Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси - Çöp yəni üstə yıxılanlardır, çör isə dik duranlar. Xaqan Mənuçöhrün bu zəkalı cəsur uşaqdan çox xoşu gəlir və onu öz sarayına aparıb təlim və tərbiyəsini Məlikülşüara Əbulila Gəncəviyə tapşırır. XII əsr Azərbaycan şairlərinin çoxunun ustad və müəlimi olan Əbulila İbrahimin elm və sənətdə təkmilləşməsinə böyük xidmət göstərmiş və qızını da ona verərək özünə kürəkən etmişdir. Həqaiq təxəllüsüni intixab edən İbrahim çox cavan çağla- rından şeir yazmağa başlayır və hələ 16 yaşında ikən Şamaxı şairləri arasında öz istedad və atəşin təbi ilə şöhrət qazanır və Xa qan Kəbir adlanan Mənuçöhr tərəfindən təqdir olunaraq, ondan Xaqani ləqəbini alır. İbrahim Xaqani və onun ölməz əsərləri xalis Şirvan mühiti və Azərbaycan mədəniyyətinin məhsuludur. O, əsrinin ən qüdrətli şairlərindən biri kimi şöhrət tapıb Şərqin şeir və sənət aşiqlərini hər bir beytinə məftun etmək qabiliyyətini əldə edin cəyə qədər öz doğma yurdu Azərbaycandan – Şirvandan kənara qədəm qoymamışdır. Onu bəsləyib kamil dərəcəsinə çatdıran, ona ilham və qüvvət bağışlayan ancaq və ancaq Ana Vətən olmuşdur. O, çox əsrli mədəniyyətə malik olan bir xalqın, dəha və təməddon (maarifpərvər ziyalı-P.M.) beşiyi olan bir vətənin oğlu olması ilə iftixar edərək, Odlar diyarı Azərbaycana bəslədiyi məhəbbət hissləri ilə öz şeirlərini bəzəmişdir: Şeirimin hər beytidir bir körpə təbimdən doğar, Hər yana getsə yenə Şirvanla eylər iftixar. Mən özüm şirvanlıyam, Şirvan atamdır, həm anam, Ruhuma qüvvət, vücuduma verir can bu diyar. Şam nə, Bağdad nə, Şirvan fəzliyət mülküdür, Burada hikmət, burada dövlət, burada istedad var. Əl açıb yoxsulları biganədən almaz zəkat, Mərifət gəncinə sahibdir bu yerdə varlılar. 154 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Vətənini bu qədər hərarətlə sevən şair bütün ömrünü Ana yurdun şan və şöhrətini artırmaq işinə sərf etmişdir. O, oxumuş və əsrinin ülaməsi olmuşdur. Elm Xaqani yaradıcılığına xüsusi bir zinət bəxş etmişdir. Tarix, fəlsəfə, riyaziyat, tibb, coğrafiya, feğ (şəriət –P.M.), kimya, həndəsə, pisixoloji elmlərini dərin- dən öyrənmiş şair hər dəryadan bir inci, hər bağçadan bir çiçək alıb öz əsərlərini bəzəmək işində mahir bir rəssam istedadını nü mayiş etdirmişdir. Bu cəhətdən Xaqaninin əsərləri XII əsr Azərbaycan mədəniyyətini öyrənmək üçün çox zəngin bir mənbə və qiymətli bir xəzinədir. Xaqaninin yaradıcılığı biri-birinə zidd olan əsas iki dövrə ayrılır. Birinci dövrdə cavan şair öz alovlu, təbii və coşqun ilha mını əsasən Xaqan Mənuçöhr və onun sarayındakı yüksək vəzifə sahibi olan şəxslərin mədhinə çoxlu qəsidələr yazmağa həsr edib, bu sahədə bütün şərq ədəbiyyatında birinciliyi qazan mışdır. Xaqan Mənuçöhr çox ağıllı, tədbirli, ədalətli bir hökmdar idi. O məmləkətin əmniyəti və xalqın rifahı yolunda böyük hümmət və qeyrət sərf edərək, Şirvanı bir cənnətə çevirmişdi. Onun zamanında Azərbaycan təmə tərəqqi və inkişafın yüksək zirvəsinə çatmışdı. Vətənpərvər Xaqani belə bir hökmdarın vəsfində heç bir mübaliğəni müzaiqə etmədən yazırdı: Bir işarənlə günəş aləmi nura çuğlar, Sənin əzminlə çiçəklər açılar fəsli bahar. Sən güləndə gül açar, xətrinə gəlsə məlal, İldırım nalə çəkər, ərz və səma qan ağlar. Gecə məni məclisivin ziynətidir nəş və pərən Sübh nəzarən edir hər kəsi gülşəndə xumar. Sən Süleyman zamanısan ki, hamu can və bəşər, Üz qoyub dərgahıva, hökmüvə vermiş əqrar. Sən cahan içrə bu gün naib İskəndərsən, 155 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Töbə, əltöbə rikabında yüz İskəndər var. Sən məgər xüsusən ey pir ki, zülmət içrə Etdiyin tutub el ab- həyanə yol aram? Beyt məmur olubdur kərəmindən Şirvan, Ki çəkər rəşkəni Rum və Həbəş və Çin və Tatar. Həmin bu misralardan aydın olur ki, Mənuçöhri Xaqaniyə sevdirən əsas səbəb nə imiş. Şair Vətənini “Beyt məmurə” çevirən hökmdarın mədahi olması ilə fəxr edir. Lakin Xaqani bu üslub və bu qənaəti ömrünün sonuna qədər yaradıcılığında davam etdirə bilmədi. Mənuçöhrin vəfatından sonra Şirvanın vəziyyəti kökündən dəyişildi. Mənuçöhr oğlu Ahəstan sultan taxtına əyləşdiyi gündən etibarən özünə başqa bir siyasi istinad nöqtəsi intixab etdi. O, Azərbaycanın başqa Atabəyləri və qonşu ölkələr haqqında atasının yürütdüyü sülh və dustaq siyasətini etinasızlıq, təhqir və təcavüz siyasəti ilə əvəz etdi. Ahəstan əsil nəsibini inkar edərək: “Biz kəyan nəslində- nik!” deyə lovğalandı və azəri dilini elm, sənət və mədəniyyət ocaq larından uzaqlaşdırmağa çalışdı. Əyyaş laəbalı (başı soyuq, laqeyd-P.M.) padşahın israfçılıq nəticəsində dövlət xəzinəsi boşaldı. Ağır maliyətlər və biri-birini təqib edən müharibə xərcləri xalq kütlələrini müflis və möhtac vəziyyətinə saldı. Qardaş qırğınlarının ardı-arası kəsilmirdi. Belə bir ağır vəziyyətə qatlaşa bilməyən Şirvan şairləri Ahəstan şahın zülmi və qarətçiliyi əleyhinə öz etiraz səslərini yüksəltdilər. Lakin Ahəstan xalqının qabaqcıl nümayəndələrinə ancaq ölüm və zindanla cavab verdi. Xaqani yaradıcılığının ikinci dövrü də bu zamandan başladı. Həyat və yaradıcılığının əsil mənasını xalqa və Vətənə xidmətdə görən Xaqani, Ahəstan şahın zülmünə qarşı üsyan edən zümrənin başında durdu. İstedadlı şairin misralarında bir xalqın qəzəbi və nifrəti canlanmağa başladı. Xaqani saray və 156 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|