Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси saray la əlaqədar olan nə varsa hamısına müharibə elan etdi. O, xalq və Vətən düşmənlərini şeir sənətinin qəhredici silahı ilə əzib ifşa etdi: Dəhr dun cəlladı başlar kəsməgə amadədir, (hazırdır-red.) Etibarı dəhərin ancaq qan içən cəlladıdir. Şah işrət bəzəmi qurmuşdur verər saqi şərab Mey deyil ,sağır dolu bu badə-digər badədir. Xalq qanıdır şərabı, xalq ətindədir kabab, Duyumudur bunlar xuda, yainki Adəmzadədir? Xaqani azərilərin çox nəcib sifətlərindən biri olan məğ- rur luq və yenilməzliyi fövqaladə sevmiş, öz iradəsi və arzusu zid dinə bir addım belə atmamışdır. Onun həyatında da, yaradı- cılığında da bu xüsusiyyət parlaq bir şəkildə əks etmişdir. O, dostlu ğunda səmimi və sadiq olduğu kimi, üz döndərib ikrah etdiyi düşmənləri əleyhinə mübarizədə daha ardıcıl və barışmaz idi. Şair, bədii sözün qüdrətindən istifadə ilə öz düşmənlərinə hücuma keçir və ona qarşı duran yaltaqlar, alçaqlar zümrəsini rüsvay edir: Barındırar əsrimiz hər şeydən alçaqları, Bax gör necə qızğındır yaltaqların bazarı. Dünya kəmal əhlinə fəqət beyt əlalımdır. Ariflərin nəsibi ancaq dərd ilə qəmdir. Çəkil, əzlətə çəkil, bu aləmdən uzaqlaş, Şərəfsizlər şahların qapısında əgər baş. Arxa çevir onlara, mərdin başı əyilməz. Kəmal əhli cahilə “Mürşidim” deyə bilməz. Tikə alma amandır, namərdlərin əlindən, Sənə halva versələr, yeyib zəhərlənərsən. 157 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Böyük şair Ahəstan şahın sarayında cərəyan edən qanlı oyunların tamaşaçısı olmaq istəmirdi. O şahın özündən belə üz döndərmiş, hökmdara qarşı kəsgin bir mövqe tutmuşdu. Biz şah ilə şair arasında mövcud olan bu ziddiyətə dair Xaqaninin əsərlərində bir çox işarələrə təsadüf edirik. Bir əsərində əsrin- dən, mühitindən şikayətlənən şair qəsidəsinin sonunda mətləb üstü nə gəlir və deyir: Aləm mənhusdan umma səfa Xaqaniyə! Zadə hiz və zənayə dəhərdə yaddır vəfa. Şurə zar içrə görən varmı gül və reyhan ola? İt südü əmmiş küçük, mümkünmüdür aslan ola? Sən həqiqət aşiqi, sən haqq sözün qurbanısan, Haqq sözünlə təşnə qıldın qanıvı satanı sən! Bu misralardan aydın olur ki, şah ilə şair arasındakı əda- vətin mənşəyi, bəzilərinin iddia etdiyi kimi təkcə Xaqaninin saray dan getmək fikrinə düşməsi deyildir. Bəlkə şairdə bu fikri oya dan başqa səbəblər var etmiş. Xaqani sarayda cərəyan edən hadisələrə laqeyd qalmayıb şahin çirkin əməllərini qorxmadan, çəkinmədən tənqid edib, həqiqəti göz qabağına qoyurmuş. Hə- qiqəti sevməyən şah isə şairin qanına susamışdı. Lakin Xaqani föv qaladə böyük ixtiyarlar sahibi olan hökmdarla üz-üzə gəl- məsindən heç də peşiman deyildi. O, düşməninin imkanlarını bildiyi kimi, öz rütbəsi və öz qüdrətindən dəxi bixəbər deyildi. O, bu hüsni belə ifadə edir: Düşmənin bir alçaq, sən qəhrəmansan Süleyman qorxarmı bir qarışqadan? Düşmən, iradəli bir maqnit daşı, Gör necə durmuşdur dünyaya qarşı. 