Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси “Vətən dili” – Ana dili, azərbaycan dili deməkdir. Kitab azərbaycan dilində dərs keçilməsinə və bu dildə dərs kitabı yazılacağına məşkuk(şək-şübhə-P.M.) və kinayəli nəzərlərlə baxan mü tərcimlərə və fars şovinizminə qarşı qəti bir cavab idi. Ahəngdar azərbaycan dilinin bütün incəliklərini bilən müəllif bu kitabda üslubun səlistliyinə və mətnin yığcamlığına və səliqəyə xüsusi diqqət vermişdir. Özünün bütün müəllimlik fəaliyyəti müddətində bir qa- nun kimi riayət etdiyi xəlqilik və sadəlik prinsipi “Vətən dilin də” qırmızı bir xəttlə keçir. Başqa sözlə desək, müəllif kitaba həyatdan gəlmişdir. Mirzə Həsən Rüşdiyyə əsil xalq müəllimidir. Bütün ömrü boyu o səy etmişdir ki, mürəkkəb və ağır ərəb əlifbasının azər- bay can balalarına təlim edilməsini asanlaşdırmaq üçün təzə qay da və yollar tapılsın. Bu sahədə o, şəxsən yorulmadan çalış- mışdır. Onun nəinki İran Azərbaycanında və bəlkə də bütün İranda ilk dəfə olaraq tətbiq etdiyi sovti(burada səsli mənasındadır-red) üsul ərəb əlifbasının təlimini asanlaşdırmaq üçün atılmış böyük bir addım idi. Bu üsulun sayəsində uşaqlar altmış saatlıq tədris müddətində oxuyub yazmağı öyrənirdilər. Mirzə Həsən Rü.diyyəyə bütün həyatını öz xalqının maarif və mədəniyyətinin inkişaf etməsinə həsr etmişdir. Mürtəcelərin tərz və hədələrinə baxmayaraq, o, məktəbi xürafat təsirindən qurtarmaq yolunda fədakarcasına çalışmış, məktəbi həmişə xalqa, xalqın adət və ənənəsinə, rüsum və canlı danışıq dilinə yaxınlaşdırmağa cəhd etmişdir. Rüşdiyyənin Təbrizdə təzə üsul ilə açmış olduğu məktəbin dəfələrlə hökumət tərəfindən bağlanmasına baxmayaraq, qocaman müəllim öz fikrindən daşınmamış və azərbaycan xalqının parlaq istiqbalı haqqındakı istək və arzularından sərf nəzər etməmişdir. Böyük maarifpərvər, uşaqlarda Vətənə və Ana dilinə hə- mi şə böyük bir ehtiram tərbiyə edirdi. O, müəllimlərdən həmişə tələb edirdi ki, qanlarını və canlarını belə əsirgəmədən 144 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси azərbaycan dilini düzgün təlim etsinlər. Çünki dilin təlimindən o nəslin gələcək səadəti və mövqeyi asılıdır. Rüşdiyyənin böyük bir ehtira s və can yanğısı ilə sevildiyi fikirlər əməli olaraq onun “Vətən dili” kitabında tamamilə öz əksini tapmışdır. “Vətən dili” iki hissədən: əlifba təlimi hissəsindən və mi- sal lardan ibarətdir. Əlifba təlimi hissəsi başlıca olaraq el ədə- biy yatı əsasında qurulmuşdur. Müəllif ayrı-ayrı məfhumları uşaqların zehnində həkk etmək üçün el məsəlləri və atalar sözlərindən təsirli surətdə istifadə edir. Uşağın hələ məktəbə gəlməmişdən ailədə təkrar-təkrar eşitdiyi atalar sözü vasitəsilə verilən hər bir yeni məfhum və fikir müəllif tərəfindən həqiqi bir müəllim bacarığı ilə uşaqlara çatdırılır. Bu bir tərəfdən yeni məfhumun sürətlə mənimsənilməsini təmin etdiyi kimi o biri tərəfdən məktəblə ailənin münasibətini daha da möhkəmləndirmiş olur. Uşağın söz ehtiyatını zənginləşdirmək məqsədilə verilən hər bir cümlə və atalar sözü mütləq müəyyən bir fikrin ifadəsini daşıyır. Bunlar uşaqlarda xeyirxahlığa meyl, şərarətə, yalançılığa, təzyiqə və riyakarlığa ikrah və sairə hisslərin tərbiyəsindən ibarətdir. Məsələn: Özgəyə quyu qazan özü düşər, xain heç zaman artmaz, dərs oxuyan dərsdən doymaz, bu günün işini sabaha qoyma və sairə... tərbiyəvi və əxlaqi mənalı caiz atalar sözündən müəllif yaxşı istifadə edir. Didaktizm – kitabda əsas prinsipdir. Lakin Rüşdiyyənin didaktiz mi xürafatdan xalidir. Müəllifin məqsədi yalnız canlı insan tərbiyə etmək olduğu üçün o, ən təsirli vasitələrdən istifa- də edir. Kitabın ikinci hissəsində verilən 30 misalın hamısında müəllif bu prinsipə riayət etmişdir. Alliqorik hekayə və mənzumələrdə əxlaqi nəticə bütün nəsihətamiz ədəbyana məx- sus olduğu kimi ayrıca verilir. Lakin Rüşdiyyədə əxlaqi nəticə təcrid edilmiş bir fikir kimi deyil, bəlkə də müəyyən bir elmin məntiqi, əməli nəticəsi kimi verilir. 145 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси “Vətən dili” kitabının ən gözəl məziyyəti onun saf və səlist bir dildə yazılmasıdır. Bu dil fars və ərəb təsirlərindən xali təmiz azərbaycan dilidir. Cümlələr qısa və sadə, ifadələr aydındır. Bütün misallar sadə, yığcam və calib (maraqlı-red.)) bir üslubla yazılmışdır. Müəllif, uşaq təsvirini dolaşdıra biləcək heç bir artıq söz və məfhuma yol vermir. Onlardakı saflıq və yığcamlıq indiyədək öz gözəlliyini itirməmişdir. Məsələn kitabın 104-cü səhifəsindəki “Xəstə maral” adlı kişik hekayədə hadisə miniatür bir həcmdə ustalıqla ifadə edilmişdir: “Maralın biri xəstə olmuşdu. Dost və aşnaları onun kef və əhvalından xəbər almaq üçün yatdığı məhəlləyə gəlirdilər. Bunlar gəlib- getdikləri zaman o yerdəki, ot və ələfi yeyib tələf etmişdilər. Maral xəstəlikdən xilas oldu, amma ətrafında yeyəcək heç bir şey qalmadığı üçün aclıqdan tələf olmuşdu”. Başqa misallar da eyni səlistlik və yığcamlıqla verilmişdir. İran Azərbaycanının böyük maarifpərvər və qocaman müəllimi Rüşdiyyənin “Vətən dili” kitabı İran Azərbaycanında maarif tarixinin təməl daşlarından biri olmuşdur. Bütün həyatını öz xalqının səadətinə həsr etmiş bu böyük maarifpərvərin xatirəsi azərbaycan xalqının ürəyindən silinməyəcəkdir. M.Qılman (1946- cı il, № 7, səhifə 33, 34) 146 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|