1920–30‐cu illərdə yeni sosializm cəmiyyətinin nümayən dələ ‐ rinin, yeni dövrün qəhrəmanlarının iştirak et‐ diyi müasir mövzulu operaların yaradıl masına xüsusilə təkan verilmişdir. Beləliklə də, ümumavropa tipli ilk Azər ‐ baycan operasının («Nərgiz») mövzusunu sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizə təşkil etmiş ‐ dir. Məlumdur ki, 1930‐cu illərdə sovet bəstə ‐ karları çox tez‐tez tarixi‐qəhrəmanlıq mövzu ‐ larına müraciət etmiş, tarixi hadisələrə, keçmiş qəhrəmanlıqlara meyil edərək müasirliklə keçmişin vəhdətini yaratmışlar. Bütün bunlar bəstəkarların yaradıcılıq maraqlarının diapa‐ zonunu müxtəlif mövzularla, süjetlərlə mahiy ‐ yətcə genişləndirir, dinləyicilərdə vətənpər vərlik hislərini, öz ölkəsinin tarixinə, qəhrəmanlarına olan məhəbbəti artırır, yeni rəşadətlərə çağı ‐ rırdı. Və bu məcburi partiyalılıqdan qaçmaqla, eyni zamanda da Vətənə, onun mədəniyyətinə olan məhəbbəti gücləndirərək sovet hakimiy ‐ yəti uğrunda mübarizəyə səsləyirdi. Bəstəkarlar tədricən tarixi‐qəhrəmanlıq möv ‐ zularına daha böyük diqqət verməyə başla ‐ dılar. Öz xalqının, öz ölkəsinin tarixi keçmi şinə bugünkü mövqedən baxan müəlliflər keçmiş qəhrəmanları mədh edirdilər. Beləliklə, M.Maqomayevin «Nərgiz» operası tarixən hazırlanmış və zamanın tələblərinə cavab verərək qanunauyğun şəkildə meydana gəlmişdir. Eyni zamanda da öz dövrünün opera incəsənəti yolunda milli operanın prob ‐ lemləri planında operanın mahnıvariliyi, janr komponentlərinin mənimsənilməsi, muğamlar‐ dan ümumavropa istiqamətinə keçid də qanu ‐ nauyğun olmuşdur. Öz «yerli» məsələlərini həll edən milli bəstəkarlarımız opera janrını klassik qanunlar səviyyəsində bütün formaları ilə mənimsə ‐ məyə can ataraq Rusiyanın müasir operasına yaxınlaşmağı bacardılar. Әlbə ə ki, əsas çətin ‐ lik intonasiya quruluşu məsələsi ilə bağlı idi. Çünki opera üslubunun, hər şeydən əvvəl, melodik üslubun yaradılması olduqca vacib idi.
Şübhəsiz, bu proses sürətli ola bilməzdi. «Nərgiz» operasının yarandığı dövrdə musi ‐ qinin ayrı‐ayrı təbəqələrində müəyyən parça ‐ lan malar var idi. Bu isə müəyyən dərəcədə M.Maqomayevin operasında hiss olunurdu. Mahnıvarilik – xalq mahnıları və kütləvi‐inqi‐ labi mahnılarla əlaqədar idi. Melodiyanın müəyyən hissəsini muğamlarla bağlı olan in‐ tonasiyalar təşkil edirdi. Bu da opera üslubuna
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 yaxınlaşma idi. Həm də operadakı epizodlar daha çox xalqın ruhuna uyğun, kütləvi və opera üslubunda idi. Beləliklə də, «Nərgiz» operasında hələ də vahid bir üslub əldə edilməmişdi. Çoxcəhətli xalq yaradıcılığını ümumiləşdirilmiş, yüksək bədii keyfiyyətlərlə və bütün mənbələrin sin‐ tezi ilə ayrılmaz şəkildə həyata keçirmək hələ də mümkün olmamışdı. Bütün bunlar «Koroğlu» operasında əldə olundu. Bu isə həmin ope ‐ ranın klassik opera hesab olunma sının əsas səbəblərindən biridir. Bununla yanaşı, Avropa və Rusiyanın klas‐ sik operalarına istinad edən, sovet ideolo ‐ giyası ilə əhəmiyyətli dərəcədə və mütləq bağlı olan sovet operaları sırasına daxil olan Azərbaycan operası, hə a dövrünün təma yül ‐ ləri çərçivəsində, mahnıvari operalar çərçivə ‐ sində belə fərdi milli simasını qoruyub saxlaya bilmişdi. Bir daha qeyd edək ki, öz dövrünün incə ‐ sə nət təmayüllərinə əsaslanan M.Maqomayev zamanın canlı nəbzini tərənnüm edərək mövzu və janr seçimində haqlı idi. Belə ki, həmin dövrdə məhz mövzunun özü operanın janrını müəyyənləşdirir və bədii formanı diktə edirdi. Azərbaycan bəstəkarları – M.Maqomayev, Ü.Hacıbəyli klassik ənənələri milli zəminlə qovuşduraraq səhnədə klassik normalar çərçivəsində öz xalq musiqisi (mahnılar, rəqs ‐ lər, muğamlar və s.) ənənələrini təcəssüm etdirməyi bacardılar. Beləliklə, bu proses sin‐ tetik yolla həyata keçdi. Xalq musiqisi və milli ənənələr hamıya məlum olan ümumavropa qanunları və musiqi formaları ilə birləşdi. Bəstəkarlar milli musiqidən intonasiya‐lad xüsu ‐ siyyətlərini götürüb onları dəyişərək məlum opera formaları ilə uyğunlaşdırmağa nail oldular. Xatırlatmaq istərdik ki, Rusiya imperiyası ilə siyasi, sosial baxımdan bağlı olan Azər ‐ baycan musiqi mədəniyyətinin həmin dövrün opera incəsənətinin inkişaf axınında olması da təbii idi. Sovet dövlətinin (Moskva nın) musiqi incəsənəti bir növ oriyentir idi. Lakin bir sıra azərbaycanlı mədəniyyət xadim lərinin Moskva və Leninqradın məşhur sənət karlarından dərs almalarına baxmayaraq, Azər baycan musiqi mədəniyyəti özünəməx susluğunu qoruyub saxlaya bilmişdir.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|