Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan ərazisində müasir iqlim dəyişmələri
- Әks tərəfin sübutları
tullantılarının 55%‐ni əhatə edir. Protokolun icrasının birinci mərhələsi 2012‐ci ildə qur ‐ tardı. Yeni razılıq haqqında danışıqlar 2007‐ci ildə Bali (İndoneziya) adasında başlamış və 2009‐cu ildə Kopenhagen və 2010‐cu ildə Dur‐ banda (Cənubi Afrika) davam etdirilmişdir. Protokolun ideyası 1997‐ci ildə iqlimin qlo ‐ bal istiləşməsinə həsr olunmuş forumda yaran ‐ mışdır. Dövlətlərin bir yerə toplanmış nüma yəndələri 1990‐cı ilə nisbətən 2012‐ci ildə atmosferə atılacaq qazlar haqqında kvotanı bölüşdürməyə cəhd göstərdilər. Kvota haq ‐ qında mübahisələr Forumu uğursuzluğa düçar edirdi. Vəziyyəti xilas etmək üçün ABŞ‐ın o zamankı vitse‐prezidenti Albert Qor təcili fo‐ ruma gəldi və katalizator rolunu oynayaraq, dövlətlərin ekspertlərini dilə tutdu və pro‐ tokol imzalandı. Ancaq sonradan Klinton apa ‐ ratı bu protokolu ratifikasiya üçün heç Konq resə də göndərmədi. Buş administrasiyası isə bir qədər irəli getdi və elan elədi ki, Kioto pro‐ tokolu ABŞ‐n milli maraqlarına ziddir və Ame rika Kioto protokolundan çıxır. Yada salaq, dünya sənaye istehsalının və onun nəticəsi kimi də CO 2
protokolunun növbəti fiaskosu Kopenhagen sammitində baş verdi. Kvotanın verilməsi üçün müxtəlif variantlar və qruplar təklif olundu, ölkələr karbon qazının azaldılması haqqında razılığa gələ bilmədilər. Çin və Hind kimi sənaye monstırları öhdəçilik götürmədilər. Bu təşəbbüsdə ancaq Avropa İ ifaqı öhdəçilik götürdü və icra edir. Qeyd edək ki, Kioto razılığı çox mürəkkəb sənəddir, bura sənaye istehsalından başqa, «insan hüquqları», «demokratiyanın inkişafı və dərinləşdirilməsi», «beynəlxalq terrorizm» və s. kimi məsələyə o qədər dəxli olmayan şərtlər dəsti daxil edilmişdir və bu da bir çox dövlətlərin ona ehtiyatla yanaşmasına gətirir.
AMEA‐nın Coğrafiya İnstitutunda aparıl ‐ mış tədqiqatlara görə, 1880–2010‐cu illər döv ‐ ründə ölkə ərazisində temperaturun dəyiş məsi müxtəlif regionlarda 0,2‐dən 1,50 0 C‐yə qədər təşkil edir və son 40 il ən isti dövr kimi qiy ‐ mətləndirilir. Temperaturun ən çox yüksəl məsi Kür‐Araz ovalığında (0,4–0,9 0 C), Qazax‐Gəncə zonasında (0,6–1,10 0 C), Böyük Qafqazın cənub yamacında (0,5–0,80 0 C), Kiçik Qafqazın şimali‐ şərq (0,6–1,50 0 С) və şimal (0,4–0,60 0 С) yamac ‐ larında müşahidə olunur. Ümumi Azərbaycan üçün cəmləşdirsək temperaturun artması son yüz ildən çox dövrdə 0,7 0 C‐yə bərabərdir və bu, bütövlükdə Yerin temperatur artımına yaxındır. Qlobal temperaturun artması dünya okeanı ‐ nın səviyyəsini qaldırmaqla yanaşı, atmosfer yağıntılarının miqdarının və paylanmasının dəyişməsinə gətirir. Nəticədə daşqın, quraq ‐ lıq, qasırğa və s. kimi təbii kataklizmlərin tez ‐ liyi arta, təsirə məruz qalmış ərazilərdə kənd təsərrüfatı məhsulları azala bilər. Burada bir faktı qeyd etmək yerinə düşərdi: belə ki, 