158 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Xaqani, zülm və haqsızlığa qarşı mübarizədə nə qədər fəal, nə qədər tələbkar olsa da, əleyhinə bu cür kəskin çıxışlardan sonra artıq sarayda qala biməzdi. Odur ki, təqribən 45- 50 yaşlarında ikən Şirvanşahlar sarayını tərk etmək qərarına gəlir, şair belə bir qərara gəldiyini bir beyt ilə bu cür ifadə etmişdir: Otuz il ömrün hədər getdi hədər, Xaqani İndi tərk etməlisən bar gəl, Xaqani! Şair yaşının qoca çağlarında ikən ömrünün heçə getmiş əziz günlərini dala qaytarmaq istəyir. O saraydan uzaqlaşmaq, qəflətə çəkilmək arzusu ilə bərabər səyahət və səfərlərə dəxi fövqa ladə müştaq (həvəskar-P.M.) olur. O əvvəlcə Xorasan səfərinə hazırlaşır. Lakin siyasi vəziyyət şairə mane olur. Böyük insan öz həsrətini yanıqlı bir qəlbin hisslərinin tərcmanı olan: Nə üçündür ki, Xorasana məni qoymazlar Bülbülüm sohən gülüstana məni qoymazlar. mətləli qəsidəsində fövqaladə bir məharətlə bəyan etmişdir. Bir cəhəti də qeyd etmək lazım bilirik ki, Xaqaninin Xorasan səfə- rinin meylində olmaslna səbəb təkcə ziyarət arzusu deyil. Böyük şairin yazılarından məlum olur ki, o zaman Xorasan bir çox fazil və alim adamların məskəni idi. Şirvan şairi onlarla görüşmək və onların müsahibəsindən feyz almaq arzusunda idi. Xaqani gö rüşmək arzusunda olduğu bu fazil insanlardan biri haqqında bizə daha ətraflı məlumat verir ki, o da Məhəmməd Yəhya Xorasanidir. Xaqaninin yazdığına görə Məhəmməd Yəhya əsrinin böyük filosofu imiş. Şair onu əsrin imamı adlandırır. Onun matəmində bütün yer-göy əza saxlamış 159 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси fəqirlərin sığınacağı, məzlumların pənahı imiş. O, kainatın ləngəri (lövbəri), yer üzünün ziynəti imiş. Yazdıqlarımızdan aydın olur ki, Xaqani hər yerdə olursa olsun, fəzilət və kamal sahiblərini tapmaq, onlara lazımi qiymət verib əzizləmək qabiliyyətinə malik bir insan imiş. Xorasan səfəri baş tutduqdan sonra Xaqani Məkkəyə get- miş və bu səfərində bir çox şairlər, filosoflar, təriqət başçıları və dövlət adamları ilə görüşüb şəxsən tanış olmuşdur. Azəri ədəbiyyatımızın xəzinəsində qiymətli incilərdən biri olan “Töhfəil İraqeyin” məsnəvisi şairin bu səfərdən aldığı təəsüratın məcmuəsidir. Xaqani yenə də Məkkə səfərindən qayıtdığı zaman ərəblər tərəfindən tari-mar edilmiş Sasanilər paytaxtı, Mədain xaraba larını tamaşaya getmiş və gördüyü müdhiş mənzərəni ölməz əsəri olan “Eyvan Mədain” qəsidəsində canlandırmışdır. Azərbaycanın böyük şairi məxsusən bu əsərlərində özünün tarixə, mədəniyyətə və sənətə nə əndazədə məftun olduğunu nü mayiş etdirir. Şair üçün bütün xalqların təməddunı, bütün xalqların azadlığı, əzəməti və tarixi simaları eyni dərəcədə əziz və qiymətlidir. Xaqaniyə qoca yaşlarında təzə bir müsibət üz verdi. Onun səmimi bir ata qəlbi ilə sevdiyi cavan oğlu Rəşid nakam öldü. Bu möhnət, bu əza şairin gözündən nuru, dizindən taqəti apardı. Oğul dağı, Vətən dərdi, el qəmi şairi bir nuhəxanə (mərsiyə, ağu deyən-P.M.) çevirdi: Uddu günəşimi qara torpaqlar, Yaralı sinəmə çəkildi dağlar. Boğulduq qara bir ümman içində. O tor paq içində, mən qan içində. Deyirlər Xaqani, etmə çox fəqan, Nə üçün gözlərin qan ağlayır, qan? Nə edim, sızlamaq istəyir ürək. 160 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|