1999‐cu ildə Helsinki şəhərində «İqlim dəyişmələri və Yer kürəsinin su balansı» mövzusunda ikinci beynəlxalq simpozium keçirildi və həmin sim‐ poziumda mən «Temperatur anomaliyala rının Xəzər dənizinin səviyyəsinə təsiri» məruzəsi ilə iştirak etdim. Simpoziumun gəldiyi əsas nəticələrdən biri gələcəkdə iqlimin istiləşməsi prosesində arid (quraq) ərazilərdə yağıntının miqdarının bir qədər də azalacağı proqnozu oldu. Rütubətli ərazilər üçün isə əksinə, yağıntının miqdarının artacağı vur ğulandı. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, 23 il bundan əvvəl bu simpoziumda verilən proqnoz Azər ‐ baycan ərazisi üçün tədricən özünü doğrult ‐ mağa başladı, yağıntıların miqdarı bəzi yerlərdə 15–20% azaldı. Yada salım ki, Azər bay ‐ can ərazisinin 60 %‐i arid əraziyə daxildir.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 (şəkil 4) Ümumiyyətlə, AMEA‐nın Coğrafiya İnsti‐ tutunda aparılan tədqiqatlara görə, bir çox re‐ gionlarda atmosfer yağıntıları 3%‐dən 15 %‐ə qədər azalmışdır. Daha dəqiq desək, Gədəbəy, Naxçıvan, Lənkəran, Şuşa və Ağstafada son 105 il ərzində yağıntının miqdarı müvafiq olaraq 70, 24, 160, 30 və 20 mm/il azalmışdır. Ekologiya və Təbii Ehtiyatlar Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərən Milli İqlim Mərkəzinin atmosferin ümumi dövranlarının 8 modeli əsasında müxtəlif ssenarilər (GFDL‐T, HadCM2, CGMI, ECHAM4) əsasında (məsələn, atmosferdə karbon qazının miqdarı iki dəfə artsa) apardığı hesablamalara görə, bu əsrin sonuna qədər atmosfer havasının temperaturu 1,2–5,90
0 С tərtibində arta, atmosfer yağıntıla ‐ rının miqdarı isə 20 %‐ə qədər azala bilər (şəkil 5).
İqlimdə istiləşmənin getmədiyini israr edənlərin birinci arqumentlərindən biri 100 il ərzində 0,70C istiləşmənin ölçmə xətası çərçivəsinə daxil etmələridir. ABŞ Milli Akademiyasının keçmiş prezi‐ denti Frederik Zeytsin başçılığı ilə 17000 alim 1988‐1998‐ci illərdə ABŞ‐da, ümumiyyətlə, temperaturun 0,08 və bütün dünyada isə 0,047
0 C azaldığını sübut edir. Üstəlik, yenə də onların fikrincə, fotosintez hesabına atmos ‐ ferdə CO
2 ‐nin çoxalması ABŞ‐da meşənin 30% artmasına gətirmiş və bir çox hallarda buğda, düyü, kartof, paxlakimilərin və meyvə ağaclarının məhsuldarlığı 20–40% artmışdır. Әn əsası, Moskva Okeanologiya İnstitutu‐ nun əməkdaşı, mənim həmkarım O.Q.Sorox‐ tinin hesablamalarına görə, «istixana effekti» terminini Yer atmosferinə tətbiq etmək absurd‐ dur, ona görə ki, Yer atmosferlə istilik mübadiləsi olmayan və ona görə də bu effekt yaranan şüşə ilə bağlı istixana deyil. Özünü nizamlayan sistem kimi, Yer atmosferində konvektiv mübadilə mövcuddur və ona görə də atmosferdə CO 2 çoxaldıqca troposfer ilə konvektiv mübadilə intensivləşir və bununla da artıq yaranmış anomal istilik atmosferdən xaric olunur.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 (şəkil 5) Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|